Quantcast
Channel: Semnak Lairam
Viewing all 597 articles
Browse latest View live

Esther 1:3 Ummi "Tuavon" Biafang Hrilhfiah

$
0
0

Lai holh hi, a tlinnak le tlinlonak a um ve. Lai holh hi holh hmete a si ko nain, Lai holh biafiang cheukhat cu Mirang le Kawl nih an ngei hna lo i, leh awk zong an tha ve lo. A fian in fianter awk lawng a si kho. Biafang cheu khat cu kan hman lo caah a thi te dingmi zong an um ve hna. 

Lai holh hi tampi ka hlathlai i, Bible chung ummi biafang hi ka theih lo mi a tlawm ngai. Asinain Esther cauk 1:3 a donghnak lei a ummi biafang "tuavon" timi hi ka thei kho bak lo. Lairam ahcun a theimi an um kho men ko nain, USA ahcun an har ngai lai tiah ka ruat.

Tleicia kan pa Rev. Dr. David Van Bik hi, Lai holh le Lai ca a rak thiam taktak. A tialmi hi an tha tuk. Biafang a hmanmi zong an tha ngaingai. Esther chung 1:3 ah a ummi "tuavon" timi zong hi, chan thar mino tampi nih cun an thei theng ti lai lo. Kei zong nih ka thei ve lo. Bible lettu a m ah le a thi fawn cang i, a theimi an har ngai.

Hi biafang hi ka lung ah a tapnak a sau tuk cang. Cucaah a fale nih an theih men lai tiah ka ruah i, a fale pahnih-Rev. Dr. Rolin Vanbik le Dr. Kenneth Vanbik ka hal hna i, an thei ve lo. USA i pastor tam deuh ka hal hna i, an thei ve lo. Tar tam nawn ka hal hna i, an thei ve lo. Cucaah hihi Kawl biafang maw a lak hnga maw? Zei biafang dah a lak hnga timi khi kum tam ngai ka ruat. Bia le lampeh ah a chuah caan ahcun mah biafang "tuavo" kong hi ka hal theu tawn hna i, an thei kho bak lo.

Voi khat cu kan umnak Columbus ah kum upa bik a simi Pu Mang Bik ka hal i, "Tuavon timi hi zeidah a si? Kan Lai holh a si maw?" tiah ka ti. 

"Si ee. Tuanvo timi cu Lai holh bak a si" a ti i, a sullam a ka chimh. Amah zong nih hin fiang tein a chim kho tuk lo. Aa harh ngai ve.

Mirang Bible King James ahcun Esther 1:3 nak cu hi tin an tial:

 In the third year of his reign, he made a feast unto all his princes and his servants; the power of Persia and Media, the nobles and princes of the provinces, being before him.....

Mirang ah "the nobles" timi hi Lai holh cun "tuavon" timi cu a si. Hihi Lai biafang te a rak si ko. Noble timi cu "Sal an si lo. Miluat an si. Mipi sawhsawhnak in nunning, politics le uknak lei ah a sang deuhmi" minung pawl an si. 

Lairam dirhmun in chim cun, hlan lio ramukbawi chan ah, ramukbawi taktak a si tunglomi, sal zong a si lo mi, mi sawhsawh a si ko nain, khuachung ah uknak, hruainak, ram kongkau ah a chanchan in a sang deuhmi le upatmi pawl khi "tuavon" timi cu an rak si. 

Mirang holh in cun "nobles" timi cu, "belonging to a hereditary class with high social or political status" tiah an leh i, a chanchan in zatlang nunnak (social) le politics ah a sangmi pawl kha nobles timi an si. Cucu Esther 1:3 ah kan hmuhmi "tuanvon" cu an si. 

Tahchunhnak ah, Mirang an kaika ah, Thantlang ah Lal Luai hi, ramukbawi a rak si. Cinzah a rak si. Thantlang khua ahcun sal an rak um. Sal zong a si lo mi, ramukbawi zong a si lomi, Cinzah zong a si thenglomi asinain Lal Luai nih aa bochanmi "upat tihzah awk a tlakmi khua chung mifim thiam le mi zaza kha, tuavon timi cu an si ko. Kawl nih "Kung-athayi-sih luci" timi khi an si. Hi bantuk minung cu, khua le ram chungah tihzahmi, hmanmi,bochanmi, ruahnak halmi, uktu hna caah bochanmi timi kha an si. 

Hi biafang te zong hi biafang tha le tling ngai a si caah, Laimi nih kan hman ngai ding a si. Hi ca relmi paoh nih, hi a sunglawimi Bible biafang te zong hi thathnemnak a si ko lai tiah ruahchannak ka ngei. Hi biafang a loh lo nak ding caah, Bible ah a rak hmangtu tleicia kan pa Rev. Dr. David Van Bik cung zong ah lunglawmhnak tampi ka ngei. A ka fiantertu Pu Mang Bik cung zongah lawmhnak ka ngei. 

















Kawlram Fimcawnnak Hi Thlen A Herh

$
0
0

 Nizan tihni ah Kawlram ah tanghra a awngmi cazin a rak chuak. Thantlang hna cu tanghra awng an tlawm tuk pin ah, D hmumi pakhat lawng a si. Ngaihchia taktak a si. 

Nihin ah Sagaing Division ummi Wanthu Myone, Htanpinkhungkhuate ah, a ummi tang hra sianginn ah a voi thumnak tang hra a phimi pa Maung Hla Zaw Tun cu a mah tein aa that tiah Leh Leh nih Irrawaddy News ah a tial. Amah cu a nulepa nih an thih tak cang hna. An unau pathum in an chungkhar inn ah a ummi an si. Amah cu zan ah tang hra awngmi cazin radio an van thanhmi zong a ngai ve ko ti a si. Kum thum a phi cang. A sungh caah a ngaih a chia tuk i, zinglei 1:00 Am hrawng ah aa that tiah an ti. Tang hra awn kha a duh tuk nain a awn khawh lo caah a lungfah in aa thahmi a si an ti.

Mah ca van rel ahcun ngaih a chia tuk. Lung a fak tuk. Mah bantuk minung hi Kawlram ah zeizat dah an um cang hnga? 

2020 awngsung chuah hnu ah, Maung Hla Zaw Tun bantuk in, aa thatmi hi tampi um khawh a si. Sifakmi ca le sianginn tha um lo nak ahcun tang hra awn hi a fawi fawn ti lo. Kan cozah nih khua tampi ah sianginn tha tein a kan tuah piak kho lo. Sianginn umnak zong ah saya te tlamtling tein a chia kho hna lo. Saya an um zong ah hmun tampi ahcun ca tha tein an chim ti fawn hna lo. Saya te lila nih a leng in boarding sianginn hna an dirh i, sianginn nakin an mah pumpak tangka hmuhnak tu kha biapi deuh ah an chiah fawn. Cu ti an tuah lo ahcun le an lahkhah kha an i za lo. A ruang cu cozah nih lahkhah a za in a pe kho hna lo. A hrampi chamhbau cu  cozah lengmang a si. 

Kawlram cozah uknak hi a that lo caah, kan education system zong a tha lo. Innpa ram a simi India, Bangladesh, Laos, Thailand le Tuluk nih a kan lonh ngaingai. Laos belte hi cu, kan i ruang hrawng a si. Kan ram Education system hi British system a si caah chan he zong aa kaih ti lo. Ca zong a ciah rumro in ciah ter i, thiamter hi camipuai a dih in kan philh colh. Thluak a fah tuk caah thluak ah a caam kho lo. Camipuai a dih bak in, thluak damnak caah kan ciah ciami vialte philh hram kan thawk colh. 

Cun British education system hlun in kan kal tik ah, Subject pakhat sungh ahcun a zapite sungh a si than. Hihi siangngakchia caah a tha bak lo. Cucaah chan hlun British Education Stem hi kan thlen i, chanthar American Education System in kan kal ah a tha ding a si. An awn hnu ah, rian an hmuh le hmuh lo cu kong dang si ko seh law, American Education System in kan i hruai ahcun, siangngakchia caah a tha ding a si. Cun ram le miphun caah a tha ding a si.

Cu American Education system ah a tha bik tiah ka ruahmi cu, siangngakchia pakhat nih zei catang paoh a phit i, a sungh tik ah a sunghmi subject te lawng kha a cawng than i, a caan a zat tik ah a phit than ko. A awn ciami kha phit than a hau ti lo. College zong ah cu thiamthiam a si i, engineering le medical doctor sianginn zongah cu thiamthiam a si ko. 

Kan umnak Ohio ah hin, Laimi kan fale pawl High School camipuai a um i, cucu a min ah OGT tiah an timi camipuai phit than a um. High School kha zei tluk in thiam le ca vialte dih ko zong ah OGT sungh ahcun High School awnnak certificate hmuh a si lo. A har ngai. Subject pakhat sungh zongah sungh a si ve. American system a thatnak le British system he dangmi cu,  OGT i an awn ciami cu phit than a hau ti lo. An sunghmi subject pakhat cu voi tampi an kum a luan hlan chung tiang phitnak caan an pek hna i, an sungh peng ahcun High School certificate hi pek thai a si ti lo. Cu tin a si caah, high school awn kha a fawi ngai. 

Motor Driver hmuhnak ding ca zong ah, Practical Test hi phun hnih a um i, pakhat cu parking test le lam cung test timi a si. Hi chung ah parking a awn i road test a sungh ahcun a hnu ah road test lawng a tuah than. 

American Education System ahcun siangngakchia kha caan tha an ngei kho. Degree ngah khawhnak a lam tampi a um. Minung ah i chuah khawhnak lam tampi a um. Kum tam tuk sianginn kaimi High School i subject pakhat te sungh ruangah a zungzal in lam pih timi a um lo. College kai khawh lo timi a um lo. Caan tha hmuhnak lam a um peng. Cucu minung caah thanchonak tha bik a rak si. 

Atu kan Kawlram fimcawnnak ahcun tanghra tiang bak kum 11 sianginn van kai i, subject pakhatte sungh ruangah lam pih hi a pawi taktakmi a si. Kum 11 chung cawnciami vialte zong hman awk a tha ti lo. Kum 11 chung cawnmi vialte pawcawmnak zong ah a tla kho lo. Khuaram le miphun ca zong ah a tla kho lo. Caan dihmi vialte le tangka dihmi vialte le thazaang chuahmi vialte sungh dih a si. Cucaah kan Kawlram Education System hi British System hi hmang ti lo in, USA system hi hman ah a tha ding a si.

Cu ti kan hman ahcun tanghra awngmi an tampi lai. Cathiam an tam lai. College kai an tam lai. Fim cawngmi an tam lai. Kawlram ah degree ngahmi kan tam ahcun ram a thangcho lai. Cozah rian kan tuan dih lai tinak a si lo. USA ah degree sang a hmumi lo le dumhau le saram zuami an tor tuk. Cathiam bu le degree sangmi nih caw an zuat le lo an tuah tik ahcun, thil tha tam tuk an chuahter ko. Rumnak tiang a chuak ko. Cucaah BA lo thlawh le BA silomi lo thlawh aa lo lai lo. BA dawr tuah le BA silomi dawr tuah aa lo lai lo. Cucaah tang hra awn le catang sang phak hi a  herh taktak. Ph.D hna phaknak ding caah tang hra awn a herh. An awn lo ahcun zei tluk cathiam le miza i aa chuah dingmi zong an lam kha a pit bak. Aa khar bak.

Ka philh kho lo. 1983-84 Hakha High School No.1 ka kai lio ah, tanghra phimi a chung he a leng he, 1,400 kuakap kan rak si rua ka ti. Kan mah khan 'B' ahcun 65 kan um. Cu chung ah kan zapite a awngmi 65 kan si. Kan mah 'B' khan ah keimah le a kebaimi May May Khin timi Kawlnu lawng kan awng. Kan mah nak cathiam thiam zong thil subject pakhatte sungh ruang hna ah an sung i, college an kai kho thai ti hna lo. An paam tuk timi ka ruat. Mi zaza le mi thatha an sung ko hna. Catang sang phan kho ding le ram le miphun ca rian tampi tuan kho ding kha an i din ko. Kumpi kum 11-15 sianginn kaimi hmannak um lo bak in a dong. A dih. "A dih" timi cu chim ding a um ti lo. An paam tuk.

Cucaah Kawlram Education System hi thlen a hau. Mirum, mifim, mithiam le khuapi chung sianginn kaimi le sianginn tha deuh kai khomi ca lawng ah teinak hmuh khawh ding a si. Zapi zaran caah a si kho ti lo. Nunnak rawhnak ding zong a a chuak kho. A tlawm bik ah, kumpi kum 11 kai ve mi zei huaha lo in dongh ko kha, minung caah lungrawknak le lungdong taktak a si. Wunthu Myone i Maung Hla Zaw Tun bantuk in, tang hra awn lo ruangah lungdong in a thimi le zuding saei aa chuahmi le mi lolak hi million in um cang khawh a si. Ngaihchia tuk a si. 

Mifim chung, cathiam chung timi hi, background nih tampi bia a chim. Sifah le rum zong aa tel. Khua le sang le sianginn chiatthat le saya te tlamtlin le tlin lo zong aa tel. Cu nih cun siangngakchia chung ah dannak tam tuk a chuahpi. 

Atu lio Kawlram Education system hi, sifak santlai lo le khuate vangnau deuh ummi caah fimcawnnak innchung luhnak caah innka a um lo. 

Minung thluak hi aa lo pah cio ko. Asinain sining aa dan tuk ahcun thluak riantuan ning aa dang. Yangon ummi le Thantlang ummi cu cathiam ah lawh khawh phung a si hrimhrim lo. An thluak aa khah zong ah Yangon ummi nih a tei ko lai. Cucaah Kawlram cozah nih a kan tuah piakmi Education System cu a mah le caan ahcun a tha ko nain, chan tiluan a dawi kho ti lo. 

Cucaah kan ram politicians pawl nih tha tein tuaktan i, kan ram Education System hi an remh a herh. Sunghmi subject pakhat te lawng phit than i, awnnak lam an tuah a herh. Cun sianginn tha le saya tha a kan pek tung lo ahcun Yangon le Mandalay le Lairam tibantuk i kan phitmi tang hra camipuai hi "Bahu" timi Nay Pyi Daw in ra ti lo in Pyine hawih tu in camipuai question hi a rat a herh. 

Zeitindah Yangon, Nay Pyi Daw, Madalay le Thantlang hna nih kan phitmi question aa khah ahcun a si khawh lai? Kan sianginn le saya te pei an i dang tuk cu. Cucaah Kawlram Education System hi, mi thleidannak (class) a sertu pakhat a si. Ruanlonak zong a chuahpi. Mirum, miliam, bawi fa le khuapi deuhdeuh ummi chung ca lawng ah a tha i, khuate le sianginn thalomi le Naga le Lairam bantuk ca hna ahcun awnnak a har tuk. Cucaah Nelrawn ummi nih Tlangcung ummi hi fimcawnnak ah a kan tei tuknak zong a si. Hi pin zongah khuapi ummi nih khuate ummi an tei peng hna lai. An thluak thatning aa tluk zong ah sianginn le saya te an i dan caah a si kho lo. 

Cucaahcun Kawlram Education System hi, U.S Education System bantuk in a rannak in a chungril leh i hlen a herh cang.  U.S Education system in kal ahcun, Kawlram ah mifim cathiam tam deuhpi an chuak lai i, mi tha tam deuh an chuak lai i, kan ram zong a thangcho deuh hrimhrim lai. Cucaah kan ram hruaitu le politicians pawl nih, hihi biapi taktak ah an ruah a herh cang.  





A Tu Lio Covid-19 Zawtnak Kong

$
0
0

 Covid-19 zawtnak a chuahnak December in tuak ahcun thla (9) a si cang. Nihin ni ah vawleicung pumpi dihlak ah, a zawmi theihlomi tampi an um lai i, hniksakmi le theihmi chung lawng in, million 21.23 an zaw cang i, 14.04 million cu an dam ve cang. Minung thimi dihlak hi, 760,000 renglo an si. Covid-19 zawtnak rungrul kong hi, a tu zong ah an hlathlai cuahmah lio a si rih. Za ah za in tling tein a kong an thei kho thlu rih lo. WHO le CDC riantuanmi mifim scientist le doctors le rungrul lei thiammi tampi zong nih, Coronavirus kong ah a phi tliang tein an chuah kho rih lo. 

Nihin ni tiang i fian khawh mi ahcun, "coronavirus" rungrul hi, Wuhan khua a chuahnak i a rak ummi rungrul ci khan a dang rungrul ci dang ah aa thleng than ti a si. Asinain damnak sii siseh, khamnak sii siseh an ser khawh ahcun a tha cio ko lai tiah an ti. 

Nihin ni ah damnak sii le khamnak sii hi WHO le CDC nih a tha bak tiah an lung a tling bakmi sii cu a chuak rih lo. Remdisivir te hna zong a tha bak timi a si rih lo. "Mizaw an dam a rang deuh" timi tiang vial lawng hi an pawm khawh rih. Cun Russia nih naite ah "Kan ser khawh cang" tiah an timi sii zong WHO nih kan hniksak ta rih lai ti a si. Hi bantuk a si caah, Coronavirus hi kham khawh ding taktak cu tu chun ni thil sining ahcun a har rih ko.  

USA thil sining zoh tik zong ah, "Covid-19 raldohnak ah kan sung" tiah scientist tampi nih an ti. A ruang cu a kharh thulh, a zor thulh i, a ruah awk an thei bak lo. Nihin ni ah, USA fimthiamnak le rumnak le thawnnak hi Covid-19 zawtnak kong ahcun chim awk a um ti lo. Aa hmang kho ti lo ti tluk a si.

Nihin ah thawngpang a chuakmi zoh tik ah, USA zong nih hin Covid-19 raldohnak cu a tei bak lo timi a fiang ko. Zeicatiah mizaw hi an karh peng rih caah a si. Kan hnu ah, a van tha deuh tiah an ti i, rian an van on i mizaw an karh ning ti awk a tha lo. Cucaah rian tampi an khar than. Cun a van zia deuh cang can ti i, sianginn an van on than i, mizaw an karh ning ti awk a tha lo. Sayamate a cheukhat sianginn an kai ngam lo i, sianginn an onmi cheukhat cu sayate an chambau. A cheu cu an zawt ngai caah an khar than hna. Cucaah States tampi cu "online" in sianginn kai ding an i tim cang hna.

Ninin ni ah, US cozah le State cozah nih an ti khawh tawk in an i zuam nain Covid-19 mizaw hi an karh tuk rih pin ah mithi zong an tam tuk thiamthiam rih. State cheukhat cu a karh ning a sang tuk rih i, rian zong tha tein an ong kho rih hna lo. 

USA cozah hi an rak daithlang i an i chuahsual bak ko. Nihin ni ah Asian ram tampi le Europe ram tampi le Australia le New Zealand te hna cu an i rengh ning a fah tuk caah mizaw karh a fum. A dammi an tam. Mithi an tlawm. Zawtnak a rak zual tukmi Tuluk te hna hi an tei khawh ngacha ko cang. Mizaw thar an um set ti lo. Mithi tam tuknak Germany te hna hi mizaw an kharh ning 3% tang an si; Italy hi 2% tang a si. New Zealand cu 0.5% tang a si. Cu lio ah USA cu mizaw hi an karh taktak rih. A ruang cu cozah nih zulh ding timi policy a ngeih tuk lo pin ah, mipi chimh an ngai lo. Chimh ngailomi zong a zizutnak a um fawn tuk lo. Ruahnak cheuhnak vial tluk lawng khi a si. 

USA ram mizaw karh ning hi, June thla canceu ah 4.5% lawng a si i, a tu August canceu ah hin 8% a phan tiah an ti. US cozah zong hi, zeitindah Coronavirus hi kan control lai timi ah timhlamhmi policy le plans a ngei bak lo. Cu ti cun mah ruahnak cio in state cio nih cawl a si ko. CDC le President zong an ruahnak aa khat tawn lo i, a tu lio cu Coronavirus kong ah hruaitu kan ngei lo tiah an ti tawnnak a si. 

Vawleicung ah Covid-19 in a him cemmi ram ah Vietnam le New Zealand hi an i tel. Kan hnu zarh ah Vietnam ah Covid-19 in minung pakhat a thi i, cucu a hmasat bik thimi a si. New Zealand hi ni 102 chung covid-19 zawmi pakhat zong an um lo ti a si nain, nizan tihni in mizaw pakhat an hmuh i, Auckland khualipi cu an hren colh hna. Nihin ni ah mizaw 13 in 17 ah an karh ti a si i, an lau ngaingai. Hi tluk in cozah nih policy tha le fak tuk in an ruah caah, ramdang ahcun mizaw an karh ning a fum.

USA ah cun, mifim ram an lo lo. Hi tluk rihnung mi zawtnak hi zei ah an i relter lo i, politics ah an hman caah a pawi bikmi pakhat a si. Cozah nih Covid-19 kong ah policy fekfuan a ngei lo. Hi bantuk in "Zeiti set in dah kan kal lai?" timi a um lo caah ar bang in vaih cio a si ko i, cucaah Coronavirus hi doh awk a har ngaingai. Cucaah mizaw hi an karh peng rih ko i, a tu lzarh ah hin nikhat ah mizaw 53,000 tluk in a karh peng rih i, kan hnu zarh nak in cun 11% an karh ning a zor deuh ti a si. Cucu thawngtha khan a si nain, a karh ning a tam tuk thiamthiam rih. 

President nih cun, "Kan test hna ruangah kan theih hna le a si. Kan test hna caah mizaw number an karh" tiah a ti i, cucu a dikmi a si lo. "Zawtnak a karh ca tu ah, lunghrinhmi kha an test hna i an hmuhmi hna an si." Hmuhlomi a tor in an tor rih lai. Cucaah kha hmuhlomi nih khan zawtnak cu an karhter peng rih lai i Covid-19 ral hi tei awk a har ko. Hi hmuhmi pawl hi test lo le hren lo le bang ahcun minung thawng tam tuk an karhter chap rih lai. 

Nizan sining zoh tik ah, US nichuahthlanglei ramkulh pawl-Florida, Georgia, Alabama, Mississippi -hna hi mizaw a karh bikmi an si. Hi ramkulh pawl hi an governors nih hmurhuh zong nan i huh lai a ti hna lo. Rian zong tlai bik kharmi le tuan bik ongmi an si. Cucaah milu in tuak ahcun mizaw a karh bik an si tiah an ti. Texas le Arizona zong hi a karh bikmi chungah an i tel ve. 

Hlan ah hin New York le New Jersey hi mizaw tamnak bik an si nain, tu chun ahcun California, Florida, Texas hi a tam bik an si cang. New York hi palinak ah a um. California ah 603,000 leng an zaw; Florida ah 563,285 an zaw; Texas ah 542,322 an zaw; New York hi 453,960 an zaw. Hi States hna cu minung an tam tuk caah a si pah. New York changtu ah Georgia a si i, 231,895 an zaw ve. Hi ti mizaw tammi thlanglei state hna hi hlan ah mizaw an tlawm ngai ko hna nain, state cozah nih Covid-19 hi politics phun in an ruah le kalpi caah, an i chuah sualnak a si tiah an ti. 

New York le New Jersey hna cu an van zor deuh ziahmah nain, khatlei ah California le thlanglei le Midwest ah zawtnak a karh than hawi. Covid-19 hi USA ah a hel in aa hel. USA ram state dihlak ah California cu a pakhatnak bik 603,000 an zaw i, ting 6 cung kaimi state a pakhatnak bik a si. Minung 11,000 bak an thi cang. Kan hnu zarh nakin tu zarh ah hin mizaw 10% an karh ti a si. Florida ah minung an test mi hna 100 ah 17% cu Covid-19 in an zaw tiah Johns Hopkins University nih an ti. 

Nizan ah thawng a chuakmi cu USA ah hin, a liamcia ni 17 chung hi nikhat ah minung 1,000 lengmang in an thi ti a si. Nai nithum ni nikkhat chung ah, minung zawmi 55,910 bak mizaw thar an karh. Cu ni ah 1,499 an thi. Cu ni ah minung USA ram pumpi ah million 5 leng an zaw cang. Thlanglei State hi mithi an tam biknak a si i, Nithumni ah Georgia State ah 105 an thi; North Carolina ah 45 an thi i Texas ah 324 an thi. 

Rian an onmi le sianginn an onmi hi tam bik zawtnak a karhnak bik a si an ti. Georgia i Atlanta khua ah sianginn an van on i, mizaw an karh manh tuk caah, siangngakchia le sayate 1,100 renglo inn ah an erh ter than hna. State kip sianginn an on nak i siangngakchia le sayate hi, an zapite 2,000 leng hi inn ah an hren than hna ti a si. 

Kan umnak Ohio zong hi, Governor le cozah an i zuam tuk. Tu chun ni ah mipi sin chuah tik ah "hmurhuh" nan hman hrimhrim lai ti a si. Sekhan, sizung, dawr, park le biakinn zongah pe 6 hlat ah nan um lai ti a si. Marh thla canceu in June thla chuakka tiang a kan hren. Khual nan tlawng lai lo a kan ti. A herh taktakmi lawng ah leng nan chuak lai tiah an ti. Sekhan piah le zeidang vialte zong "online" in tuah a si. Atu sianginn zong October 27 tiang "Online viar" a si lai ti a si. Cu tluk in cozah an i zuam nain, an tei kho taktak lo.

Nihin ni ah Ohio ah 106,577 an zaw i, 3,790 an thi. Nizan lawng ah mizaw thar 1,118 an um. Kan umnak khua Columbus i Franklin County hi Red Alert (3) ah a kan chiah i, mizaw tam taktaknak ah kan um. Kan mah Krihfabu, Emmanuel Chin Baptist Church (ECBC), zong March 22 Sunday in biakinn pumh kan phih i, August 2 tiang zarh (20) chung kan i pum lo. Agust (9) in biakinn pumh kan thawk i, a voikhatnak ah minung (95) lawng kan i pum. Kan biakinn hi seat 609 thutnak asi i, cheuhra cheukhat ngacha kan i pum. 

Nihin ni ah Coronaviurs khamnak sii a tha men lai tiah ruahmi hi phun 24 candidate an um. A cheu cu voi hnih an hnik sak hna i, a tha tiah an ti i a voi thumnak hniksak ding zong an um rih. WHO nih pawm ngaingaimi a um kho rih lo. 

Cucaah vawleicung ramkip ah a karh ko rih i, New Zealand hna ah mizaw an um tik ah a himmi ram a um ti lo ti tluk a si. North Korea zong ah a um ve cang nain cozah nih an chim duh lo ti a si. Vawleicung ram hme bik Pope ukmi khua-Vatican City- zong ah a um ve ko. An nih le bang cu mi tlawmte an si nain, a him ve hlei lo. Vawleicung ram vialte le "Territories" vialte a zapite 115 ah virus an hmuh cang i, vawleicung a cul dih cang ti t a si. 

Nihin ni ah zawtnak a chuah hmasatnak Tuluk ram ah mizaw 84,294 an um. Nizan ah 30 mizaw thar an um ti a si i, a lau in an lau. Sang a cheukhat an khar rih hna. Hi bantuk in an i rengh caah Tuluk hi mizaw tam ah 32 nak lawng ah a um cang. USA ah ah 5.4 million, Brazil ah 3.23 million le India ah 2.52 le Russia ah 912,823 an zaw i, hi ram pali ahcun mi zaw hi an karh tuk rih. 

WHO nih an chimmi hi an hman ngai. Tuluk ram a zual siling ah Epicenter timi Zawtnak tambiknak a laicer cu Tuluk a rak si. Cu epicenter cu Italy ah aa thial lai an ti i, aa thial taktak. Cun USA a si lai an ti i a si taktak. Cu hnu ah Brazil le India le Russia a si te lai tiah an ti, an ning tein a si taktak ko. Hi zawtnak hi a lo thai ti lai lo. A tlawm le tam cu a um peng ko cang lai tiah an ti fawn.  Hi zawtnak hi minung sermi siloin a um ciami Coronavirus phun 400 leng chung in a chuakmi a si tiah an ti. Cucaah zawtnak rungrul dang zong saram ahcun an um ko i, minung ah an kai sual lai maw timi hi an phan ngaingaimi a si.

Atu zong ah hi, Africa ah vok tohkuai phun a chuak i, vok tam ngai an thi cang. Kawlram ah vui-tohkuai a chuak i minung an rak thi ve. Tuluk ah SARS a rak chuak. Saudi ah MERS a rak chuak. Cu SARS le MERS zong cu Coronavirus thiamthiam an si. An ci aa dan bia a si. Africa ram linga ah Ebola a chuak fawn. Hi bantuk hi, minung sermi siloin saram ah a ummi zawtnak kha minung ah an kai sual caah a si tiah CDC le WHO scientist nih an ti. Cucaah zawtnak dang zong an um ko i, minung ah an kai sual lai maw timi hi, cat lo tein WHO le CDC nih an hlathlai peng. 

Covid-19 zong hi a mah tein loh dawh cu a si ti lo. Hi bantuk in thil a si caah, vawleicung pumpi ah hin Covid-19 kakuaise le damnak sii an chuah khawh hlan chung cu, Covid-19 hi a karh peng rih ko lai. A tlawm deuh le tam deuh lawng a si lai. Cucaah zawtnak a um hlan bantuk in, zei thil hmanh ah punghman cun a si kho ti lai lo tiah scientist nih an ti. Hi zawtnak hi rungrul dang zong a chuak than kho tiah ruah a si. Cun khuasik tik ah a zual deuh kho mi a si i, a tu thal chungah kakuaise an ser khawh lo le damnak sii an ser khawh lo ahcun a ra laimi khuasik hi thinphan awk a um ngaingai mi a si tiah an ti.



Ralpi Pahnihnak (World War II) Mithimi

$
0
0
Raltuk hi a thami thil cu a si lo nain, vawleicung tuanbia aa thawk hlan in raltuk a rak um cang. Bible ah Judahmi hna zumhnak pa le cithlahtu a simi Abraham chan in raltuk a rak um cang (Gen.14) timi kha kan hmuh. Vawlei tuanbia zoh ahcun Abraham chan hlan pi in raltuk cu a rak tam tuk cang.

Cu ral vialte lak ah, Ralpi Pahnihnak hi minung a thimi le aa khwngdengmi an tam bik. Ralpi Pahnihnak a thimi hna an ram le milu zat an tialmi hi, zohchunh ding ah ka van tar. Raltuknak nih hin a suallomi thihnak le khawndennak le innlo rawhnak hi tam tuk a rak chuahpi.

Congressional Research Service tuaknak ah, USA lawng nih an sunghmi hi a mah chan lio tangka in tuak tik ah $4.1 trillion a si lai an ti. Britain hi $4.3 trillion a sung ve ti a si. A dihmi zat taktak le mithi vialte zong hi tuak khawh a si lo. Innlo, khua, lamsul, sianginn, sizung le zeizong te aa rawkmi hi an tuak tik ah, amah lio tangka in $1,000,000,000,000 a dih lai ti a si. Laica le Lai holh cun chim awk a tha ti lo. Cu tluk cun raltuknak nih sunghbaunak a chuahpi.

A tanglei hi a tuaktu nih an hngalh khawh tawk a si. Kawlram le Lai Tlang zongah mithi an rak um ve nain an telh hna lo. Kawl miphun zong hi, Mirang le Japan cozah tangah tam ngai an rak thi ti a si. Ka dang ram zong telhlomi tampi an um kho men. A ruang cu kan nih ram hrawnghrang hi cazin lak a rak har tuk.

Ram kip mithi zat

CountryMilitary DeathsTotal Civilian and Military Deaths
Albania30,00030,200
Australia39,80040,500
Austria261,000384,700
Belgium12,10086,100
Brazil1,0002,000
Bulgaria22,00025,000
Canada45,40045,400
China3-4,000,00020,000,000
Czechoslovakia25,000345,000
Denmark2,1003,200
Dutch East Indies--3-4,000,000
Estonia--51,000
Ethiopia5,000100,000
Finland95,00097,000
France217,600567,600
French Indochina--1-1,500,000
Germany5,533,0006,600,000-8,800,000
Greece20,000-35,000300,000-800,000
Hungary300,000580,000
India87,0001,500,000-2,500,000
Italy301,400457,000
Japan2,120,0002,600,000-3,100,000
Korea--378,000-473,000
Latvia--227,000
Lithuania--353,000
Luxembourg--2,000
Malaya--100,000
Netherlands17,000301,000
New Zealand11,90011,900
Norway3,0009,500
Papua New Guinea--15,000
Philippines57,000500,000-1,000,000
Poland240,0005,600,000
Romania300,000833,000
Singapore--50,000
South Africa11,90011,900
Soviet Union8,800,000-10,700,00024,000,000
United Kingdom383,600450,700
United States416,800418,500
Yugoslavia446,0001,000,000

Vawleipumpi mithimi pawl
 

Battle Deaths15,000,000
Battle Wounded25,000,000
Civilian Deaths45,000,000
Tuluk ram hi, Japan kuttang ah mithi an rak tam taktak ti a si. Japan nih heh tiah a thah bak in an rak thah hna. Raltuknak ruang lawng siloin, minung hrimhrim kha an rak thah ko hna. Iris Chang nih a tialmi The Rape of Nanking (1997) cauk hna rel ahcun, Japan nih Tuluk pawl an rak thahnawn ning hna cu, minung fa tuar khawh ding a si lo. Ngaihchia taktak a si. Tuluk zong hi nihin ni tiang a lungthin a dam kho lo. Hi ralpi pahnihnak kuakap i, Tuluk mipi thimi lawng hi, 50,000,000 an si men lai tiah an ti. 
----------------------------------------------------
Chinchiah
A cunglei Ralpi Pahnih mithimi kong hi tam deuh theih duh ahcun, a tanglei website ah rel khawh a si. 


Bible Ah Tam Bik Aa Hmangmi Biafang 20

$
0
0

Bible ah hin, biafang phun tampi a um nain, "history" timi phun hna hi chanthar biafang khan bantuk an si caah, an um lo. Thingram zong Israel ram hrawnghrang thing min lawng an um. Saram zong Israel ram ummi saram min lawng an um i, a tling ve lo. 

Theology biafang cheukhat "Trinity" tibantuk hna hi bible ah a um lo. Jesuh thih hnu kum tampi hnu ah an lang. "Original sin" ti bantuk hna zong hi, Jesuh thih hnu kum tam tuk hnu ah a langmi biafang an si. "Zumhnak thlaici" timi zong hi nai tein a chuakmi biafang a si.  

Biafang cheukhat cu, a biapi tuk ko nain, tlawm ngai lawng aa hmangmi biafang hna an um. A cheu cu a biapit tuk rup in tam tuk aa hmangmi zong an um ve. 

Bible a dihlak in zoh tik ah tambik aa hmangmi pakhatnka biafang cu "Bawipa asiloah bawipa" (Lord or lord) timi a si. Pakhat cu a ngan in tialmi "Bawipa" (Lord) timi a si. Cu nih cun Khrihfa le Judah biaknak nih Pathian kan timi kha a sawh duhmi a si. Bible pumpi zoh tik ah, 7,759 a lang. Hihi a tam bik a si. 

A pahnihnak ah tambik a lang mi biafang cu Pathian (God) timi a si. Bible dihlak zoh tikah voi 3,977 a lang ve. King James Version ahcun 3,893 a lang ve i, Strong's Concordance tu ahcun 4,473 a lang ti a si. Bible pakhat le khat hi tlawmte an lehning aa dan tawn caah, a caan ahcun chim awk a tha lo mi a sum ve. 

Mirang Biblae ah"biafang peh" tu hi cu thawng tampi an lang hna. Tahchunhnak ah, KJV ah hin "le" (and) hi voi 46,000 a lang. Asinain Bible cheukhat ahcun 28,364 a lang ti a si. Bible pakhat le khat an lehning aa lawh lo caah a si.

A tanglei 20 hna hi, Mirang bible ahcun a tam bik biafang an si hna. 

1. AND- 28,364

2. THE - 28269

3. OF - 21257

4. THAT-12044

5. TO - 11683

6. IN -11285

7. HE - 9022

8. FOR-8684

9. UNTO - 8326

10. A - 7582

11. LORD-7365

12. HIS-7127

13. SHALL - 6796

14. I- 6664

15. THEY - 6638

16. NOT - 6579

17. BE - 6568

18. IS- 6442

19. THEM-6073

20. WITH - 5973

--------------------------------------------

Chinchiah

QUORA timi ah Godwin Goziem Jireh nih a tialmi chung in cherhchanmi a si. 






Mississippi River Rili A Va Chuahnak Ah Chikkhatte Lennak

$
0
0

Nihin cu ka nunchung ah ka philh khawhlo dingmi ni  pakkhat a si. A caan cu February 15, 2020 a si. Zeicatiah ka chun mang pakhat a tlin ni  asi caah a si.  Zeica dah hi ni hi ka philh khawh ti lai lo timi a raung cu, hi tin a si. 

Kan ngakchiat lio tang 4 hrawng kan kai lio ah, Mississippi River timi tivapi kong hi, kan innpa cauk ah hmanthlak ah kan rak zoh tawn. Tang 7-8 kan phak tik ah, European minung hna nih America an rak luhnak, ramchung an tlawnnak, ram an ngiatchaihnak hna ah, Mississippi River kong cu tampi kan rak cawn. 

Cun Kum Sarih Raltuknak (Seven Years War) timi French le Indian raltuknak kong le a hnu ah French le British raltuknak kong kan rak cawng. Hi ral hi 1754 in aa thawk i Paris Treaty timi 1963 ah a dong. Cu raltuknak ahcun Mississippi River kong hi tam taktak aa tel. A ruang cu mah tivapi zulh ah hin, New Orleans timi khuapi a um i, ralkap sakhan tampi a rak um caah a si. 

Cun USA i sal zuatnak le sal luatnak ca i raldohnak zong ah hin, Mississippi River hrawnghrang hi a lar mi a si. American Ramchung Kahnak-Chaklei le thlanglei kahnak-kong kan cawn tik zong ah Mississippi River kong cu tam taktak aa tel ve hawi.  Cucaah U.S tuanbia cawngmi paoh nih cun, Mississippi River kong cu rel lo awk le theih lo awk hi a tha lo. A kong kan rak theih tukmi a si caah, hmuh hi ka rak duh hringhran.

College kan kai tik ah, country music ah Mississippi timi hla dawh le tha taktak a rak chuak. Cu hla cu ngaih hi a rak nuam tuk. A sullam zong a tha tuk i, Mississippi River hi zei tluk in dah man a ngei  i, a sunlawi timi zong kha a ka theihter.  

Mississippi River hi, USA ram laicer bak in a luangmi a si. Tiva tengnge tampi aa fonh hnu ah, tiva lian taktak ah aa chuahmi a si. Aa semnak cu Minnesota ummi Lake Itasca timi ah a si. Hihi Mississippi aa semnak tiah an ti nain, hi tibual zong cu tivate fa tete in a van i fonmi a si caah, zei tiva set hi dah Mississippi River thawknak a si timi khiah awk a that lo caah, Lake Itasca hi aa semnak tiah an tinak a si. Cu tibual cu rili in pe 1,475 a sang. 

Mississippi River hi aa rul bantuk in aa ngerhmi tivapi a si. Lake Itasca in aa thawk i, thlanglei ah a luang i ramkulh 32 a pal hna. Meng 2,320 a sau. State 10 ramri ah a cang. Mississippi River ah a va fonmi tivapi lian bik hna cu Ohio River le Missouri River an si. Mississippi River hi nga zong a tam taktak. Tiva thluangthluan hi, leikuang in a khat. Cun khuapi lianlian le khua dawhdawh tampi an um. 

Hi tiva hmuh le rili a va chuahnak hi hmuh ka duh tuk hringhran i, nikhat khat ah va tlawng kho te ning law timi hi saduh ka that tawn i chun mang kan manh tawn. Asinain caan tha a um kho bal lo. Asinain cu ka chun mang cu February, 2020 ah a tling i, ka lung aa lawm taktak. A sining cu hi tin a si.

CBCUSA nih CCC, Hakha saknak caah, Louisiana ummi Laimi kan unau LCBC Krihfabu va tlawn ding in, tuanvo an ka pek i, February 14, 2020 ah ka New Orleans kuakap ummi Laimi ka va tlawng hna. An nih hi an umnak an i hlat tuk. Pumpak cio len ahcun a zarh in a rau ding si caah leng kho ding ka si lo. Cun an nih hi Sushi Business deuh lawngte a tuanmi an si caah, Zarhpini chun le zan ah an i pum kho lo. Rinni zan ah pumh a si caah, Ningani phak i, Zarhpini cu kan Khrifabu ECBC ah pumh manh ding in vanlawng ticket ka cawk cia. Cun Khrihfabu hruaitu thimnak zong an rak tuah i, Rinni zan ah thlacam piaknak zong keimah nih tuah ding in an khan. Thawngtha chim zong a si i, ka lung aa lawm taktak. 

Louisiana hi hlan deuh ah French colony a rak si i, Mirang le French zong fak taktak in an rak i kahnak hmunhma le dohnak hmunhma a si caah, hmuh ka duh taktakmi khuaram a si. A bik in New Orleans cu a min a thangmi khua, khuanuam le khua dawh taktak a si caah, hmuh ka duh tukmi a si. Cu pin ah Hurricane Katrina (2005) lio ah, New Orleans cu thli nih fak tuk in a hrawh ti nih fak tuk in a phum i, minung 1,833 an rak thihnak khua kha a si i, hmuh zong ka duh hrimhrim. 

Ningani zan ah Hruaitu Training suimilam 3 chung kan ngei. Cun kan i din hna. Cu training kai lio ah, ruah lo tuk ah, ka upa fa Pa Van Biak Lian nih Indianapolis ah mual a kan liamtak. Lam hlat tuk ah ka um caah le program let awk a that ti lo caah, ka cam lawlaw.

February 15 (Rinni) cu chun cu zei tuah awk a um lo. Saya Bawi cu ka hal i, "Mississippi River rili a va chuahnak le Louisiana State thlanglei a hriang bik hmun, motor lam a donghnak khi va zoh ka duh ko" tiah ka ti. "Chun cu zei tuah awk a um lo i, va leng ko u sih ca" tiah a ka ti i, motor a mawngh i, kan va leng. New Orleans khua kan pal pah. A thlanglei ahcun kan zuang lengmang i, suimilam 2 fai tluk kan kal ah, Mississippi River rili a va chuahnak kam ummi khua VANICE timi khua fate kan phan. 

Cu khua cu Mississippi River nakin a niam deuh bantuk a lo. Mississippi River kha thir le lung le mirang vawlei le vawlei in an kham caah tii a lut kho lo i a si. Mississippi River cu a rawn tuk i, a luangmi zong a lo lo. Rili i a va luhnak cu a ngan tuk cang caah, rili bantuk khi a si ko cang. A langmi paohpoah cu rili he aa tlai cang i, mit dong khi a si cang. Rili a va chuahnak cu "Gulf of Mexico" timi rili ah a va si.  

Vanice khua a thlanglei ahcun kan zuang. Mississippi River cu tampi ah aa then i, tiva then pakhat karlak ummi tlang fawnghlei ah kan va lan. Map cu ka zoh pah. GPS zong kan hman pah nain, khawika theng kal ding kha a fian lo caah, lam le map zoh in kan kal. Motor a luh khawhnak a donghnak tiang kan lut lai kan ti. 

Lam cu kan hrawng i, an khar. Luh khwh a si ti lo Ngatlaimi company pawl area lawng khi a si cang caah kan kir. "Cozah nih a thlanglei bik hmunhma (poit) an timi a um hnga lo maw?" timi ka ruah cuahmah lio ah, sign board chia ngai aa tialmi pakhat kan hei hmuh i, cucu kan van naih deuh tik ahcun, a tanglei ca hi aa tial. "Louisiana thlanglei bik a donghnak na phan cang" timi ca a si. 

                                                    WELCOME

                                         YOU HAVE REACHED 

                                         THE SOUTHERNMOST POINT 

                                          IN LOUISIANA

                                           GAE WAY TO THE GULF

Mah ca ka van rel cangka in, lunglomhnak in ka khat. Ka chun mang ka rak manh lengmangmi le map ka rak zoh lengmangmi kha a tling. Minung kan i lomhnak hi aa dang cio i, cu ka sign board ka hmuh bak in, ka lawmhnak a sang taktak. Zeicatiah ka chun mang a tlin caah a si. Ka lawmhnak cu, thlapa cung kaimi hna le Everest Tlangpar kaimi hna an i lawmhnak bantuk a si ve ko. 

Zeicatiah an nih zong an chun mang a tling i, an i lawmh bantuk in, "Nikhatkhat ah Mississippi River rili a va chuahnak hmuh hi ka rak duh tukmi, ka hmuh cang caah, thlapa cung kaimi an i lawmh tluk in ka lawm ve. Ka lunghmuih ve ko." 

Cu ka hrawng ahcun hman kan i thla i, minute 15 tluk kan um hnu ah kan kir than. Louisiana State a thlanglek bik hmun cu, tii a tam tuk. Tibual fatete a tam. A rawn. Vawlei a tha. Ram a hninghno tuk. Nga a tam. Vawleidaam a tam. 

Hi ka hmun hi, hlan lio ah nga tlaihnak company lianlian a rak umnak a si. Sipuazi zong a rak tha. Asinain Hurricane le tilian a tam caah minung nih an chuahtak ngai i minung an zor. Innlo rawp a tam. A ummi zong an si a fak ngai mi an lo. 

Vanice khua in kan kir pah ah, lampi ah kan i pial pah lengmang. Mississippi River cung kalmi tilawng nganngan hman kan thla pah. Hlan lio i ral an rak i tuknak hmunhma kan zoh pah. Mississippi River kam ah hlan lio Civil War lio i ralkap sakhan lian taktak-Fort Jackson-timi hna kan va zoh pah. Mandalay Nandaw bantuk a si. Tlakrawh le tii in kulhmi sakhan lianpi a si.

Thlichia le tilian a tamnak hmun a si caah, inn hi an sang taktak. Sianginn le biakinn zong an ke a sang taktak in an sak hna. Inlay Tibual hrawng ummi "Kesaumi Inn" timi phun an si. Lairam parthlam kan timi bantuk an si. 

Lamkam cu cinthlaknak dum le zuatkhalhnak a tam. Ohio lei caah khuasik a si nain an nih lei ahcun thal chuakka bantuk a si i, a hninghno ngai. Ungkung phung le thingkung dawhdawh tampi a um. Lam cu Mississippi River kam in a kal i, pawngkam van zoh ah lung a leng tatak khi a si. 

Cu Mississippi River zulh in kan rak kai thluahmah lio ah, ka thinlung ah a chuakmi cu Mandalay University kan kai lio i, kan rak uar tukmi MISSISSIPPI timi hla a si. Cu hla cu a satu zong a thiam tuk. A aw a tha. A hla bia sullam a ngei. Hla-aw a tha. 

Cu hla a donghnak cang ah cun, hi tin an phuah.

Mississippi----- I'll remember you
Whenever I should go away
I'll be longing for the day
That I will be in Grennville again
Mississippi--- you'll be on my mind
Everytime I hear this song
Mississippi roll along
Until the end

A sullam cu, 

"Mississippi --kan ngai ko lai

Lam hlat ka kal caan paoh ah..

Chun nitlak kan ngai ko lai ee

Grinville zong ah ka rak ra than te ko lai

Mississippi...ka thinglung ah na caam ko lai

Hi hla ka theih caan paoh ahcun

Mississippi cu a luang lengmang ve ko lai

A dongh tiang in...


Hla phuahtu nih, "Mississippi kan ngai ko lai...ka thinlung ah na caam ko lai...hi hla ka theih caan paoh ah, Mississippi cu a luang lengmnag ve ko lai...a dongh tiang in..." tiah a ti bantuk in, kei zong Mississippi hi, hi hla ka theih fate lawng silo in, ka nunchung ka philh kho ve ti lai lo. 

Kan len caan cu a tawi teian, thinlung ahcun zungzal a caam ve cang ko lai. 


Mississippi River rili kam a va chuahnak Louisiana hlanghlei hriang bik



Vanice khua kam. Mississippi River rili chuahnak pawng

Louisiana State thlanglei bik ummi company sign board an si

Saya Bawi Bik Thawng he Louisiana State thlanglei a donghnak bik ah kan len lio


-------------------------------------------------------------------------

Chinchiah

Hi ni ah chun nitlak a ka chawhpitu le ka saduhthah tlam a tlintertu Saya Bawi Bik Thawng cungah ka lawm. Ka hmuh khawh te lai tiah ka ruahlomi hmunhma ka phak khawh caah Pathian cungah ka lawm i, a min ka thangthat. A rem tik ahcun Mississippi River aa thawknak Lake Itasca zong phak hi saduh ka thahmi a si. 

College ka kai lio ah, ka rak uar bikmi Country Music i an sak tawnmi hla pakhat, Mississippi timi hla ka van tar chih.  Pussycat timi group nih an sakmi a rak si. Capar ton tir cem ah video ka van chiah. 

Saya Bawi Bik Thawng he, Mississippi River rili a va chuahnak kam i kan dir lio ah, hi hla hi ka thinlung ah a chuak taktak i, a tanglei ah a biafang te ka van tar. 

Where you can hear a country song from far
And someone play the honky-tonk guitar
Where all the lights will go out one by one
The people join the song
And the wind takes it away
Where the Mississippi rolls down to the sea
And lovers found the place they'd like to be
How many times before the song was ending
Love and understanding
Everywhere around
Mississippi, I'll remember you
Whenever I should go away
I'll be longing for the day
That I will be in Grennville again
Mississippi, you'll be on my mind
Everytime I hear this song
Mississippi roll along
Until the end




Wuhan Khua Nawng Tlungmi Nih Minung Million 11 Harnak A Pek Hna

$
0
0




December 2019 ah Wuhan khua in, a tu lio vawleicung pumpi buaipimi Coronavirus timi Covid-19 hi a rak i thawk. Wuhan khua hi, Tuluk ram i sipuazi thatnak hmunhma pakhat a si. Innlo sangsang an um i, company lianlian an umnak khua a si. Sizung lianlian le sianghleirun sianginn lianlian an umnak khua a si.



Hi khua hi Coronavirus ruangah January 23 in an erh i, khualeng he pehtlaihnak an chah bak. Cu lio ah minung 17 lawng an rak thi. Minung 400 tluk an rak zaw. Vanlawng lam, tlanglawng lam, motor lam le tilawng lam vialte an phih dih. Wuhan khuami zong an chuak kho lo i, khua dangmi zong a leng in Wuhan ah an lut kho lo. Minung 11 million bak an erh hna. USA nih cun minung a zaza hmanh a kan erh kho lo i, Tuluk nih cun million 500 renglo a erh hna i, cu chung ah Wuhan khua hi fak bik in an erhmi a si.



Cu Wuhan khua cu April 8 ah, an on than. May 12 ah minung 6 an zawt than caah, Wuhan khua mi dihlak 11 million renglo zawtnak um maw um lo timi an test dih hna. An buai taktak ve. August 18 ahcun Wuhan khua cu Coronavirus in a zawmi pakhat hmanh an um ti lo ti a si.



Asinain Wuhan khua ah mizaw an um ti lo ti a si bak in, tilian a chuak colh ve. July 2 in kum tampi chung ah a lian bikmi nawng nih a tlun hnawh than hna. Yangtze River cunah ah hin, tii lianh ning an tah tik ah hin, Tuluk tuanbia ah tii a lianh bik a palinak a phan ti a si. Provinces 11-Hunan, Jiangxi, Guangxi, Guizhou, Sichuan, Hubei (Wuhan umnak), Chongqing, Anhui, Zhejiang, Fujian le Yunnan-ah ti lian cu fak taktak in a chuak.



Vawlei tampi a min. Innlo tampi a rawk. Nihin ni tiang ah inn 54,000 a rawk cang. Minung 744,000 an nih innlo an chuahtak. Provinces 26 ah hin, minung 81 hi an tlau asiloah an thi. Tivapi 443 ah tilian a chuak i, tivapi 33 ahcun tivapi hi tihnung dirhmun ah a phan ti a si. Minung million 63.46 kha nawng tilian nih harnak le sunghbaunak a pek hna. Business innlo tam tuk a hrawh. Nihin ni an tuaknak ah, Tuluk tilian nih hin US $11.76 billion tluk man hi rawhralnak le sunghbaunak a chuahpi cang tinak a si. August 20 (Nilini tiang) ah hin, minung 219 hrawng an thi cang ti a si.



Hlei le lamsul tam tuk a rawk. A cheu cu remh awk tha ti lo ding bantuk tiang in a rawk cang. Tuluk ram ah a fak bikmi nawng tilian a tlungmi a si tiah an ti. Coronavirus in luatnak an van hmuh bak ah, nawng tilian nih a chuah hnawh than hna i, Wuhan khua cu a dang harnak tangah an um than i, Wuhan khuami cu an tuar ngaingai ko.



Hi bantuk in harnak a phunphun, ruahsur le tilian an van tonmi ruang ah hin, Coronavirus dang zong a chuak than lai maw timi hi, lungrawk ngai in an um lio a si.



Tii a tam tuk caah Yangtze River cungah an tuahmi Three Gorges Dam timi tikham a pah sual lai ti hi phan a um ngaingai an ti. Cozah nih "A pah lai lo" tiah an ti ko nain, cu tikham hrawnghrang ummi khuami pawl cu an thin a phang ngaingai ko. Tii hi a lian tuk i, Three Gorges Dam ah a rak lutmi tii hi, second pakhat ah 50,000 cubic meters a lut ti a si.



Nihin ni an tuaknak ah, Tuluk tilian nih hin US $11.76 billion tluk man hi rawhralnak le sunghbaunak a chuahpi cang tinak a si. August 20 (Nilini tiang) ah hin,



Hi hnu ni zeimaw zat chung hi, Jiangxi le Hubei Province ah hin, ruah tam ngai a sur rih lai ti a si caah, fawi ah tilian hi zawr dawh a si lo. Ruahpi hi, Hubei, Anhui, Jiangxi le Zhejiang Province hna ah hin, "Red Alert" timi a senmi ralrinak an pek hna. Saram a thimi tampi an um i, lamkam ah khat lak in an ril ko hna i, a thuthengmi rim in khua hi a khat ti a si.



Hi ruahpi hi North Korea le South Korea lei zongah a va sur ve lai ti a si. Naite ah Japan ram ah a van sur chih i, Japan ram zong ah tilian hmun tampi ah a chuak i, rawhnak zong tampi a chuahpi ve.



Tuluk ram hi, tilian a fah khunnak hi, khua lianlian tam tuk a ummi, highway a tam tukmi, tivapi an khammi a tam tukmi hna hi a si tiah an ti. Vawleicung thanchonak nih thingram tam tuk a hrawh tik ah, vanruah kha thingram nih dawp ti lo in, tilu ah aa can colh caah tilian chuah hi a fawi tuknak a si tiah an ti. Tuluk ram hi tikhammi (Dam) a tam tuk caah le a cheu cu 1950 hrawng i khammi an si caah, a tu bantuk tilian nih a boah sual lai i, khua tampi a khuh sual lai timi hi, an thim a domh in an i domh lio a si.
























Vawleipi Linhnak Degree 130 F A Phan

$
0
0

Vawlei pumpi hi duhsah tein a lin deuh chin lengmang i, nai Zarhpini (August 16) cu, vawlei pumpi a linh bik ni nikhat ah a cang. Thihnak Nelrawn (Death Valley) timi cu 3:41 PM ah, degree 130 F (54.4 C) a phan. Kum 89 chung ah a linh bik ni a si i, vawleicung ah a linh bik ni a pathumnak a si tiah khuacaan thiammi hna nih an ti. 

Vawlei pumpi hi, khatlei ah Covid-19 ruang ah a thapthap in harnak a chuak. Khatlei ah Japan le Tuluk ram ah tilian a chuak. USA ah nilinh a zual i, California le Colorado ah mei hmun tam tuk ah a kang i, innlo tam tuk an chuahtak cang. Inn a kanghmi zong a tam ngai cang. Khatlei ah vawlei pumpi linh hi, degree 130 a rak phan. Vawlei sining zoh ah, a thatnak nakin a chiatnak lei a tam deuh chin lengmang.

Death Valley a linhnak degree an tahmi (August 16)

Cu a linhnak bik hmun cu Thihnak Nelrawn chung ah a ummi Furnace Creek timi hmun ah a si. A linh tuk ah hin, mei kangh bak in a kang ti a si. 

Vawleicung ah ni a rak linh bik ni hna cu July 1913 ah hi Furnace Creek ah hin degree 134 (56.67 C) a si i, a pahnihnak a linh bik ni cu July 10, 1931 ah Tunisia ram ah degree 131 F (55 C) a rak si tiah an ti. Asinain hi ni hnih hna lio ah, degree an rak tah ning hi a dik lo men lai tiah khuacaan thiammi hna nih an ti. Cu ni hna cu, vawleicung a linh bik ni tiah ti an si. 

A ra laimi Zarhpini zong hi Thihnak Nelrawn ahcun degree 129 (53.9C) a phan lai i, nai cikua kum zeimaw zat chung i a linh bikmi ni hna nakin a lin deuh lai ti a si. 

Hi thil nih a langhtermi cu nai cikua in a lin chin lengmang i, kan hnu lio caan nakin a lin deuh chin lengmang lai timi hi a fiang ko. Hi pin ahcun Thihnak Nelrawn linh ning hi, degree 134 lei ah a kal chin lengmang cang lai ti a si. 

US nitlaklei le nitlak-thlanglei hi a lin chin lengmang i, nai cikua in Phoenix hna cu degree 90 tang hrimhrim hi a tum kho lo ti a si. California, Texas, Arizona, New Mexico, Colorado le Nevada hrawng hi a linh tuk caah hin, a tu lio cu a celh celh a si lo ti a si. 

Hi bantuk in ni a linh tuk caah, California le Colorado cu hmun tam taktak ah ram mei a kang i, innlo tam ngai a kangh cang. California lawng ah ram acres 350,000 a kang cang. Minung 62,000 nih innlo an zam tak cang ti a si. Colorado zong ah minung zong tampi an zam. Acre tam taktak ram a kangh cang. Mei a kangmi tampi cu tek a tlami in aa thawk i, California bak ah hin a liamcia ni tlawmpal chung ah tek hi voi 20,000 a tla ti a si. Cucu a linh tuk ruang le thlichia ruangah a chuakmi a si an ti. 

Thihnak Nelrawn hi California nichuahthlanglei ah a ummi a si i, a tu a linh tuk nak hmun hi, Badwater Basin tiah ti a si i, rili in pe 282 a niam deuhnak hmun a si. Cu ka cu North America ah a niamnak bik hmun a si. A linh tuknak a ruang cu, cu ka hmun cu a kuarh tuk caah le tlangsang sang nih a kulh ca zong ah a si. 

North America ah a niamnak bik hmun 

Cu tluk a linhnak ahcun khua zong an um. Hotel thatha le ti lionak tibual thatha zong an tuah hna i, an um. Ungkung bantuk thinkung dawhdawh zong an um. Oasis timi thetse rawn ah cerh a chuahnak hmun hma thatha zong an um i, tourist tampi an kalnak hmun a si. A tu bantuk a linh lio caan zong ah tourist tampi an tlawnnak hmun a si. Nikhat ah a tlawm bik ah tii gallon khat (4 liters) hi nan din lai tiah cozah nih tourist pawl hi ruahnak an pek hna. Cun motor chungah tii a hlei in nan i ken a herh. Cu lo ahcun minung hi thih khawh bak a si tiah an ti hna. 


Coronavirus Hi Phun Zeizat Dah A Um?

$
0
0
Covid-19 hi ruah lo bak in a rak chuakmi Coronavirus phun khat a si. Mah hi a chuah hlan ah hin, zapi zaran nih cun coronavirus hi a um le um lo hmanh kan thei lo men lai. Tuan deuh i USA  phan i, MERS le SARS kong relmi lawng nih an theih men lai. Covid-19 a chuah hnu tu in, Coronavirus kong hi biatak tein kan theihmi a si caah, "Tuluk nih an ser chawm" tiah timi hmanh aa zumhmi kan rak tlawm lo. 

Coronavirus hi biological weapons phun ah an hmanmi a si lo timi zong hi, a theimi an tlawm ngai kho men. Catial tu nih a phunphun in, a diklomi an tawn i, politicians nih duh paoh in an chim tik ahcun, mi cheu cu kan rak i zumh tawn ko. 

Nai a chuakmi Covid-19 hi, a zawtnak hi a fah ngai caah le a ran ngai caah, "thih khawhmi zawtnak" (deadly disease) tiah an timi a si. Coronavirus hi phun tam tuk a um i, CDC nih an timi cu an timi cu "common coronavirus" timi le 2019 i a chuakmi "coronavirus disease 2019" (2019 Novel Coronavirus) aa khat lo ti a si. Cun coronavirus hi phun tampi ah an then i, a tu zong ah raram le va tibantuk ah an um ko nain, minung ah an kai lo. 

Covid-19 rungrul sining 

Coronavirus hi phun tam ngai a um. Cucaah scientist nih an timi cu, "Coronavirus hi chungkhar tampi le kaupi a ngeimi bantuk a si" (large family of viruses) tiah an ti. Chungkhar sahlawh cingla tam taktak a ngeimi virus chungkhar an si tinak a si. Chungkhar lianmi ahcun, mi tha an um bang, mi  chiakha le mi sual zong an um ve. Mi dawh le dawh lo, mi lian le mi hme, a niam le sang, a hme le ngan tibantuk in a phun phun an um bantuk in, coronavirus chung zong ah hin, a ci a phunphun an um.

Coronavirus hi aa dawh taktakmi zong an um i, Covid-19 le bang hi cu aa dawh tuk ti a si. Cun chungkhar nganpi chungah a hme le lian an um bantuk in, Covid-19 hi a hme taktak ti a si. Samfa a hme taktakmi khi cheunga cheukhat nakin a fa deuh ti a si. Minung mit in hmuh khawh a si lo. A hmet tuk caah le a zaan tuk caah chonh zong a fawinak a si. Chungkhar ah a der deuh le cak deuh, tefa tam deuh ngei kho le ngei kho lo an um bantuk in, Covid-19 hi coronavirus dang nakin a cak deuh tiah an ruah. Cun a ci karh zong a rang tuk ti a si. Wuhan in aa thawkmi Covid-19 kha a ci phun 30 renglo ah aa chuah manh ti a si i, Europe a phak tik ah a ci phun dang deuh ah aa chuah i, New York ah phun dang deuh te ah aa chuah ti a si.

Covonarius hi a a lian tukmi chunkhar bantuk a si caah, scientist nih bu (group) pali ah an then hna-Alpha, Beta, Gamma le Delta ti an si. Cun cu chung in aa thenmi viruses ci dang (4) an um than i, cu hna viruses 7 nih hin minung cungah zawtnak an chuahter khawh ti a si. Cu hna cu

1. 22E (alpha)
2. NL63 (alpha)
3. OC43 (beta)
4. HKU1 (beta)
5. MERS-CoV (beta)
6. SARS-CoV (beta)
7. SARS-CoV-2 (Covid-19) 

Hi chung ah, No.5 MERS-CoV (beta) hi Middle East Respiratory Syndrome ti a si i, MERS tiah ti a si. Thaw-luhchuahnak fahnak fakmi a chuahtertu rungrul a si. Middle East a bik in Saudi Arabia ah hrawngah a chuakmi a si. Kalauk tohkuai timi a si. Hi zawtnai hi, 2012 ah Saudi Arabia ah a chuak hmasat i, ram 27 ah a karh hmasat. USA, Europe ram hna le Asia ah an karh manh. Africa ahcun Egypt le Algeria ah a karh manh. Tam bik ram cu Middle East ah an zaw. WHO le ramkip tannak thawng in, an a karh hlan ah an hren manh. MERS hi a tu tiang a um peng ko. Aa thawk ka in, January 2020 tiang ah minung 2,519 an zaw i, 866 an thi cang ti a si. 

No.6 "SARS-CoV (beta)" nih hin, thaw-luchuahnak ah fahnak fak ngaingai a chuahter i, Tuluk ram ah a rak chuakmi a si. SARS hi February 2003 ah Tuluk ram Guangdong Province in aa thawk i, Asia ram ah a karh hmasat i, North America, South America, Europe le Asia ramchung ram 24 kuakap ah a karh manh. Minung 8,098 an rak zaw i, 774 an thi. WHO le ram kip cozah heh tiah an i zuamnak thawng in, an kham manh caah vawleicung pumpi ah a rak karh manh lo. 

No.7 "SARS-CoV-2" hi, Covid-19 tiah ti a si. 2019 Novel Coronavirus ti zong ah auh a si. 2000 hnu ah a chuakmi Coronavirus zawtnak pathum lak ah a fak bik a si. Tuluk ram Wuhan in, December 2019 ah a chuak i, nihin ni ah vawleicung ram dihlak ah mizaw an um cang. Minung 23 million an zaw cang i, 802,971 an thi cang. Million 15 zong an dam ve cang ti a si. USA hi mizaw tam bik an si i, 5.7 million an zaw i, 179,200 an zaw cang tiah Worldometer ah an tial. 100% a thami damnak sii le khamnak sii a um rih lo. Johns Hopkins University nih August 2 ah an rak timi cu, USA ah hin August 22 ahcun 173,000 an thi te lai tiah an rak ti i, August 21 ah 179,000 renglo an thi cang tiah an ti tikah, scientist nih hin a ra laimi mithi le mizaw kong hi, an rak tuaktanmi a dik ngai.

Nihin ni ah Tuluk ram ummi papalak (bats) pawl hi an zoh tik ah, minung cungah a kai kho dingmi coronavirus hi phun 400 an hmuh ti a si. Cucu February 20, 2020 NPR News ah an tial. 

Scientist Marc Valitutto nih a hruaimi Smithsonian's National Zoological Park and Conservation Biology Institute nih Kawlram ah a kenkip ah a zuangmi le minung he naihniam tuk in a ummi papalak pawl kha, May 2016 le August 2018 ah an rak hlat hlai hna. Papalak i an zunek le an cil in zawtnak rungrul an hlathlai hna. Papalak phun 11 chung in papalak 400 an lak hna i, rungrul an hlat hna. 

Cu Kawlram papapak in hniksak ding "sample" (48) an lakmi chung in, a zapite ah zawtnak coronavirus rungrul phun (7) an hmuh hna. Cu chung ah phun (6) hi cu hlan an hmuh ballomi coronavirus rungrul an si tiah an ti. 

Kawlram papalak hi lungkua ah an um i, hi an zunek pawl hi nawn caah an lak hna caah minung nih hi zunek in zawtnak laknak ding hi a fawi taktak ti a si. Cun lungkua tampi cu tourist tampi an lennak an si caah, minung le papalak hi an i naih tuk caah, zawtnak lak sual ding hi phan a um taktak ti a si. 

Malaysia, Indonesia, Tuluk le a dang Southeast Asian ram pawl ummi papalak ah, a tu tiang an hmuhmi virus 400 renglo chung in, hmailei ah saram in minung cungah an kai sual lai maw timi hi scientist nih an phan ngaimi a si. 1970 hnu ah ah hin, coronavirus thar hi phun 40 hrawng an hmuh chap cang. Hi virus vialte chungin phun 65-75 hna hi "zoonotic" tiah an ti i, cu hna cu saram in minung cungah a kaimi an si tiah an ti. Minung hi vawleicung ah kan tam chin lengmang i, kan i tet chin lengmang caah saram ummi rungrul hna hi minung cungah va liam sual ding hi, a lam a tam chin lengmang ti a si. 

Nihin ni ah scientist nih cat lo tein le tangka tampi dih in, papalak le zeidang saram ah a ummi coronavirus le rungrul phunphun hi an zoh peng hna. Minung cungah an kai sual ahcun kan i ven khawhnak ding caah an hlathlai pengnak a si. An hlathlai deuhdeuh i, coronavirus thar zong an hmuh than tawn hna. Hi pin zong ah hin, Covid-19 bantuk in thih-khawhnak a simi coronavirus dang zong hi an chuak than te ko lai tiah scientist nih an ruah. 

--------------------------------------

Zohchihmi ca

1. Aristos Georgiou tialmi "Bats Harbouring Six New Types of Coronavirus, Scientists Discover, as Humans Risk Exposure", TECH & SCIENCE at Newsweek.com

Komh Lo Dingmi Minung

$
0
0

Voikhat cu khua pakhat ah leadership training an ka sawm i, chun nitlak cawnpiaknak kan ngei. Ka chimmi tampi lak ah, tu chun Pathian riantuannak ah a biapi tukmi "Jesuh nih misual a dawtnak" kong ka cawnpiak hna. Jesuh nih zuding, saei, hlawhhlang, ngunkhuai khawl le misual phunkip he an i komhnak kong le hruaitu nih kha bantuk kha hlat lo in komhhawi an herhnak kong kha ka cawnpiak hna. Jesuh nih Pathian rian a tuannak kong ah, misual a komhnak hna kong, Jesuh lungput le tuahsernak hi, kan nunpi khawh lo zong ah zuam a herh" tiah ka cawnpiak hna. 


Biahalnak caan lio ah, mipa upa pakhat nih, "Kei hi Pathian dawtnak ka thei. Ka hrinthan cang. Asinain khua pakhat ah ka va kal i, an upate cheukhat hi zuu an ding ngai. Kan va kom i, a hnu ah kei zong zuu ka va ding ve. Cucaah hruaitu nih zuding saei he, komh hi a tha maw tha lo?" tiah a ka hal. 

Ka lehmi cu, "Zei ruang dah na komh hna? Zei dah na tinhmi a si?""An mah lak ah va tluk ve ding a si ahcun a tha lo. An mah an tlukmi (zudin saei mi) kha thlen na duh hna caah na dih ahcun a tha ko. Asinain nang nih na va komh ning hna kha, an tluknak ah pei na va tluk ve cu? Jesuh nih misual a komh tik hna ah, an mah sin ah va sual ve le va tluk ve ding a si lo i, an sualnak chung in khamhnak ding le chanhchuahnak ding ca a si?" Jesuh nih misual a komh ning le nang nih zudingmi na komh ning kha aa dang tuk" tiah ka leh. 

Thil sining hi, vawlei ah hin cuanh thiam a herh. Khuruah zia zong thiam a herh khuaruah i palh lo ding le bia khiah i palh lo ding zong, a biapi tuk. Mi va komh le va bomh tikah, zei dah kan i tinhmi a si? Kan phichuak zei dah a si kho timi hi a hlankan tein ruah le tuak le biakhiah a herh. 

Minung a simi cu bawmh a herh ahcun bawmh ding a si. Hrial le zamtak ding a si lo. Saram hmanh pei kan khamh hna cu. Zeicatiah minung cu zei bantuk minung a si hmanh ah, minung a si ko. Kan minung hawi cu kan mah bantuk in zoh le hmuh hi a herh. Khamhnak le  chanhchuahnak an herhnak ahcun khamh le chanhchuah ding an si. Asinain an tuahsermi a thalomi chung ah kan i paih ve ahcun, an mah kan khamh khawh hna lo pin ah kan mah zong kan va rawk chin kho ve. 

Cucaah mifim mi cu hawikomh ding le komh lo ding an i ralring. Minung hi komh ding an um i komh lo ding an um. Komh lo dingmi komh ahcun rawhnak phanh sual a fawite. Zeicatiah minung cu pawngkam nih lam hruai le lam hmuhsak a si i, pawngkam nih khuhnenh khawh a si. Ruahnak, hmuh ning le tuak ning thlen khawh a si. A hnu ah ziaza le nunnak rawk khawh bak a si. Zei tluk mifel hmanh hi, pawngkam thalo ah a um peng ahcun fel lo khawh a si. A ruang cu minung hi pawngkam sining hawih I than le nun a fawi tuk caah a si.

Kawl miphun hi an fim ngaingai i, phungthluk pakhat an ngeihmi cu, "Ngatlai pawng na um ahcun ngatlaih, sakap pawng um ahcun sakap si a si ko" tiah an ti. Ngakchiat lio ah hin, pawngkam nih a kan khuhnenh khun. Cucaah pawngkam nih minung hi a kan tei deuh zungzal. Cucaah khua tha um zong a herh. Sang tha um zong a herh. Sianginn tha kai zong a herh. Cun khawika kan um hmanh ah, hawikom tha ngeih a herh. 

Minung tampi he khuasak tik ah, komh dingmi le komh lo dingmi hi tampi thleidan thiam a herh. Komh lo dingmi cu komh ding a si lo. Komh hmanh ah, kan mah nunzia nih an nunzia a chiami va thlen ding ahcun komh ding a si i, an nunzia a chiami lakah va paih ding a si ahcun komh lo ding a si.

Jesuh hi "zuram le saram, misual he aa kom" tiah mipi nih an rak ti. Asinain a nih nih misual he aa komhnak cu "an nunnak khamhnak ding caah le an thlarau khamhnak ca a si." Cu bantuk komhnak cu a sual lo. Asinain midang cu mi kan komh tik ah, kan mah nih an nun va remhnak ca si lo in, kan mah tu kan nun va rawknak ding ca tu a si tawn. Cucu caah komh lo dingmi he komh hi thil tha lo a si. A ruang cu "Hawi tha lo nih ziaza tha a hrawh" caah a si (1 Cor. 15:33). 


Minung hi a zaimi he komh ahcun zainak a si. Lungretheimi he komh ahcun lungretheihnak a si. Mi puar he komh ahcun puarhrannak a si. Mi ralchia he komh ahcun ralchiatnak a si. Mi thangchiat rumro a rianmi he komh ahcun mi thangchiatnak rumro ruah le caih a si. Mi kong caih a huam tukmi he komh ahcun mi kongcaihnak a si. Biaduh le hmursau he komh ahcun biaduhnak le hmursaunak a si. Lihchimmi he komh ahcun lihchimnak a si. Mihrawkhrol he komh ahcu hrokhrawlnak a si Mithathu he komh ahcun thathutnak a si. Mi zuding saei he komh ahcun zudin saeinak a si. Ritnak sii tongmi he komh ahcun ritnak sii tongh a si. Gambling le phe kah hmang he komh ahcun gambling le phekahnak a si. Pathian thei lo mi he komh ahcun Pathian theihlonak a si. Mitha he komh ahcun thatnak a si. Hi pin ah komh lo dingmi tampi tial ding a um rih. 

Chim duhmi cu hawikom hi an rak biapi tuk tinak a si. Cucaah nunnak chung ah hin, "hawi chia hrial le komh lo a biapi i, hawi tha kawl le komh" a herh taktak. Voikhat cu USA ah Laimi tlangval pahnih miza tete an um ko. Zu an ding. Sa an ei. An i kom. Ahnu ah pakhat kha "lungretheihnak" (stress) a ngei. Cu pa nih a hawipa cu, "Kan innpa, Mirang le Minak nih a kan rem lo" timi kha a chimh lengmang. A donghnak ah, an pahnih in an stress veve. Stress mi pawng i sau tuk um zong stress nak bak a si. Ralrin a herh. California ah pastor pakhat cu stress mi a thlawp hna le a donghnak ah a celh ti lo i, a stress i aa that bak ko. Ralrin a herhmi a tam tuk. 

Vawlei ah hin, nunphung le sining aa dang cio. Lairam um tik ah, Lairam ah komh lo ding an um. Ramdang kan kalnak ram cio zong ah komh ding le komh lo ding an um cio hna. Mah le umnak ram thil sining le minung sining hawih in, hrial ding an um. 

Bible hlun chan ah, Solomon nih komh lo ding a timi hna hi kan zoh ta hmanh hna lai. 

Phungthluk bia 20:19; 22:24 nak nih "komh lo dingmi" minung pathum a kan chimh. Cu hna cu 

(1) A holh tukmi
(2) Thinhun hmangmi
(2) Thin tawimi

A ruang cu, "Kan chim cia bantuk in, minung hi kan komhmi hna thinlung le hmurka nih kan nunnak hi a kan khuhnenh khawh i a kan thlen khawh. Thinhun hmang komh ahcun thinhun hman khawh a si ve. Thintawimi komh ahcun thintawi khawh a si ve. Thinhun le thintawi lawng a si lo. Ziaza chiat zong hi chonh khawh a si. Ziaza that zong hi cawn khawh a si ve. Ziaza that tu cu chonh a har ngai nain, ziaza chiat cu chonh a fawi tuk. 

Cucaah minung hi hawikom le pawngkam an biapi tuk. A zaimi he komh ahcun zai huam a si. Mi kong caih hmang he komh ahcun mi kong caih a si. Holh duh he komh ahcun holh duh a si. Mi chiatnak le chamhbaunak rumro a  hmumi he komh ahcun mi chiatnak le chamhbaunak rumro hmuh khawh  si. Mifir he komh ahcun fir a hawi i, zuding saei he komh ahcun zudin saei zong a fawi. 

Minung hi michia he komh ahcun chiat khawh ngai a si i, lungretheimi he komh ahcun lungretheihnak a si. Mi puar he komh ahcun puarhrannak a si. Tangka duh tukmi le hakkaumi he komh ahcun tangka duh tuk le hakkauhnak a si ve ko. Thathu he komh le thatthut, mi tuan he komh le tuan a si ko. Pathian theimi he komh ahcun Pathian theih le a theilomi he komh ahcun theih lo a si ko. Kan chim cawk lai lo. 

Cucaah Psalm 1:1-3 nih hin, "komh lo dingmi le hrial dingmi minung pathum" kong a chim than ve. Cu hna cu, "mithalo, misual, Pathian a nihsawhmi hna.." an si. Pathian a nihsawhmi hna timi hi a kau kho tuk. Pathian zei a rellomi an si caah, hihi mifim tuk zong a si kho. Mirum le milianngan tuk zong a si kho. President hmanh a si kho ko. Biaknak hruaitu lila, Paul aa thlen hlan lungput bantuk Pathian hruh tanhtanh zong an si kho ve ko. 

Hi pathum hrial i, Bawipa nawlbia tu ah chun zan in i lomh ahcun, cu minung hna cu "Tiva kam ah a khomi thingkung he a tahchunh hna. Cu thinkung cu a caan hman tein a tlai; a hnah a uai bal lo" tiah a ti. An theipar cu, "An tuahmi kip ah khua-awng an tong" ti a si. Psalm 1:1-3 nih a kan cawnpiakmi cu "minung hi pawngkam tha" kan herh a ti duhnak a si. 

Kawl phungthluk ah ka uar ngaimi cu, "Muhsu nani muhsu, Ta-nga nani ta-nga" (Sakap pawng um ahcun sakap, ngatlai pawng um ahcun ngatlai" timi a si. Minung cu kan umnnak pawng minung pawcawmning, nunning, sining le tuahmi hawih in nun cio a si timi kha a tawinak cun a chim duh. Kawlram ah than tam tuk hi, ziknawh ziah a nun kan ti achun, "niknawhmi pawng ah kan um peng" caah a si ko. Ziknawh hi Kawlram upadi nih cun a kham ko nain, ziknawh lo in zeihmanh a si kho lo. Cucu an phungthluk ning te a si ko. USA ah kan lut le ziknawh a um ti lo i, zik cu kan nawh lo nain, lih a phunphun kan chim than hawi. Kan rak i chuahpimi le kan rak thannak ziaza kha kan kaltak kho ti lo. 

Cucaah "Nihin ni ah na komhmi minung le na hawi kha a ho dah an si?" timi theihthiam cu a herh taktak. Na komhmi na hawi kha komh peh ding maw a si? Komh ti lo ding dah? Pehtlaih peng ding maw a si? Kaltak ding dah?" timi zong careltu nangmah biakhiahnak a ummmi a si. 

Hihi va ruat zungzal. Na komhmi na hawi kha, "Komh lo dingmi minung a si sual maw?" timi!!!

2100 Ahcun Vawleicung Rilikam Nuamhnak Zatceu An Rawk Lai

$
0
0
AD 2100 khi hi ti hei ruah ahcun a hlat tukmi a lo nain, hi hnu kum 80 lawng a duh cang. Ka fapa hniang Gabriel Veltha Lian, tu kum ah kum (7) a tling i Pathian nih a zaangfah i, kum 87 a nundam ahcun 2100 a va phan kho te ding a si. Cu kum cu a u le dang zong nih an phak khawh ve ko. Cu tin van tuak tik ahcun 2100 hi a hlat ti lo. 

Vawleipumpi lumnak ruangah, kan vawleicung khuacaan le thil sining hi a chiakha chin lengmang a panh. Khuacaan lawng silo in, ramtang saram, thilnung le ti chung thilnung zong an lo tuk cang i, 2100 ahcun ramsa le thilnung 50% hi an ci a mit lai ti a si. Cu kum ahcun a tu lio rilikam nuamhnak (beach nuam) 50% cu rili tii nih a phum hna lai i, an rawk ve lai ti a si. Cu thil pahnih cu aa tawng ding an si.

Cucu thil si kho si maw timi ka ruat i, a si kho tuk timi hi ka hmuhmi a si. Zeica tiah cun USA khuacaan thlenning nih a fianter chung ngai ko ttiah ka ruat.

USA ah kum 22 ka um cang i, tu tan khuasik caan cu a lum taktak. Khuasik ti awk a tlak tuk lo. A lum taktak ko. Vur a tlami zong chim tlak a si lo. Ohio ahcun voi 4 hrawng a tla i, an lo zau. Nikhat hnih hmanh a um lo. Hlan deuh ahcun vur chah nawn in a tlak ahcun a thlathla in vur hi a ti kho lo in, a um peng. Nai khuasik vur hi sau a um kho lo. An ti colh lengmang. Tu chun ni hna cu thal bantuk in a lum. Khuaruahhar ngai a si.

A ti thluahmah cangmi Antarctica tikhal tlang
USA khuacaan lawng maw aa thleng tiahcun a si lo. Kan vawleicungpumpi in aa thleng cang. A pawi bikmi cu, vawleipumpi a kihnak bik a simi, a cunglei le tanglei hna-Arctic Circle le Antarctica Continent- an tit tukmi hi a si. Antarctica Continent hna cu tu kum hi a lum bik kum a si tiah an ti.

Antarctica Taih cu a lum tuk caah tikhal vialte an zor cuahmah i, tivapi bantuk in a luang. Tlang le lungpang an lang thluahmah cang. Tiva horkuang an i ser thluahmah cang. Rili ah tikhal tlang lianlian an i paih thluahmah cang. Hlathlaitu hna nih an timi cu, "1992 in Antarctica Continent i tikhal metric tons in 3 trillions (billion 3,000) hi a ti dih cang" tiah an ti.

Greenland le vawlei a cunglei ummi ram pawl hna zong an lum tuk cang i, tikhal tlang lianlian an ti thluahmah ve hawi. August 6, 2019 ah hin Greenland hi degree 22 C a lum ti a si. Cucaah August 5 in 6 karlak, suimilam 24 chungah tikhal 12.5 billion tons bak a tii dih ti a si. Cucu Greenland i tikhal pawl tahnak an tuah hnu 1950 kum in, ni nikhat ah tambik a tit ni a si an ti.

Greenland ah tikhal tlang rili cung aa vuanmi
Khatlei ah Arctic Circle le vawleicung tlangsangbik Himalaya Tlangpang tikhal hna le Russia ram tikhal zong an ti thluahmah hna. Cu thil hna nih, vawleicung khuaza ramkip ah rilipi tii a thanter i, khua zong tampi aa rawh pin ah, "beach" timi rilikam nuamhnak hmunhma dawhdawh hi, duhsah tein a ei i a hrawh cang hna ti a si.

Atu ning tein rilipi tii a kai ahcun 2100 ahcun vawleicungpumpi i rilikam nuamhnak (beach) dawhdawh hi zatuak ah sawmnga (50%) cu an rawk te lai tiah scientist nih an ti. Cu rilikam nuamhnak dawhdawh aa rawk dingmi lak ah hin, USA nichuahlei kap ummi beach hna le Mexico Rilikam ummi beach pawl hi tampi an i rawk lai ti a si.

Tahchunhnak ah, West Africa ummi Gambia le Guinea-Bissau ram hna hi, an rilikam nuamhnak 60% aa rawk lai ti a si. Australia hi rilikam a sau hi meng 7,500 a si i tambik a rawk te lai tiah an ti.

US, Canada, Mexico, Tuluk, Iran, Argentina le Chile ram hna hi an rilikam nuamhnak hi meng a thawng in a rawk lai ti a si. A bik in 2100 ahcun U.S rilipi kam khuapi 14 hi rili tii nih a phum hna lai i, an rawk te lai ti a si. Cu lak ahcun Florida i Miami Beach hrawng hi fak bik in an tuar lai tiah an ti.

Miami khua dawh zong rili tilet nih a khuh tawn

Kawlram i Mergui Archipelago ummi tikulh fatete cheukhat cu rili tii nih a phum cang hna. Rilikam nuamhak minthang-Ngapali. Chawng Tha, Ngwe Sung, Maung Ma Kan-bantuk hna zong hi, tam ngai aa rawk te lai ti a si. 

Yangon khua hmanh hi, rili in pe 75.4 lawng a sang. Rili tii a thangmi ruangah, Yangon khua pawng khua hna-hi "di=yi"timi rili tilet thomi nih a phummi a kau chin lengmang cang. 2100 ahcun Yangon khua pawng hrawng "beach" lawng si lo in, Yangon khua lai hmanh hi rili nih tampi phum khawh a si. Cucu a hla ti lo. Kum 80 lawng a duh. Cucaah Yangon khua hna hi tii nih a phum lo nak ding caahcun riki kam hi sang taktak in kham i, sump pump timi tidawpnak in tii hi leng ah chuah a hau te kho men. 

--------------------------






  

Rili Tilet Nih Kawlram Rili Kam Khua Cheukhat A Hrawh

$
0
0

Nihin ni scientist nih an buaipi bikmi thil hna cu caan tawi caahcun "Covid-19" a si i, caan sau caahcun "vawlei pumpi lumnak hi a si." Vawlei hi a lin chin lengmang i, tu kum ah hin USA Death Valley timi cu degree 130 F tiang a lin. Minung fa celh chuak lo a si. Vawlei semka in mei a kang set ballomi Russia ram Siberia cu degee 104 F a phan ve. Mandalay nak hmanh in a lin deuh tawn. Cu bantuk a si caah, tikhal tlang sangsang an ti tluahmah i, rili tii hi hmun kip ah a thang cang. Pacific le Atlantic le India Rili hna chung ummi tikulh hna hi, a tu harnak an tong ngai cang hna.

Hi chungah kan Kawlram rili kam khua zong an lut ve hlei lo. Kawlram hi a ronh tuk caah, rili tii a thangmi hi Irrawaddy le Sittaung Tivapi zulh in cunglei pi tiang a kai khawh caah, kan ram hi rili tii nih hrawh a fawi bikmi ramg pakhat ah an chiah ve.  

Irrawaddy Tivapi hi a than pin ah, rili a va chuahnak kam i, a rak keimi thinkung-Mangrove thing timi pawl hi, an hau hna i an loh tuk caah, rili tilet a kham kho ti lo lo i, Nargis lio zong ah minung tam tuk an thihnak a si an ti. 

Irrawaddy Tivapi a thangmi nih minung umnak a phum hna

A liamcia kum thum (2017) ah, Kawlram Sittaung Tivapi kam ummi khua 3 tluk cu rilipi tii a thangmi nih a hrawh cang i, tlang a sannak lei meng 7 a hlatnak ah an zam cang ti a si. Irrawaddy Tivapi a va chuahnak hrawng zong hi, rili tii a thangmi nih tam tuk a hrawh cang ti a si. Leikuang zong a hrawh i, sianginn zong a hrawh caah, harnak tampi an rak tong. A tanglei ah hin, Sittaung Tiva kam ah rili tilet nih a hrawhmi khua hmantlak hna zoh tik ah, Kawlram a niamnak hmun nih rili tii a kaimi hi a taktak an ton cuahmah cang timi a lang ko. 

Sittaung Tivapi kam khua rili tii nih a hrawhmi

Sittaung Tivapi kam khua rilipi tii nih a hrawhmi

A tu lio i Kawlram i a lar ngaimi Ngapali le Chawngtha rilikam hrawnghrang zong 2100 ahcun an rawk tuk ve te lai tiah ruah a si cang. Rili ti a thangmi nih Irrawaddy Rili chuahnak hrawnghrang leikuang zong tam ngaite a hrawh cang. Kawlram zong hi, vawleicung khuacaan thlennak fak bik a tuar dingmi ram pakhat ah aa tel ve caah, kan rilikam nuamhnak hna hi zeitindah kan runven lai timi hi, cozah le mipi nih biatak tein ruahchung an hau. 

Nikum ah Taninthari Taing ummi tikulh pakhat cu rili tii nih a phum diam i, a lo. Thingkung tlawmpal te lawng an hnah a lang cang. Hi pin zong ah hin, Kawlram rili kam hmunhma hna hi, a phum pah ziahmah cang hna lai ti a si. A bik in Irrawaddy River rili a va chuahnak "Irrawaddy tivasum" (delta) rili tii nih meng tampi a khuh te lai ti a si. Khi tik ahcun Kawlram facang chuahnak leikuang zong tam taktak a rawk te lai tiah an ti.

Kawlram Mergui Archipelago ah tikulh rili nih a phummi

Yangon khua hmanh hi, rili in pe 75.4 lawng a sang. Rili tii a thangmi ruangah, Yangon khua pawng khua hna-hi "di=yi" timi rili tilet thomi nih a phummi a kau chin lengmang cang. 2100 ahcun Yangon hmanh hi rili nih tampi phum khawh a si tiah an ti. Cucu a hla ti lo. Kum 80 lawng a duh. Cucaah Yangon khua hna hi tii nih a phum lo nak ding caahcun riki kam hi sang taktak in kham i, sump pump timi tidawpnak in tii hi leng ah chuah a hau te kho men. 

UNO hruainak in kan vawleicung khuacaan a lum tukmi hi an zorter lo le khuacaan aa remh khawh lo ahcun kan vawleicung cu a thatnak nakin chiatnak kan panh chin lengmang ko lai tiah mifimmi hna nih an ti. Cucaah vawlei khuacaan remhnak caah, thinkung tam deuhdeuh cin le motor tlawm deuh mawngh le sehzung khu tlawm deuh in chuahter hna hi a si caah, vawleicung mi vialte hi, vawlei khuacaan remhnak caah tel viar kan herh tiah UNO khuacaan tuaktu scientist hna nih an ti tawn. 
-------------------------------


Laimi Lakah Sii Nih A Teilomi MDR-TB Zawtnak A Um Kho Men

$
0
0
TB zawtnak hi, Laimi nih cun tih awk setsai ah kan rak rel lo nain, TB kong a theimi ram fimmi nih cun HIV le AIDS nak in ven a har deuh caah an tih deuh ko.  TB Sii phun kip a ing khomi TB rungrul kong hi, tampi theih a si lo. A har ngaingaimi TB phun khat a si. Asinain chonh a fawi pin ah, a tu lio TB sii tampi hi a in khawh hna caah, an tih khunnak a si.

Nizan ah, Indianapolis ummi CEBC Khrihfabu kum 20 a tlinnak ah thawngtha chim caan an ka pek i, kan va pumhpi ve hna. Pumh lio ah a herh tukmi thawngthanhnak an tuah i, Pastor John Za Thleng nih a thanh (Cozah nih nan thanh hrimhrim lai timi a si caah, thanh lo awk thalo a si). Laimi ca lawng siloin USA ram pumpi caah kha ruah a herh caah, a thanhmi a si. 

Cu thawngthanhmi nih khua tampi a ka ruahter. Laimi nih Kawlram in tlawn kan sawm tik hna ah, awlzang tuk in ruat ti lo in, biatak tein khua ruah le tuaktan i sawm a herh timi a ka ruahter. Ralrin awk zong a herh ngai tiah ka ruat. Laimi nih cun tih awk zong kan rak theihmi a si lo nain, USA minung caah cun zei tluk in dah an rak tih timi zong a thawngthanhmi nih a langhter. USA ca zong ah, tihnung tam tuk kan rak karhter timi zong a fiang. 

A chimmi cu a tawinak in, hi tin a si. 
"2019 ah Lairam in US a rak tlawngmi pastor pakhat kha vanchiat ah sii nih a damh khawhlomi TB (MDR-TB) zawtnak a rak ngeimi a si. US hmun tampi a kal hnu ah a zawt a puang. Kawlram ah a tlung i a thi. A rak fel ngai le a kalnak khua Krihfabu le a tlun inn kha Facebook ah a changchang tein a rak tar hna. Cucaah aa chawhnak, a riahnak, aa pumhnak le amah he naihniam in a ummi, hman aa thla timi vialte kha, cozah nih an hlat hna i TB nan i chek hau ti a si.
INDIANAPOLIS ummi church linga pastor kha an auh hna i County Health Official nih ralrin a kan pek. Nan church ah cu bantuk ngeimi nan tam pah ahcun biakinn zong kan khar khawh tiah a kan ti. Zapi hmuhnak ah computer kan chiah hna i, nan hmanthlak cio i zoh u  law, a mah he hman aa thlatimi paoh kha, rak kan chim u. Cun County Heath ah nan i piah a hau tiah ti a si. Rak zoh cio u law, cu pastor pa he hman aa thla timi paoh kha Health Check nan i tuah hau an ti hna."
Pastor pakhat le bang cu, "Cu pastor he cun, hman kan i thlak lawng si lo. A kuh bak in kan i kup” a ti le nihchuak in capo zong ka sai pah. A lau nawn ko. Thawngthanhtu nih a chim chihmi cu, "Indianapolis ah hin, pahnih thum cu a ngeimi an um cang rua" tiah a ti. North Carolina ah mi pakhat nih a rak ka chimh bal. "Kan inn ah a tlung le kan fale zong an i chonh le TB sizung ah sau taktak kan i piah. Tih a rak nung tuk" tiah a ti. 

Dayton kan um lio 2007 ah Mr. Andrew Speaker timi Atlanta Injury-lawyer cu, sii nih chailomi TB zawtnak (MDR TB) a ngei. Atlanta, Georgia in aa thawh i, Europe a va tlawng. France, Greece, Italy, Czech a va tlawng. A zaw i, Canada in USA ah an rak kirter. USA a phak hnu ah Jewish Clinics ah an rak hren. 1963 in cu bantuk zawtnak ruangah a voikhatnak hrenmi a rak si. US news ah a mah kong hi, a zarh bak in chim a si i, mual zong a pho kho taktak. 

A zawtnak kha tih a rak nun tuk caah, Atlanta in aa thawh i, vanlawng aa citmi vialte an tawl dih. A riahnak hotel vialte an khar dih i an rak tawl dih. Cun aa citmi vanlawng chung ummi khualtlawng vialte an TB nan rak i piah dih lai tiah ramkip cozah thawng an rak thanh hna. Mi pakhat ruangah vawlei ram hmun tam ngai ah buainak a rak chuak. Mr. Speaker zong taza an rak cuai i a mah zong nih ka mual nan ka phoh ti in taza a rak cuai ve hna. Hi bantuk thil sining kan tonmi nih, Laimi nih Kawlram mi kan unau le chunkhar le hruaitu US tlawn kan sawm tik hna ah hin, ralrin a herh ko timi a ka ruahter. 

USA tlawng dingin hna nih, TB le zeidang kong zong Kawlram ah an i check ta hi a tha. A damlomi le kum upa tuk cu sawm lo zong hi a tha mi si. Risk a tam tuk. Tangka dih dingmi le zohkhenhnak le cozah lei le insurance ah a buai kho taktakmi a si. Chungkhar cio zong nih tlawn kan sawm tik hna ah RISK hi lak tuk lo ah a tha. An rak hlan ah, medical insurance te hna a tha taktakmi cawk piak cio hi, a herh taktak. Zeicatiah zawt sual ahcun sawmtu caah le church ca le US cozah caah khingrit si lo ding hi, a biapi tuk. 

TB hi tih a nunnak cu, a rungrul hi minung taksa chung a luh hnu ah, zaw lo in sau tuk aa thup kho. Duhsah tein a rak nung. A rak karh. Cuap lawng si lo in, a thuhnak taktak "thlik" chung hna a rak phan kho. Asinain minung a zawtter rih lo. Cu lio cu "latent TB" tiah an ti. A sullam cu TB rungrul kha a cawlcang tuk lo. Aa hngilh bantuk in dai tein a um. Minung a zawtter rih lo i, mi zong a chonh kho rih hna lo. A hnu i, minung thisen a van der thawm tik le thisen a zor tik ah, zawtnak taktak a rak chuahter. 

Kalaymyo kan um lio ah, Dr. Pali sin ah Laimi mizaw ka va piah tawn hna. TB nan si a timi hna an rak tlawm lo. Dr. Pali cu ka hal i, "Kalay valley ah hin zei miphun dah TB an ngei bik? Zei ruang dah a si hnga?" tiah ka rak ti.

A rak ka lehmi cu, "Tiddim lei mi hi TB ngeimi an tam nggai. Cun a van changtu ah Mizo an si. A van changtu ah Laimi kan si. A changtu ah Kawl an si" tiah a rak ti. Zei ca dah cu ti in kan miphun chung ah TB a tam hnga? tiah ka rak hal than.

A ka lehmi cu, "Tiddim, Mizos le Laimi hi kan sining aa lo. Tikor dur hrawm kan hmang. Nukuak le pakuak hrawm kan hmang. Cakuat le tuktak hrawm kan hmang. Kan i filhhnawm. Cun a pawi bikmi cu lengkhomh kan hmanmi hi a si. A ruang cu TB rungrul cu pe 3-4 tiang hi cil le thaw in a zuang kho. Thli a pit tukmi innchung ah heh tiah hla kan sak le kan lam le kan i lawngkhomh tik ahcun TB rungrul cu a zuang thluahmah ko lai" tiah a rak ti. Nihin i Coronavirus phun in, TB rungrul cu a zan tuk ve caah, thli ah sau ngai a chawi kho ve mi a si. Cu a chawi lio ah i dawp ahcun ka le hnar in a lut kho lo.

Cucaah Laimi nih hin kan ngan dam i, chungkhar le miphun ngandammi kan si khawhnak ding caah, tuah ding le tuan ding tampi kan ngei ko. Atu i MDR TB hna ngeih sual le karhter sual ahcun, USA ca tiang zong in Laimi nih harnak kan chuahter khawh. A tu hmanh ah Covid-19 ruangah, Asian a kan rem lo ngai i, MDR TB hna kan karhter than ahcun, huat zong kan tong chinchin lai. Cucaah hi TB hi ralrin taktak kan herh ko. 

MDR-TB timi a sullam cu "Multi-drug-resistant tuberculosis" timi a si. TB sii phunphun a ing khomi TB rungrul tinak a si. Nihin ni ah hin, sii phun tampi nih a chai lo i, a cak taktakmi "Isoniazid le rifampin" timi sii phun hnih in an thlawp hna. A tlawm bik ah thla kua chung an dinter hna. Cun an chek than lengmang hna i, a zat lo ahcun a herh ning in an thlawpbul chap hna.

USA ah 2018 ah hin TB zawtnak ngeimi 9,025 an si tiah an ti. Hi chungah Laimi le a dang Asian zong tampi tel khawh kan si. 2019 ah vawleicung pumpi ah 10 millions hi TB in an zaw i, 1.5 million an thi ti a si. Hi tluk tihnungmi zawtnak hin, him tein kan um khawhnak ding caah, Laimi dihlak zong kan nunphung ah naihniam tuk kan ummi le TB a karhter khotu nunphung paoh cu hrial zuam cio hi a herh ko cang!

------------------------------------
Chinchiah

TB kong tam deuh theih na duh ahcun, CDC Website ah an tialmi BASIC TB FACTS timi a anglei website ah hin rel khawh a si. 






Kum Sawm Chungah Voi Khat Lawng A Hrangmi Hurricane U.S Ah A Hrang Lai

$
0
0

 U.S ahcun a ti lio hi Hurricane caan a si. Nitlak ah mei fak taktak in a kangh lio ah, nichuahlei Atlantic Rili kam-Louisiana le Texas-ahcun Hurricane pahnih "Laura le Marco" timi pahnih a hnuhmai in a hrang ding a si. A tu hi rili in tlang an phan deng cang. Thli nih rili tilet a thawhtermi nih cun, tu chun in tlang hi a tuk thluahmah cang. 

Laura Hurricane hi Louisiana State ah Nilini zinglei 3-4 Am ah tlang a phan lai ti a si. Laura hi Louisiana i, Lake Charles timi in thlanglei meng 175 ah a laicer a lak i, cu ka cun aa thawk. A thli cu a fak ngaingai nain, aa hel ning i suimilam pakhat ah meng 16 tluk in aa thawn. Marco cu tlang a phan cang. A din deuh caah Tropical Storm dirhmun in tlang a phan. A tu Laura hi tihnung taktakmi a si. 

Hurricane Laura hi suimilam pakhat ah meng 140 tluk in a cak i, Category 4 ah a phan lai. NOAA nih, Baton Rougue, Alexandria, Lake Charles le Lufkin hrawnhg hi, fak bik in a hranh lai tiah an ti caah, ralrin an pek hna. Laura hi, suimilam pakhat ah meng 75 in meng 140 ah, suimilam 24 chungah a phan manh. 

Khua cheukhat cu Laura phak hlan ah tii nih a phum cang hna

Hi ka area hi Hurricane tamnak hmun a si i, August 2017 ah a rak hrangmi Hurricane Harvey ruangah minung thli ruangah minung 68 an rak thi i, thli he pehtlai in 39 an rak thi chap. August 2005 ah a rak hrangmi Hurricane Katrina ruangah New Orleans area ah minung 1,200 an rak thi thi. Hurricane Harvey a hran hnu a kum thumnak le Katrina a hran kum in kum 15 nak ah, a tu Laura le Marco hi Agust bak ah an hrang ve than. 

Vawleicung khuacaan aa thlen tukmi le a lum chin lengmang caah le rili tii a lum chin lengmang caah, Hurricane hi a tam chin lengmang lai i, a fakmi zong a tam deuh chin lengmang lai tiah NHC nih an ti. 

Minung million 30 umnak area hi thli nih a hran hnawh lai ti a si. Minung million pathum tluk an zamter cang hna. Tu chun ah hin, Eugene Island, Louisiana cu tii nih pe 3.2 a thuk ti a si. Thli hi meng khat ah 45 tluk in a hrang. Thli a fak ngai caah le ruah a sur tuk lai caah, tilian a chuak lai ti a si. Rili tilet hi pe 10-15 karlak ah sang lai ti a si. 

Rili tilet nih a khuh khawhmi hna timi area a si

Atanglei khua hna hi ralrin an pek hna. San Luis Pass in, Intracoastal City, Louisiana tiang hi an zamter hna. Houston khua pawng ummi Galveston khua hi a pal lai ti a si. Cun Texas ummi, Beaumont le Port Arthur le Louisiana ummi Lake Charles tiang zong an zamter hna. A cheu cu an zam duh lo. Cucaah hi thli hi tih a nun tuk caah, thih khawhnak ding a si i, zam ding hrimhrim a si tiah an ti. 

Mirang a cheu cu khuaruahhar an si. Zei tluk zam fial zong ah a zam duhlomi an um ve i, a caan ahcun an va khamhnak hna ah, midang tu an thi deng tawn. US minung a cheukhat cu chimh hi an ngai bak lo. Khuaruahhar an si. Palik nih an kal hnawh hna nain, an zam duh lo. Tu tan zong hi harnak a tong khomi an tam ngai te kho men. 

National Hurricane Center (NHC) nih an timi cu, Jonson Bayou, Louisiana in Rockefeller Wildlife Refuge le Calcasieu Lake, Louisiana tiang hi, tii nih a phum lai i, tii a thuh  hi pe 15-20 a chah kho ti a si. Tih a nung taktak ko. Louisiana in Texas tiang hi, rili tilet thomi hi pe 10-15 a sang kho i, rili in tlanglei ah meng 30 tiang a rili tilet hi a va lut kho tiah an ti. Cucu a ronh tuk caah a si. 

Rilikam ummi khua tam deuh cu an chuahtak cang hna i, lawng huar in an um. Ngaihchia tuk a si. Hotel vialte zong a lawng dih cang. Khatlei ah Covid-19 zawtnak a si i, a buai taktak. Sizung le tar umnak inn zong an zamter viar cang hna. Doctors le nurses te an re a thei taktak ko. 

A tu lio ah Hurricane Laura le Marco nih a phak dingmi hna Texas ah hin, Covid-19 zawmi Louisiana ah 144,960 an si i 4,851 an thi cang. Texas ah 621,673 an zaw i, 12,278 an thi cang. Hi tluk zawtnak a zual lio caan ah, Hurricane Laura le Maro a hranmi nih buainak le harnak tam tuk a chapter chinchin i, a pawi ngai. 


A cunglei hi Hurricane pahnih-Marco le Laura-an kalnak lamthluan a si. Hi bantuk in a caan zong naih tein le a thli zong naih tein, thli pahnih chikkhat hran ah hran hi, a tlawmte ti a si. Marco hi cu Hurricane taktak phan thai lo in, Tropical Storm timi thlichia in, Nikhatni 6:00 PM ah Louisiana thlanglei hriang bik Mississippi Tivapi a ka zawn ah tlang ah a va kai. Hi hmun hi, Louisiana ka va tlawn lio ah ka phakmi kha a si.

Nizan ah Hurricane Laura kong ka tial lio ah, zinglei 3-4 ah tlang a phan te lai tiah an ruah nain a van rang deuh vak i, zinglei 1:00 Am ah Cameron, Louisiana ah tlang a phan. Tlang a phak ah hin Category-4 in a phan i, suimilam pakhat ah meng 150 tluk in thli hi a hrang ti a si. A cak taktak. Cucaah USA ah hin, kum zabu chungah, hi tluk in hurricane thli a ran hi a tu lawng a si an ti. 

Laura nih a hrawhmi cheukhat

Rili kam khua tam ngai tii nih hmun tampi a khuh. Thingkung tampi a tlu. Lamlam electric tung tampi a tlu. Inn tampi le cozah zung tampi a hrawh. Atu tiang ahcun Louisiana ah minung pathum an thi. Pakhat cu kum 14 nu a si. Louisiana, Arkansas, Mississippi le Texas ah mei hmun tampi aa rawk caah, inn 470,000 tluk minung 800,000 mei an ngei lo. Interstate Highway 10 hi hmun tampi ah an phih. Lam fami hi, tii le tuktak rawkmi ruangah, hmun tampi ah a pit. Chemical Plan pakhat a kang. Motor tam tuk tii nih a phum hna.

Laura nih a hrawhmi inn pakhat
Thli hi a ngan ngaingai pin ah a fak taktak. A hrawhmi zong a fak ngaingai i, cucaah a theimi hna nih tornado thli 1,000 tluk he aa tluk tiah an ti. Cu tluk cun rawhnak a chuahpi. A thli zong hi a kau tuk i, Gulf Coast area vialte ah rawhnak tam tuk a chuak. 

Laura nih rawhnak zei tluk in dah a chuahpi timi hi an tuak kho rih lo. Thli hi a fah ngai caah, chaklei ah a van piak i, Ohio Valley tiang a phan lai ti a si. Hmun tampi ah ruah fakpi in a sur lai caah, tilian zong ralrin a herh tiah an ti.  

Chemical Plant a kangmi

Hurricane Laura nih hin, Dominican Republic le Haiti ram zong ah rawhnak tam ngai a chuahpi. Khua tam ngaite tilian nih a khuh hna. An sifah chinchap ah, rawhnak an i chap i, mipi tampi harnak an tuar. Hi ram hrawnghrang hi, a hmemi tikulh ram an si. Hi ram hi vawleicung pum khuacaan thlennak tam tuk a chuakmi ruangah rawhralnak a tong ngaingaimi an si hna. 


Vawleicung hi a lum chin lengmang. Rili tii zong a lum chin pin ah a khat chin lengmang i, a tu bantuk in hurricane zong i a tam deuh chin lengmang cang lai ti a si. USA lawng silo in, nichuahlei Asia ram zong ah Typhoon le India rili i a hrangmi Cyclone zong hi a tam chin lengmang lai tiah an ti. Cucaah vawleicung khuacaan remhnak ah hin, i tel le zuam cio hi kan herh ko. 

---------------------------

Zohchihmi ca

A cunglei ka tialmi ca le Hurricane Laura ruangah rawknak a chuakmi pawl kong hi, a tanglei website ah zoh le rel khawh a si. 

https://weather.com/storms/hurricane/news/2020-08-26-hurricane-laura-forecast-rapid-intensification-texas-louisiana






TAX RETURN Tuah Tikah Hman Tein Tuah Ding

$
0
0

Nitlaklei ram hna an nunphung zoh tik ah hin, nichuahlei minung hna kan nunphung nakin an rak sang deuh tiah ka ruah tawnmi cu, "ngunkhuai" peknak kong ah a si. Hihi an nih cun hlan lio chan tuk in an rak tuah cang. Bible Biakam hlun chan in ngunkhuai pek hi a rak um i, Jesuh chan zong ah a um i, Rome cozah chan zong ah a um. Rome cozah zong nih, ngaunkhuai hi biapi tuk ah, cozah nih an chiah.

Paul chan lio hi, Rome nih Palestine ram zong hi an rak uk lio a si. Rome cozah a nunnak le a cahnak cu ramchungmi ngunkhuai a pektermi hna ruangah a si. Cucaah Rome phung ning hawih in, cozah uktu hna an nawl ngaih ding le ngunkhuai pek a herhnak kong kha Rome 13:1-7 ah a kan cawnpiak. 

Nan pek awk a simi kha (ngunkhuai) va pe hna u; nan pum ngunkhuai siseh, nan thilri ngunkhuai siseh... va pe hna u..

Tax tuah caan a phak caan paoh ah, Roman 13:1-7 hi k sermon tawn. Kawlram ahcun tax pek a um lo caah, chim awk zong a rak um theng lo. USA ahcun tax hi, cozah le ram a nunnak a si caah, chim zungzal a herh. Keimah pumpak zong, 1997 ka phak ka in ka hmuhmi hnihkhat te hi, hman tein ngunkhuai ka pek peng. USA tannak kan tuah tik ah, USA na luh ka in tax hman tein na pe maw? Na pek ahcun na peknak "tax transcript vialte kan piah" tiah an ti i, kum tampi caah kan va lak i INS ah kan piah hna. US tannak kan tuah te lai timi zong ka rak i tim lo nain, tax hman tein kan rak tuahmi zong a hnu kum tampi ah a thatnak le a herhnak kha ka van ton. USA nih zei tluk in dah ngunkhuai pek hi biapi ah an chiah timi ka fiang. 

Tax Return tuahnak kong ah "hman te le dik tein" tax tuah a herhnak kong hi, tax tuah caan a phak fate ka chim zungzal. Zeicatiah USA cozah a nunnak cu ngunkhuai ruangah a si. Rome cozah he aa lo. USA cozah a thawn tuknak le a rum tuknak zong pumpak le company nih pekmi tax ruangah a si ko. Tax pek um hlah sehlaw, cozah hi a mah tein a thawng kho ding a si lo.

City a nunnak cu City tax a si. State a nunnak zong state tax a si. Rampi a nunnak zong Federal tax a si. Cucaah USA ahcun mining a simi paoh Tax pek luat khawh a si lo. Cucu kan fian cio a herh. A ruang cu cozah bawmhnak (food stamp, medicaid, tangka le zei bantuk bawmhnak paohpaoh) le ramdang bawmhnak le cozah riantuanmi lahkhah vialte le zeizong te hi pumpak tax, thilri tax le company tax in a rami an si ko hna. Cozah nih sipuazi a tuah in a hmuhmi an si lo. 


U.S ngunkhuai kong ah a fawinak cun hi tin kan then khawh: 

1. Tax Form hi phun tampi a um i income le status le riantuanmi hawih in form phihmi aa dang. Asiloah form aa khah zong ah zahmi a kuat te khi aa dang. 

2. Tax file ning hi phun (5) a fawinak in a um. 
 (a) Single
(b) Married filing Joint
(c) Married filing separately
(d) Head of Household 
(e) Qualifying widow(wer) 

Hi chungah No.5 hi cu, nuhmai le pahmai file mi a si i, ka fianter lai lo. Nuhmei le pahmei ca lawng a si.

3. Hi ah hin, No.1 hi "single" a simi, nupi thi lo le va ngeilomi nih file mi a si. Nupi a ngei ko nain aa then i, fa a ngeilomi nih file khawh a si. 

4. No.2 hi nuva hmun khatte ah file mi a si. A tliangtlai cem i a tha bikmi a si. Hihi cozah zong nih an duh i, tha an pekmi a si. A buai lo cem. 

5. No.3 hi nupi a ngeimi le va a  ngeimi nih mah le sining zoh in file khawh a si. Fa an ngeih ahcun pakhat nih fa i benh viar i, a dang pakhat nih, fa pakhat hmanh benh lo in a dang in file khawh a si. Duh le fale zat ceu tein thenh i file khawh a si. Cozah nih a senh ko hna (Asinain, inn cawk tik le fale scholarship sawknak ah hna a hnawk deuhmi a si ve caah JOINT file tluk in a tliangtlai lo)

6. No. 4 hi a piahtana bikmi a si. No.4 nak "HEAD OF HOUSEHOLD" hi a buai zong a buai i, a sullam zong aa dangmi a si. Hihi a qualify mi minung lawng nih file khawh a si. Qualify nak ding ah thil pathum a herh. Pakhat lawng qualify zong ah a rule ning taktak ahcun a ngah lo. Hi hi qualify nak ding caah, a tanglei thil (3) ah hin tlin a herh. Pakhat lawng tlin zong ah tlinh a si lo. 

(a) Tax file kum i a donghnak ah khan nuva aa thenmi si a herh. Tahchunhnak ah, 2020 Tax Return ah khan, Head of Household in a file khomi cu "2019 kum dih hlan ah nuva aa thenmi tinak khi a si." 
Asiloah single si a herh. Single si lo le nuva aa thenmi si lo ahcun file khawh a si lo. A tawinak cun "nupa aa thenmi lawnglawng" nih file khawh a si. Hihi na file ahcun asullam cu "Kan nupa kan i then" timi kha cozah ruah ning a si (Khua tlik phunphai sawhsawh kha a ngah lo. Court i sining tein aa thenmi kha chim duhmi a si). 

(b) Nupa i then hlan ah, inn man (Mortgage/rent) le bills vialte za ah 50% hi ka pek ve a herh (Hihi na chek le credit card tibantuk in na pek takaknak he a herh ahcun an in hal khawh)

(c) Fale na benhmi zat kha, kum cheu hi keimah nih ka cawm hna timi kha a sullam a si.

Cucaah HEAD OF HOUSEHOLD in file ahcun cozah hmuh ning ahcun "Court ah legally tein aa thenmi" tiah ruah a si. Thennak ca an in piahter hna lo zong ah khakha cozah IRS nih an fian ning a si. 

Head of Household in file hi a hlawk deuhnak cu:

(a) Standard Deductible timi tax file tikah zuhnak nawl pekmi kha a tam deuh caah tax cawi ding a tlawm deuh; 
(b) Chungkhar ah cawmtu na si caah Federal le State i na pek ciami kha tam deuh a kir kho
(c) Child Tax Credit timi tefa ngeih ruang ah cozah pekmi bawmhnak kha tangka tam deuh in hmuh khawh a si. A ruang cu ngakchia cawmtu a si caah a si.

Cu ti cun, Head of Household file hi tangka tam deuh hmuhnak ding in cozah nih an tuahmi a si caah, mi cheu khat cu an qualify lo nain Head of Household in an tuah tawn. Cozah nih an thei theng hna lo i, tangka cu an pek ko hna. Asinain thil zeimaw ka zawn ah aa sukdennak le buainak a um kho. Abik in fale college kai duh tikah scholarship sawknak le cozah sin tangka cawinak FASA ah a buai khomi a si. Cun ramdang ummi fale a la mi caah a buai khomi  asi. Cun nan i then taktak tunglo i, Head of Household in nan file caah, cozah nih a hlei in tangka an in pekmi hna kha, a karh he, dantat he chamter than khawh a si.

Cun tax tuahtu ca zong ah a thei ko nain a tuah ahcun "Cozah nih a thei ko nain hmanlo in tax a file" timi ruangah fak piin tazacuai le dantat khawh a si. Thawngthlak tiang an phan kho. Cozah nih dantatnak a phunphun an tuah khawh. Kan ton theng rih lo caah, hihi a pawi in ruah lo khawh a si. 

Cucaah tangka hi mitthit ding a si lo. Dinfelnak tu hi biapi ah kan chiah khawh cio a si. Upadi zulh tu hi biapi bik a si. Thil hi ningcang te le hman tein tuah a herh. Tax zong ningcang te le hman tein tuah a herh. Hmuh awk kan i tlakmk hmuh khi a za ko. Hmuh awk kan i tlaklomi thil hna a ningcanglo in va virhkhawih lengmang le hmuh va timh khi thil tha lo a si. Cucu Pathian zong nih a duh lo i, cozah zong nih a duh lo. 

Tax return kan tuah tikah hman tein kan tuah zungzal a herh. Form zong a hman a herh. Kan filing status timi "single maw ka si? Nufa maw kan si? Nuva thenmi maw kan si?" ti in kan sining tein kan file awk a si. Hihi Cozah zawn kan ruah caah kan file awk zong a si i, abik in Krihfa kan si ruangah thil tha kan tuah le thil hman kan tuah hi a herh taktak. 

Cathiang nih "Tangka hi thatlonak vialte a hrampi a si" tiah a kan cawnpiak tik ah, tangka hi a sual a tinak a si lo. Minung thinlung tu kha a biapi cemmi a si. Tangka a ningcanglo in duh le a ningcanglo le a silo ning in tangka hmuh duhnak te hna tu hi, sual a si. Thil thalo a si" timi tu khi Bible nih a chim duhmi a si. Tangka cu catlap a si le a mah tein a sual kho lo. A thurhnawm fawn lo. A hmangtu nih kan kawl ning le kan hman ning a thianhlim tu khi a biapimi a si.

Cucaah hmailei i Tax Return tuah tik ah, nuva i then na lo le hmun khat ah um ko nain cun zei tik hmanh ah HEAD OF HOUSEHOLD in tax return tuah lo ding hi ralrin kan herh. Cu lawng siloin Khrihfa kan si caah, thil kha dik te le hman tein tuah a herh caah, tax kan file tik ah hin form zong a dik ah a tha i, kan file ning zong a dik ah a herh bikmi a si. 

Hihi ruah a hau. 2019 ah nuva nan i then lo nain, tax na filemi kha rak zoh cio u law, "Head of Household" in na file ahcun na tax file ning a hman lo timi a lang. Cu a hman lo in na file ahcun, cozah tangka kha a hleihluan in na lak a si kho men. 

_________________________________

Chinchiah

Tax expert ka si lo caah, hihi legal advise ah ruah ding asi lai lo. Keimah pumpak siaherhnak in ka fian tawk ka tialmi a si. Tax file ning hi tam deuh theih na duh ahcun www.irs.gov ah tling tein a um. 


Pathian Nih A Huat Bikmi Thil Pakhat?

$
0
0
Pathian nih a huatmi thil hi tam tuk hringhran a um ko lai. Nawlbia Pahra in Nawlbia 613 tiang hi tuah ding le tuah lo ding vialte buar zong hi, a huat ko lai. Hi chungah a huat bikmi cu "lihchim" (lie) timi hi a si. Zeicatiah "Pathian cu Biatak a si. A dingmi Pathian a si. A lam le biakhiahnak cu a ding. Zumhawktlak le hlen hmanglo Pathian a si. Cu Pathian nih a huat bikmi cu, "lihchim a si." Cu lih cu a ratnak zei in dah a si? Aa thawknak zei in dah a si?" timi hi kan zoh tuah lai. 

Lihchim timi cu zeidah a si?

Lihchim timi cu "a diklomi thil, a dik in chim; a si lomi thil a si mi in chim; a sining in chim lo in, a hlei in chim le a tlinglo in chim le a taktak a si lo mi thil a tak in chim khi an si." Phun dang in chim ahcun zei thil kong paoh ah "biatak" chim lo khi a si ko. A ruang cu "lihchim" timi i a ralkah biafang cu "biatak" a si. Cucaah kan chimrelmi zei bantuk bia paoh va si ko seh, biatak kan chim lo paoh ahcun lihchim a si ko cang. Kan silo ning pi in biachim zong khi, lih a si i, lih hi a phun a tam in a tam tuk hringhran.

Lihchim timi cu, "hlen" (deception) ti a si. Thil a sining taktak kha, thuh duh tik le langhter duh lo tikah, bia kha a vel in vel i, mi thinlung ah "a kan hlen" ti hngalh lo awk in, thil a silomi kha a si bantuk in va chim khi, "lichim" timi a si. Mi nih a hman lomi thil zong a hman bantuk in an zumhnak ding in chimmi paoh cu lih an si. Biatak le biadik kha a siloning in chim asiloah langhter asiloah fainter asiloah a si taktak lo mi kha a si bantuk in langhter kha a si.

Lih hi a phun a tam tuk caah, kan chim cawk lai lo. Lih zong hi a tam tuk fawn caah, minung nih hin "lih ka chim bak lo" a timi cu "an lih tu a si" tiah psychologist pawl nih an ti. Lihchim lo in minung hi an um kho lo ti a si. Cucaah "lih chim cu sualnak ngan bik pakhat a si caah, hell kal viar ding kan si. Cucaah Jesuh zong kan caah a thihnak a si."

Lihchimmi hna ziaza le lungput

Lihchim hmangmi hna hi, lihchim hmanglomi hna he an sining aa dang. An lungput zong aa dang. An khuaruahmi, thil an hmuh ning le an nunning zong aa dang. Lichimmi hna ziaza le lungput cu, a tanglei bantuk in a si tiah minung kong thiammi hna nih an ti.

1. Lih an chim tikah a pawi ah an ruat lo.
2. Lih an chimmi hi lih ka chim tiah an ruat lo. A ruang cu an chim tawnmi a si caah an nih caahcun punghman a si ko ti a si.
3. Lih an chimmi kha voi tam tuk an chim tik ahcun an mah lila nih an i zumh le a taktak ah an ruah
4. Lih an chimmi kha a voi a tam tuk tik ahcun lih ka chim timi an ruat ti lo. Biatak ah an ruah.
5. Lihchim hmangmi cu zei bantuk lih an chim zong ah, midang teinak a si poh ahcun a pawi ah an ruat lo.
6. Midang teinak a si paoh ahcun lihchim kha a pawi an ti lo.
7. Lichimmi cu an mah lam awnnak ca lawng an chimrel peng.
8. Lihchimmi cu bia hi a lutaw le a hnuhmai an ruat lo. Bia hi an merh peng. An thlen peng.
9. Lihchimmi cu lih an chim than lengmang. Lihchim lo in an um kho lo.
10. Lihchimmi cu zeitik hmanh ah biatak chim an i harh. Biatak chim he an i ral.

Bible le lihchim

Lih timi hi Bible ah voi zeizat dah aa hman? Mirang cu an holh a rum tuk caah, a liamcia, a tu caan le hmailei caan ti caah holh biafang an ngei i, a phunphun tein an hman. Cun King James bible an ti; Today's English Version in Bible lehmi phunphun an an ngei. Ka hin cun kan tial cawk lai lo. A tanglei hi King James ah a langmi an si. "Lihchim" timi he pehtlai in biafang phunphun a tanglei bantuk in an hman mi lan zoh tuah lai. A tanglei biafang hna hi, lih, lihchim, lichim-mi tibantuk an sullam a si:

(1) 'lie" timi hi voi 155 a hman
(2) "lied" timi a liamcia caan ca ah 4  a hman
(3) "liers" timi hi voi 10 a lang
(4) "lies" timi hi voi 51
(5) liest timi hi voi 5
(6) "lieth" timi hi voi 59 a lang

Minung a simi paoh hi, chuah ka in thih tiang ah, lihchim lo mi kan um lai lo.  "Cucaah lihchim hi minung sining pakhat a rak si ko. Miphun kip nih lih an chim cio. Nunphung kip ah lihchim a um. Lihchim lo mi miphun an um lo. Cucaah lihchim hi, minung nih nu hrinnak in chuahpimi ziaza pakhat a si. Cucaah, Hindu zong nih lih an chim caan a um i, Khrihfa, Muslim, Buddhist, Judaism le a dang biaknak zong nih lih an chim cio ko, Cu biaknak biatu pawl zong nih chim thiamthiam a si. 

Cucaah zei bantuk minung paoh nih hin, lih an chim dih ti a si. Cu chung ah, doctors, nurses, ralkap, palik, sianginn saya/sayama, politicians, pastor, evangelist, lentecelhmi le hlasak thiam, TV ah a larmi ngaknu tlangval le chawlet-chawhrawl vialte an i tel dih ti a si. Hi lak ah a ding bikmi bu cu, "Medical lei riantuanmi hi an si" tiah an ti. A changtu ah "lentecelhmi an si" tiah an ti.

Lihchimmi Mizaza Hna

Mifim cu an fim tuk caah an chimmi hi lih a si le si lo theih khawh a si lo an ti. Cun mifim cu, mi an hlen tik hna ah, thuk tuk le zapi zaran nih lih an chim le chimlo theih khawh a si lo. Hitler nih a rak timi cu, "Mi na hlen vaivek a sile fak taktak in va hleng hna" tiah a ti. Cucaah Russia zong a hlen; UK zong a hlen. Austria zong a hlen. Tuklonak ding biahrennak a tuahpi hna le a donghnak ahcun a hlen dih hna. Cucaah Ralpi II nak tiang a chuak. Mipi million 55 thihnak le ralkap million 25 thihnak a chuak. Cucu Hitler nih lih a chimmi nih a chuahpimi thihlohnak a si. Lih hi tih a nung taktak.

Tangka kong lihchim hi, tih a nung taktak.

Naite ah Kawlram ah minthami minthang taktak May Than Nu cu tangka kong ah hman lo in rian a tuan timi ruang ah kum hnih thawng an pek" tiah an ti tik ahcun, TV, Movie le Video chung i kan rak hmuh tawnmi hmanthlak cu a lo viar ti tluk a si cang. Cu tluk a larmi hmanh nih lih an chim tiah taza an cuai hna tik ah, lungthin phundang a si. A cuaitu palh maw a si? May Than Nu palh dah?

Hawihlan Tanintharyi Region chief minister Daw Lei Lei Wa zong ziknawh hmuh in, kum 30 thong dan an pek. Amah lawng a si hnga maw? A si lo men lai. An theihmi hna hna le theihlomi hna lawng an si lai. An tam tuk kho men. Ralkap uk lio ah, Ralbawi Khin Ngunt te hna le Ser. Genral Than Shwe te hna nih zei tluk in dah lih an rak chim hnga timi cu, chim awk a tha lo. 

Study an tuah tikah, biaknak riantuantu, Pathian min in lihchim an tam tuk ve ti a si (Cu chung ahcun kan i tel kho viar ve ko). Tahchunhnak ah, minthang taktak, TV Evangelist Benny Hynn nih, "Ngaktah zohkhenhnak caah inn million 25 man Pathian nih sak a ka fial" tiah a ti i, a hlu heh a rak khan. Million 25 cu a hmuh. A sa than ti lo. Cucaah thawngpang hlattu pawl nih, "Ziah tangka pechantu na kawl lio ah, na rak chim bantuk in, inn cu na sak tung ne lo" tiah an rak hal. "Pathian nih sa than hlah a ka ti" tiah a rak leh hna. Pathian tu cu va hal khawh a si ti lo i, a lih le lih lo theih khawh a si ti lo. Pathian lawng nih a theih khawhmi thil a si cang.

Cun "Pathian nih a ka chimh. A tu bak ah mithi an tho lai a ti. An tho lo. 1990 kuakap ah Cuba hruaitu Castro a thi lai a ti. A thi fawn lo. 2004-05 ah USA ah nulenu aa ummi; palepa aa ummi bu hna hi Pathian nih a hrawh hna lai a ti nain, a karh tu an karh hawi. A mah maw a palh hnga maw, Pathian dek a palh hnga? Kan thei kho lo. Hi phunphai hi, Lairam ah, Mizoram ah, USA ah a tam in a tam tuk. Ka lar a timi le Hell ka phan a timi hi, an tlawm ti lo.

Zei ruang dah Pathian min in lih cu an chim hnga? Minung nih "mah nih duhmi, ruah mi kha, Pathian nih a ka chimh, a ka fial tiah kan ti tikah, a ho hmanh nih Pathian cu hal khawh a si ti lo." Cucu thil pawi taktak a si. A ho paoh nih kan chim, kan ti khawh cio mi kha a si ko.

Bible kong zong ah, lihchim hi  a fawite. A ruang cu, Bible zong za ah za in, kan fian setlomi bible ca zong, mah duh poh in kan hrilhfiah ahcun, "Kan i theihlo karlak ah, lihchim kan tla kho ve thiamthiam. Cun mi kha "timh ciammam tein" Bible bia hmang in kan hlen hna ahcun, Pathian bia hmang in lichim thiamthiam a si. Cucaah thawng tha bia chim tik zong ah, ralrin taktak a hau. Bible hi, mah duh poah in chap lo ding le zuh lo ding zong a si timi ruat bu tein thawng tha chim hi a herh.

A cheu cu kan hngal lo nain, a hngal bantuk in um i, lihchim kan hmang. Cucu mi hlen a si. A hmanlomi kan chim paoh ahcun, mi kan hlen a si i, mi kan hlen ahcun lih kan chim a si ko.

Voikhat cu USA ah Kawlram in a rami pakhat nih, ni riat chung "thianglawr kong, khamh fian kong, 666 kong le Obama hi 666 a sinak ding le Pope hi 666 an si te nak ding le Russia hi 666 chuahtu he an i kawm lai; RC te hna Baptist te hna le WCC te hna hi 666 an si timi kong" a kan cawnpiak.

Ni riat a dih hnu ah, a cauk chuahmi a hram in a dongh tiang ka piah. Vawlei map le bible map ka piah. A tu lio RC kong, Pope kong le WCC a umtuning kong ka chimh. Ka timi cu, "Saya, na kan cawnpiakmi cu a tha tuk nain, na kan cawnpiakmi chung in, vawleicung thil sining na palhmi le na fianlomi tam tuk a um.A diklomi tam tuk na kan cawnpiak. Cu na palhmi cu kan chim hmanh lai" tiah ka ti. Cahmai 12 ka print piak i, ka chimh. Ka van hal i, a mah le mah aa nawnnawk dih. Fiang ngang in a rak chimmi kha, ni 9 nak ahcun a fian lo tuk ning hi khuaruahhar a si. A mawh lo. A carelmi kha a rak hlunh tuk cang caah a si. A fian lo mi bak kha ni riat chung a rak kan cawnpiak. A donghnak ah a ka timi cu, "Saya, cauk ka chuah than ahcun ka remh piak law ka lawm ko hnga" a ka ti. A tha ko. Kan remh piak lai ka ti ve.

Pathian riantuantu vialte hi, kan si khawh tawk in, biahman chim ding a si. Kan hngalh lomi le fian lomi cu kan hngal lo, kan fiang lo ti ding a si ko. Cucu sual a si lo. Cun bia hman lo a chimmi le biatak a chim lomi cu, bia kan hal hna le fianter nak tuahter ding zong a herh. Minung nih zeizongte hngalh khawh thlu phung a si lo. Kan hngalh lomi cu kan hngal lo ti ding a si ko. Zawndamh in bible zong sermon ding a si lo. Mipi lungthawhnak menmen le an tuinak menmen in thawng tha chim ding a si lem lo. Bible bia kha a hman ning tein chim ding a si, tehtekhan tik zongah a hmanlo mi khan ding a si lo. Nawlbia pahra ah a hmanlo mi tehte hi si hi, Pathian nih a huat bikmi thil pakhat a si (Exodus 20:16). A hman lomi tehte si hna hi, tih a nung taktak.

Biaknak riantuantu cheukhat lak ah, prophet phun in aa ruatmi thawng tha chimtu hi, Pathian le Thiang Thlarau min hmang in lih an chim khun ti a si. Vawlei ah, Jesuh ka si aa timi hmanh hi an tlawm ti lo. Prophet ka si; Pathian nih a ka chimh; cu ni le cu caan ah caan a dong lai a timi zong hi, a thawng in an chuak cang. Cucaah Jesuh hin, "Prophet deu an ra lai; ka min in an ra lai; zumtu hna kha a si khawh ahcun hlen an i zuam te hna lai" tiah a rak timi hi a tling ciahmah ko. 

Zei bantuk minung paoh nih hin, lih hi a phunphun an chim. A din deuh le fak deuh, a tlawm deuh le a tam deuh lawng an si. Chimmi lih nih midang caah harnak le chiatnak chuahpi mi lih a um i, lih a si ko zong ah mi caah chiatnak a chuahpi lo tu lih a um ve. Zeihmanh va si sehlaw, lih cu lih a si ko. Vawleicung minung sining zoh tikah, lih hi an chim cio tawn ti a si. Cucaah Mirang phungthluk ah, "Lih chim lo cun, bia siam a tling lo" an ti phah ti a si.

Bible kan zoh tik ah, Israel miphun i zumhnak an pa le a simi hna-Abraham, Isaac le Jacob- te hna hni lih an rak chim ve ko. An chimmi hi, "a hman zahzat, a hmanlo zahzat" a rak sinak an um caah, "lih-rang" kan ti tawnnak a si. Jacob le bang cu, a min hmanh ah "hlen hmang" timi a si ko. A upa Esau kedil tlaih bu bak in a chuak i, cucu Judah biafang ahcun "hlen hmangmi ziaza" tinak khi a si i, Jacob timi cu cucu a sullam cu a si. A min rup in, "A u a deh; a pa a deh; a pu a deh." Cucaah a lam a tluang lo. A pu nih cailak in a deh ve. Harnak zong tam taktak a tong ve. 

Cu bantuk in miphun hna pa "Patriarch" timi hna hmanh nih lih an chim ahcun, mi dang cu chim ding kan um ti lo. Zeibantuk minung paoh nih, lih cu kan chim cio ko ti a si. Aa dangmi cu, "lih voi zeizat dah a chim? Zei bantuk lih dah a chim? Zei tin dah lih a chim ning a si? Cu lih nih zei bantuk theipar dah a chuahter" timi lawng hi aa dangmi a si. 

Zeibantuk minung paoh nih lih chim cio a si i, "Zei bantuk minung dah lih a chim lo bik mi an si?" timi an hlathlai i, "Lentecelh a huammi hi, lih an chim lo bik" ti a si. Cun doctors le nurse tibanbtuk, sizung riantuanmi hi lih an chim lo bik ti a si. 

Lih a chim bikmi hi zeidah an si timi an zoh i, pakhatnak ah sihni an si; pahnihnak ah politician le pathumnak ah chawlet-chawhrawl an si ti a si. Sihni cu upadi an thiam; an bawmhmi hna kha a sual zong ah a sualnak thuh piak an i zuam. Biatak chimnak in, teinak tu kha biapi ah an chiah ti a si. Sihni hi a thiam tuk ahcun, a sualmi le mithat lainawng zong kha, an luatter ko hna. An sual lonak an dirpi khawh; tehte an piah khawh ahcun an luat ko ti a si. A suallomi zong sual an puh khawh hna i, a sualmi zong kha thiam an coh khawh hna ti a si. "A sualmi sual phawt lo in, a suallomi sual phawt hi, bible nih a huat taktakmi a si" 

Politician poahpaoh hi cu, an mah tlinnak le party tlinnak kha biapi ah an chiah caah, lihchim zong hi, a pawi ah an ruat tuk lo ti a si. Mizoram ah MLA pakhat cu, "Ka chuah ahcun, cucu ka tuah lai? Cu tin ka tuah lai?" tiah a ti. MLA cu a tling peng nain, a tuah taktak bal lo. Cucaah cu MLA cu, Mizoram ah "Te-lai-pa" tiah min an rak sak phah. Daw Aung San Suu Kyi zong nih, lih hi a chim ve hrimhrim ko lai. Politics ahcun biahman chim hi a rak har tuk caah, lihchim hi politics ah aa tel chihmi a si.

Pre. Clinton zong "Ms. Lewinsky kong ah, lih na chim; bia dik na chim lo" timi in impeachment an rak tuah. Cu a mah biachimmi cu roling bia ah an chiah "I did not have sexual relationship with that woman, Ms. Lewinsky" tiah a rak ti. A ho hmanh nih an rak zum lo. Lih a chim le chim lo cu, a mah nih a theih bik ko. Lih kan chim tikah, kan lih le lihlo a thei bik tu kan mah kan si.

Pre. Bush nih khan Iraq dohnak kong ah, lih hi voi 1,234 a chim ti a si. A hmanlomi bia voi tam tuk a chim ti a si. Washington Post nih an tialmi ah, Pre. Trump nih hin kum thum chung ah, "false asioah misleading claims" (aa palhmi asiloah a hmanlomi) voi 16,241 a chim ti a si (January 20, 2020 Washington Post). Ni 1,170 chung ah voi 18,000 a chim ti a si (April 14, 2020). Zeicatiah ruat suksak lo in, a duh paoh a chim tik ahcun, "a diklomi le hman lo mi a rak chim lengmang" ti a si. USA cu computer ram a si caah, thil hi an rak thei kho tuk le ralrin taktak a hau. Hi bantuk hruaitu ropui taktakmi hmanh nih lih an chim ko ahcun midang nih cun chim lo awk hi a tha ti lo.

Kawlram ralkap le ralbawi pawl hna hi, lih zei tluk tam dah an chim hnga timi hi, rel cawk ding zong an si lai lo. An chimmi hrimhrim hi, a dikmi a um bal lo. Kawlram Prime Minister hmasa bik U Nu te hna hi pura sak le pura tang thlacam cu an cak ngang nain an nunnak ah biatak an rak chim lo. General Ne Win te hna zong an si ko. Kawlram bawi a tam deuh cu, an tuahmi le chimmi aa khat bal lo. Cucu an zia a si caah, a phungah an ruah ko. An chim pengmi a si ko caah a phungah an ruah ko.

A tu kan kan hruaitu Daw Aung San Suu Kyi hmanh nih hin, "21st Century Panlong Conference" a kan tuahpimi zong hi, a lengphaw cu a tha ngai nain, a chung ahcun "hlenak" (deception) a um kho mi a si. A ruang cu, "Tlangcungmi duhmi an theih tuk. An fiang tuk. Kan ram kuaimantertu zong a si lai lo timi an fiang ko nain, a chungmuru taktak ah a kan luhpi duh lo. A vel in an vel peng. Kum tampi kal i, vuai cikcek in tuahpi i, a donghnak ah, 'Cepa na duh le cepa, Artau na duh le Cepa lak"  timi phun ah aa thawn khomi conference a si. Ralrin a hau. Pi Aung San Suu Kyi zong hi biatak a chim hnga dek maw timi ruah a herh. 

Cucaah Kawlram ralkap le ram hruaitu hna hi, Gen. Ne Win chan 1962 in nihin ni tiang lih an chim peng ko. Cucaah lichim kha an zia ah a tla cang. An zia ah a tlak hnu cu lih chim kha a pawi ah an ruat ti lo. An chim hmun kha a si ko caah an chim peng ko. Cucaah Tlangcungmi hi a kan hlen chukcho peng i, nihin ni tiang zong daihnak le remnak a um khawh lonak taktak cu, "biatak chim le tuah um lo in, lin in i hlenthawi ruang ah a si peng ko."

Hi bantuk in, kan ram hi biatak chim lo in lihchim le lih in riantuan a tam tuk caah, vawleicung ah a dinglobik (corrupt) bikmi ram palinak ah a um. Amah nakin a corrupt deuhmi cu Columbia, Mexico le Ghana lawng an si. Hihi ruah ah ningzak taktak kan si. Hi ruangah kan ram zong a thancho khawhlonak a si ko. Kan constition zong a ding lo. Kan ram upadi zong a dinglomi a tam tuk. Cucaah kan ram hruainak zong a ding lo i cucaah sifak bik le "corrupt" bik ram ah kan i telnak a si ko.

Fian a herhmi cu hihi a si. Lih cu a ho nih chim zong ah lih a si ko. Zei bantuk hruaitu le zei bantuk party nih an chim zong ah ih a si ko. Lih ahcun miphun zong a um lo. A chimtu paoh kha lihchim kan si ko. Khrifah le Buddhist le Muslim le Hindu timi a um lo. Pathian a zummi le zumlomi timi zong a um lo. Lih cu a ho nih kan chim zong ah lih an si ko. Biatak an si bal lo. A ho nih kan chimz zong ah, Bawipa nih a huat.

Pathian Min Hmang In Lihchim

Lih hi a ratnak a um. A ratnak cu Pathian sin si lo in, "mi lihchim pa; a hram thawk tein mi lihchim a rak si" timi "Mi thalo pa" timi Satan sin in a ra mi a si. Lih paohpaoh cu Pathian sin in a rami a si lo. Zeicatiah "lih cu biatak a si lo" i, biatak a simi Pathian sin in lih a ra kho lo. Cucaah lih paohpaoh cu, zei bantuk minung nih a chim zong ah, a ratnak cu Satan sin in a si. 

Chawlet-chawhrawl hi an miaknak ding caah cun, lihchim a hau; an cuai thlai ning hman lo a hau tawn ti a si. Cucaah Isaiah le Phungthluk bia te hna nih a kan cawnpiakmi cu, "cuai deu hman lo ding; cuai deu hi Bawipa fihmi a si" tiah a kan cawnpiak. Cuai deuh zong cu lih taktak a si. 

A caan ahcun Pathian min in lih chim hna hi a fawite. A can ahcun, USA hmanh ah hin, politician an tanhmi an chuahter duh ahcun, "Pathian thlahmi a si; Pathian thimmi a si; amah hi Pathian nih a chuahter a duh..." tiah bible zong duhpoh in an char i an sermon ko. An duhlomi minung cu, "Anti-Christ, 666, nal prophet an ti men ko hna; Pathian zumlo mi.." tiah an ti tawn hna.

An tanhmi minung le party tlinnak ding caah, Pathian bia le bible bia kha zeiti paoh in chirhchan le chim kha an ngamh ko. Cu zong cu, Bible Nawlbia Pahra nih a huat taktakmi "Pathian min a ningcang lo in nan hmang lai lo" timi kha an buar a si caah, Pathian huatmi a si ve thiamthiam.

Lih aa thawknak hrampi khawi dah a si?

Pathian cu "Biatak" a si i, "biatak chim" a duhmi a si. Biatak chim a kan fialmi a si. A pa Jesuh zong "Biatak" a si ve (John 14:6). Lih cu a hmun lo. Biatak cu a hmun zungzal. Aa thleng kho lo. Cucaah Jesuh cu biatak a si caah, "Jesuh Khrih cu nizan, nihin le zungzal in amah ning a si" (Hebrew 13:8). Pathian le Jesuh an i khatnak cu, "lihchim" a huami an si. Zeicadah lihchim an huat timi hi a ruag a um.

Pathian nih lih chim a huat. Ti-tir a huat. Lengphaw thil a huat. Jesuh zong nih a Pa huatmi paoh cu a huat ve. Cucaah bia a chim fate a nolh lengmangmi cu, "biatak kan chimh hna" ti lengmang khi a si.
Biatak chimtu Jesuh nih, Judahmi hi lihchim thatnak ka khat hmanh a cawnpiak bal hna lo. Cucaah, Jesuh Khrih nih "Amah a zummi Judahmi pawl kha, lihchim kong ah hi tin a rak cawnpiak hna.

Nan nih cu nan pa khuachia fa kha nan si i, tuah nan duhmi cu nan pa khuachia duhnak kha a si. Amah cu a hramthawk tein lainawng a rak si. Biatak kha zeitik hmanh ah a tanh bal lo, zeicatiah a chungah biatak zeihmanh a um lo. Lih a chim tikah a tuah tawn zungzalmi kha a tuah a si ko, zeicatiah a nih cu milihchim (liar) a si i lih vialte hna pa a si" (John 8:44-45)
Lih chim hi aa thawknak a um. Lih kan chim tikah nangmah le keimah nih kan chim, kan thawk ti awk a si lo. Aa thawknak a um. Cu aa thawknak cu "lih vialte hna pa" sin in a si. Cu pa cu, Jesuh nih cun "milihchim" tiah a ti. Cu pa cu a ho dah a si? "Khuachia" (Satan) kha a si ko. Cucaah lih kan chim ahcun, kan pa cu, "khuachia" kha a si. Pastor zong "lih" kan chim tikah kan pa cu khuachia a si ve ko. Bible kong lihchim zong a ngah lo i, Pathian bia zong lih in chim a ngah lo. Kan chimmi kha, hlennak le lih in chim a si ahcun, "khuachia fa" kan si ve thiamthiam. Keimah tel chih in. Cucaah lihchim le a diklomi chim hi kan i ralrin taktak a herh. 

Pathian le lichim aa ral. Jesuh le lihchim aa ral. Cucaah Pathian zummi le Jesuh zummi cu "lihchim" he ka i ral awk a si. Cucaah thil fatein thil nganpi tiang lih kan chim lo ding a herh. Medicaid sawknak ah, WIC sawknak ah, Food Stamp sawknak ah, Tax return tuahnak ah, Bible kong zong ah, lih hi chim lo ding a si. Lih kan chim paoh achun, Pathian ral kan si i, "Lihchimtu pa Satan fale kan si" timi kha Jesuh bia a si. Zumtu aa ti tung i, lih kan chim ahcun zumtu taktak kan si lo. "Aa ti-tirmi" kan si deuh. Abik in Tax return tuah lio ko ah hin, "lihchim" hi a tam khun. Cu caan lio ahcun "zumtu taktak le aa ti-tirmi zumtu hi aa fiang ngaingai tawn." 

Cucaah Jesuh zumh hi, biatak tanh le biatak chim hi a si. Jesuh zummi nih cun, biatak a tanh. Biatak a tanhmi le a chimmi nih cun, lih a chim ti lo. Jesuh nih hin, "false prophets and false Messiah" hi tampi an ra te lai i, i ralring te hna u" (Matt 7;15-20) ah a kan cawnpiak Hi hna pawl hi, "Tuuphaw aa khuhmi cenghgia bantuk an si" tiah a ti. Hi hna pawl hi, ngiatnak ding thil pakhat a um. "An chimmi siloin an tuahmi in va zoh hna u" a ti. Jesuh nih hi hna pawl theih khawhnak cu, an bia silo in, "An ziaza, nunnak le tuahsernak" timi an theipar khan va zoh hna u tiah a ti.

Chim duhmi cu, "False prophet cu zeitikhmanh ah biadik an chim lo. Lih an chim peng. Lih a chimmi cu zei tik hmanh ah a chung ah biatak a um lo. A chung ah biatak um lo ahcun, a ka in thil tha a chim zong ah ti-ter a si. A tuahsernak le theipar ah a lang zungzal. Hi bantuk lih le lengphaw ti-ter te hna hi Khuachia sin in a rami a si.

Khuachia cu a hramthawk tein milih chim a si. Cucaah Pathian nih a huat. Zeicatiah Pathian nih a huat bikmi cu lihchim a si caah a si.

Lih Cu Caantawite Lawng A Nguh

Asi khawh zinpan ahcun, minung hin linchim lo tein biatak chim hi a thami a si. Zeicatiah Cathiang nih, "Lih cu caan tawite lawnglawng a nung" (Phung 12:19b) a kan ti. Zei bantuk lih hmanh hi, sau a hmun lo. Caan caan khat ahcun lih a sinak a lang than. Phundang in chim ahcun "biatak a si lonak kha" a puang than tawn. Lih cu, lih a si timi a fian tiang lawng a hmun. Cucaah zei thil paoh hi, a hram thawk tein, lihchim lo tein um khawh cu a rak tha bikmi a si.

Politics tuah tik zong ah, lih chim ding a si lo. Sipuazi tuah tik zongah lih chim ding a si lo. Cuai deu le tahnak deu hman ding a si lo. Cun thil zuar tik zongah a man aa khat tein zuar ding a si. Tangka thlen tik zongah aa ruang tein thlen ding a si. Duh poh in a mi zawnzoh in tangka thlen ding a si lo. "Nangmah na si caah" timi bia hrimhrim hi, a mikip kha ti lengmang i, sipuazi tuahnak ah chim tuk ding a si lo. Bible cawnpiak tik zongah mah duh poh in bible merh i, sermon i, cawnpiak ding a si lo. Fiang setsai lo hna in, mi cawnpiak ding a si lo. Zeicatiah Bible le Pathian min in lihchim zong hi, lih a si ko caah, ralrin a herh.

Mifim Bia Hi Ruah A Herh

Vawleicung mifim tampi nih "lih" kong hi tampi an chim. Bia thatha 2000 leng an chimmi a um. Cu lakah philh lo ding pakhat hnih te van tial ka duh.

1. Lih le hlennak cun, zeidang thil paoh hi cu an tha deuh ko (Anything is better than lies and deceit!”
Leo Tolstoy, Anna Karenina

2. Biatak na chim paoh ahcun, zeidang chinchiah a herh ti lo (“If you tell the truth, you don't have to remember anything.” )
Mark Twain 

3. Lih pakhat nih a tu caan ca cu a thatter men ko lai nain, amah cu hmailei a ngei lo (A lie may take care of the present, but it has no future)
-Croft M. Pentz



Biadonghnak

Croft M. Pentz nih " Lih pakhat nih a tu caan ca cu a thatter men ko lai nain, amah cu hmaiei a ngeilo" tiah a ti bantuk in, lihchim cu hmailei a a ngei lo. Lih cu a tu caan ca cu a tha men ko lai nain, hmailei caah ruahchannak a um lo caah, lihchim hi a ho cio zong nih, kan hrial cio hi a herh. Abik in Jesuh nih "Lihchim hi a huat. Lihchimmi cu khuachia fa a kan ti." Cucaah Jesuh zummi le zultu tha paoh nih cun, lih chim hi hrial a herh. Politics zong ah lihchim ding a si lo. Hlennak bia chim ding a si lo Policy cu chim phung a si. Food, Medicaid, WIC le tangka bawmhnak kong le Unemployment kong le Tax return kongah tiang in, lih hi kan chim awk a si hrimhrim lo. Khrih caah tehte tha sinak ding caahcun, lihchim lo mi zumtu si hi a hrampi a herhmi a si. Zumtu nang le kei hi, Khrih nih a tehte tha si ding ah a kan auh. Cu Khrih i tehte tha sinak ding caahcun, "Pathian nih a huat bikmi thil pakhat te hi hlawtter a kan duh. Cuccu zeidah a si tiah cun, "lihchim" a si. Cucu Pathian nih a huat bikmi a si. Zeicatiah "lih" cu Satan sin in a rat caah a si i, Pathian nih a huat bikmi cu Satan cu a si. 

Kawl Miphun Ralkap Thawknak Tuanbia Ah A Biapi Taktakmi Pa "Louis Mountbatten"

$
0
0

Mirang nih Kawlram hi voi thum ral an rak tuk i, duhsah tete in an rak lak. 1824 ah First Anglo-Burmese War timi a rak chuak i, Rakhine State le Tenasserim timi hi Mirang nih an rak lak. 1852 ah Second Anglo-Burmese War a chuak than i, Lower Burma timi Kawlram a thlanglei vialte an lak dih. A donghnak bik Third Anglo-Burma War kha 1885 ah a chuak than i, Kawlram kha a zapi tein an lak dih. Kawlram a hnu bik siangpahrang Thibaw Min zong kha an tlaih i, India ah an kalpi. Cu ti cun Mirang nih Kawlram hi a rak uk.

General Aung San hruainak in, Yebaw Thung-ceih timi le Japan ram cozah bawm in, Kawlram Mirang pawl cu an rak dawi hna i, 1942-1945 karlak ah Kawlram cu Japan Empire timi nih a rak uk. Japan nih "Independence lem" a rak pek. A taktak si lo in, cauk cung lawng ah a ummi independence a rak si.

Cucaah Aung Sang nih Mirang cu aa rawih than hna i, Kawlram ummi Japan cu an tuk than hna. Hi lio caan ah Mirang ralbawi nganpi cu Lord Louis Mountbatten timi a si. Amah cu Ralpi Pahnih lio ah, Supreme Allied Commander in Southeast Asia a rak si. Amah hi a min a rak thang taktakmi "Admiral" timi "Tilei ralkapbawi" a si. Governor Dorman-Smith zong Mountbatten lei in a rak i tel ve. Amah hruainak tangah Japan hi an rak doh dawi hna.

Lord Mountbatten le Aung San nih hin, Sri Lankan khuapi Kandy Agreement timi an rak tuah. Cu an tuahmi hnatlaknak ahcun, Kawlram ralkap (BNA=Burmese National Army) timi hi ser ding in hnatlaknak cachoh an rak tuah. Cu lio ah Sri Lanka cu Mirang kuttang ah a rak um. Japan nih an rak phan kho lo. Mirang uknak le Japan uknak tang an um bu in, Mirang ralkap bu khat le Kawlram ralkap bu khat hi, ser khawhnak ding caah, Mountbatten nih hin Aung San hi a rak bawmh. Cucu Kawlram ralkap an i thawknak a si i, nihin ni tiang an hmunhnak a si. Kandy Agreement an tuahmi hi, General Aung San caah teinak nganpi a hmuhmi zong a si i, Kawl ralkap an i thawknak tuanbia zong a si. 

Kawlram independence a hmuh tik ah, Mountbatten hi India uktu (viceroy) a rak si i, a mah nih hin "Royal Lion Throne" timi Siangpahrang Thibaw Thutdan kha Kawlram ah a kan khirh than hna. Hi lio ah hin, India hi Mirang kuttang ah a rak ummi a si. 

Lord Mountbatten le an nu le Mahattama Gandhi 1947

Hi bantuk in a tuahsernak ruangah hin, Kawlram independence a hmuh hnu ah, Anti-Fascist People's Freedom League (AFPFL) cozah nih, Kawlram ah a sangbikmi minthatnak laksawng Agga Maha Thiri Thu Dhama timi an rak pek phahnak a si. 

Mountbatten hi Queen Elizabeth II i rualchan a si i, Kawlram zalawnnak a hmuh hnu zong ah, a rak tlawng theu tawn. General Ne Win he zong ralkap lei ah pehtlaihnak fek ngai an rak ngei. Mountbatten hi IRA nih an hmanhmi bomb puahnak in, Republic of Ireland ummi County Sligo i a rak thih tik ah, General Ne Win zong ruah thlah ah kal a rak i tim. Asinain, Singapore ah aa citmi vanlawng a ke a kuai caah a rak lan kho lo i, a rak i let than. Cucaah, Kawlram Tiralkap Ralbawi Rear Admiral Chit Hlaing le ralbawi dang paruk kha England ah ruak humhnak caah le upat peknak ah, a rak kalter hna. 

Mountbatten hi a min taktak cu Louis Francis Albert Victor Nicholas ti a si. A min a sau taktak. A mah hi Prince of Battenberg a si. June 25, 1900 ah Frogmore House, Windsor, England ah a chuak. IRA bomh puahmi ruang ah, August 27, 1973 ah a thi. A mah hi British ram ah upat hmaizahmi a si. Tilei ralbawi a si. Siangpahrang aiawh in, India ram a donghnak bik uktu a si. India le Pakistan independence hmuhnak ding caah, caihkhanpitu le tawlrelpitu a si. Mahattama Gandhi he zong India ram caah riantuan timi an rak si. Ralkap lei ah hruaitu minthang a rak si. Queen Elizabeth he second cousin (tufa pahnihnak) a si. 

Kawlram independence kong ruah fate le Kawl Miphun Ralkap (BNA) thawknak ruah fate, Mountbatten kong hi philh awk a tha ti lai lo. A mah hi ral um hlah sehlaw, General Aung San zong hi, mah tluk in a rak thawng lo men ko lai. 

Kawlram independence a hmuh hnupi, General Ne Win te hna an bawi tiang in, Kawlram a rak tlaihchahmi le a rak dawtu philh lo dingmi hruaitu pakhat a asi. Mountbatten hi India uktu a rak si i, India independent a hmuh hnu zong ah a pakhatnak bik Governor a rak tuanmi a si. India hi 1947 in 1950 tiang hi Mirang hruainak tangah a ummi Dominion timi ramchung ah a rak um. Hi lio caan zong ah hin, Mountbatten hi Daw Khin Kyi he hawikawm tha an rak si hna. 

1948 ah Mountbatten te nupa le Daw Khin Kyi le fale hi, New Delhi ah rawl tum tinak an rak ngei. Atu kan ram hruaitu Daw Ang San Suu Kyi zong nih hin an tuanbia hi, a philh kho rih lai lo. A tanglei ah hin, Mountbatten le a nupi le Daw Khin Kyi a fale pahnih rawl an ei ti lio a si. Delhi ah 1948 ah an rak i thlak timi hmanthlak a si. Hi tuanbia vialte nih hin, Mountbatten hi Kawlram mi caah philh awk thalo mi hruaitu tha pakhat a rak si timi a langhter. Upat hmaizah awk a tlakmi a si. 

March 22, 1948 ah India ram New Delhi ah Daw Khin Kyi le Mountbatten le innchung nu he rawl an ei  ti lo a si. Mountbatten i a kehlei (L) khi Aung San Suu Kyi a si. A vorhlei (R) khi Aung San Oo a si. Nu a thumi hi Mountbatten nupi Countess Mountbatten a si. 
(Credit: lostfootsteps.org)

---------------------------------------

Zohchihmi ca

1. Hi ca hi, Thet Ko Ko nih a tialmi Irrawaddy News zohchunh in tialmi a si. 

2. "End of Empire" http://www.endofempire.asia/0907-the-birth-of-burmas-modern-army-3/

3. Aung San Suu Kyi le Mountbatten te nupa hmanthlak hi, Lostfoorsteps.org ah zoh khawh a si. https://lostfootsteps.org/en/history/lord-mountbatten-and-the-children-of-general-aung-san

Rian le Rumra

$
0
0
Rian le rumra timi hi, Kawlholh in "Aloh-Kung" timi a si. Tangkua kan kai lio ah, Sakapyi timi ah kan rak cawnmi a si. Cu ca ka rel hnu in, zei rian hmanh nautatnak ka ngei kho ti lo. Zeicatiah, minung caah chiatnak a silomi le lih le hrokhrawl in tuanmi rian a silomi paoh cu, rumra ngeimi rian an rak si ko. Ralbawi bantuk in, liang ah a tleutleu i benh le bawi bantuk in hngawngngerh he a ummi rian lawng hi, rumra ngeimi rian an si lo. Dinfelnak tein tuani pumcawmnak rian paoh cu, rumra ngeimi rian an si ko.

Minung hi kan nu pawchung kan chuahka in, aa dang cio in kan cuak. Uarmi aa dang, huammi aa dang, duhmi aa dang, thiammi aa dang. Tuah khawhmi le ti khawhmi aa dang cio. Pahrang dang cio hi kan rak ngei. Cucu Pathian pekmi laksawng cio a si. Cucaah kan paw kan i cawm ning zong aa dang cio. Cu kan i danmi te cu thil tha a si. Kan duhmi le huammi te kan rak tuah cio i, cu ti cun kan rian kha kan i thleng hna. Cun riandang cio tuannak (a-loh-khuaichia-loh-kaichin) cu, minung nunnak a si. 

Vawleicung ah hin a sunglawi bik rian timi a um thenglo men lai. Zeicatiah kan mah le kan pahrang cio ah, Pathian pekmi pumpak rian cio hi a sunglawi bik an si ko. Zei tluk rian nauta zong si sehlaw kan pawcawmnak rian a simi paoh cu rian tha an si ko. Rian sunglawi a si. Rumra a ngeimi rian an si. Midang ca a that lo zong ah kan mah caah rian tha an si.

Minung tam deuh lungput le mit ahcun sibawi le engineering si hna hi a sunglawi bik ah kan ruah men ko lai. Ralbawi le palik bawi tuan hna hi kan ruah khawh men. Ram pumpi hruaitu si hna hi riantha kan ruah khawh men. Scientist pakhat khat va si hna hi rian tha kan ruah khawh men. UNO riantuan hna hi riantha kan ruah khawh men. Cu vialte zong cu an mah le an caah cio ah an tha dih ko hna. Asinain a tha bik timi a um kho hlei lo. Pakhat le khat an mah lawng cun an si kho cio hlei lo. Pakhat le khat aa hngatchanmi le aa tlai dihmi an si ko hna.

Hi vialte rian sang kan timi hna zong nih, rian niam bik ah ruahmi "rawlchum le hmunhnawm thiante" hna zong hi an herh thiamthiam ko hna. A taktak ti le bang ahcun, rawlchumtu an thiam lo le fel lo ahcun a dang zong kan si kho hlei lai lo. Inn thiantu hna an um lo ahcun a dang zong, hnawmtam lakah um le zawtnak chonh viar khawh a si. Scientist, doctors le engineer zong cu an i thawknak cu siangcachim pawl an si ko. An mah lo in a ho hmanh scientist le doctors le engineer si khawh a si lo.

Cucaah rian paohpaoh hi an sunglawi dih. Kawl phungthluk ah "Rian paohpaoh rumra an ngei" (Aloh-hu tha-hmiah kung sih di) tiah an ti. Ka chim bia cang, tang kua le tang hra sakapyi ah "A loh kung" timi kan rak cawn. A sullam cu "Rian rumra" timi a si. Saya Hla Ting nih a rak kan chimh i, "A loh kung timi cu, zei rian paoh hi, pawcawmnak ah dinnak le felnak in na tuan i, midang caah a thathnemmi a si ahcun, kung timi rumra an ngei dih ko. Cucu a loh kung timi a si" tiah a rak ti.

Kan nih Kawlram ahcun "a niam deuh le sang deuh" timi then zong a tam tuk. Cung le tang timi khi kan ngei tuk. A sang deuh nih a niam deuh khi zeirellonak a um. College ciocio hmanh ah line sang deuh lami nih line niam deuh lami khi zei rel deuh lo a si. Bible sianginn hmanh ah M.Th nih BD kha niam deuh in zoh; BD nih B.Th kha niam deuh in zoh le B.Th nih Dip. Th kha niam deuh in zoh a si.

1997 kum i USA ka phanh kate ah kan sianginn U.T.S ah Mirang pa pakhat M.Div kaimi he bia kan i ruah. US system ka thei ve rih lo. "U.S. ah hin, zeitin dah an tuah? A tu ka kaimi MATS maw a sang deuh M.Div dah" tiah ka hal. A ka lehmi cu, "A sang deuh timi a um lo. Program aa dangmi veve an si" tiah a ka ti. Ka ning zong a zak ngai. Hal mawh lo zong ka si ve. Kawlram nunphung a si pin ah, M.Div cu credit hours 90 a si i, MATS cu 60 lawng a si caah ka halnak zong a si pah.

Kawlram tu ah khin tang 10 in mark a tlawmtam in line an kan then. Cucaah kan huammi a si lo zong ah, kan duhmi le tinhmi a si lo zong ah, kan mark nih a phak phawt ahcun sibawi rumro kan i tinh. Asiloah engineer rumro kan i tinh. Pathian pekmi le hranghmi pahrang rian a si maw timi kan tuak ti lo. USA ahcun a rak si lo. Zei tluk a mark that zong ah, sibawi le engineering theng kha aa tim lo. A mah duhmi line paoh kha a lak ko.

Mandalay University kan kai lio ah, kan khan cu ngaknu dawh an rak tam ngaingai. A bik in Kanan a kan chimtu le English a kan chimtu sayamate hi an rak i dawh tuk. Cucaah cachimh lio bak ah hin, tlangval nih a lang in an rak cuanh tawn hna. Cun kan khan zong ah, ngaknu dawhdawh an um i, khan dang in tlangval zaza nih an rak zoh tawn hna. Tlangval za ngai pakhat cu, kan mah physics major pawl kainak ah, ngaknu dawh a rak zoh tawn. Cacawng lo in saupipi a rak ra lengmang. Nu khi a capo tawn hna. "A theimi pakhat nih a ka chimh i, Mandalay Se-Tehkathu ah sibawi cawng lio a si" tiah a ti. "Sibawi cawng lio ngengmang ngaknu zoh i chawh ko cu, mah bantuk doctor sin piah ding cu tih a nun tuk tung" taih ka rak ti. Mah line a si lomi pi va tlaih zong hi, khingrihnak a si kho.

Cucaah medical doctor si paoh hi a sunglawimi rian a si lo. Siangpahrang va si zong khi a sunglawi bik rian a si theng lo. Angki hring le tazaih tleu dul in hruk i, mipi hremtu le mipi lungfahtertu ralbawizik va si zong khi a sunglawi bik a si theng lo. Huatu tamtuk ngeih bu in, President va tuan zong khi a sunglawi bik a si theng lo. Pastor rian zong khi a sunglawi bik a si theng lo. Engineering va si zong khi a sunglawi bik a si theng lo. 

A ngaingai ti ahcun, mah pawcawmnak rian kan tuahbu ah, midang caah thahnem santlai asimi le midang caah hlawknak a chuahpitu "rian thianghlim" kan tuanmi paoh cu, rian sunglawi an si dih ko hna. Sehzung tuan zong rian sunglawi a si. Cucaah zei rian hmanh hi kan i nautat ding le fahsak ding a si lo. Midang caah chiatnak le rawhnak riantuan belte cu zei bantuk in tangkalut a tam zong ah, "rumra a ngeilomi rian" an si. 

Tang kua ka kai lio i, "Aloh-kung" (Rian rumra) timi kan cawn hnu in, kan nunnak ah zei rian hmanh ka nautat lo. Mandalay University ka kai lio ah, Kungtaih ah ka tansi in tangka ka kawl. Hngawngkual in thil ka phurh i, Mizoram ah thil ka zuar. MIT ka kai lio ah, Maisho ka phan. Lung ka co. Vawleivor ka phur. Kachin nungak pawl nih, "Lungco pawl cu, Lawban caw an si ko" timi hla hna a kan sak hnawh ahcun a fawi lo nain, Lawban caw si zong kha, fir le tlei a si lo ahcun rumra a ngeimi rian a si ko. Mokok ka phan. Kalaymyo le Kalewa karah meiti (yinan) ka co. A har tuk ning chim awk a tha lo. Cu zong cu pawcawmnak a si caah rumra ngeimi rian a si.

1997 ah USA ka phan. USA ah a mah le sining in harnak a rak um. Piahtana tampi ka rak tong. Work permit ka ngei ti lo. Zei rian hmanh tuan khawh a si lo. Asylum sawk le ka duh fawn lo. Cu ti cun kum 11 chung work permit lo in khua ka sa. Work permit hau thenglomi sianginn kuakap rian ka tuan. Sianginn ah ka hmuhmi rian paoh ka tuan. Thil ka su. Zunput ka hnawt. Hmun ka phiak. Hnahchawl ka hui. $5.5 in Old Country Buffet ah zaangfah in rian an ka pek. Zunput ka hnawt. Kheng ka tawl. Ka manh caan ah, pangpar le telephone book ka phaw. Inn thianhhlimh rian ka tuan. 

Ka tuanmi rial vialte cu ka sianginn kainak le ka nupi fate cawmnak ca a si. A cheu nih cun an huam lai lo. An i nautat fawn lai. Asinain, "Aloh-kung" timi hi ka lung a rak fian tuk caah, zei rian hmanh ka nautat lo. Zeitluk rian an ka fial zong ah ka el hna lo. Ka nautat fawn lo. Ka tuanmi rian paoh ka zahpi lo. Ka ning a zak lo. Work permit lo in USA ah sianginn ka kai khawhmi le nupi fate ka cawm khawhmi cungtu ah ka lunghmuih. Ka lawm. Pathian ka thangthat. 

Hnawm ka thianh pah ah tangka kan cawnmi ca kha ka ruat tawn. Zeibantuk rian a si hmanh ah, fir le tlei le lih tuanmi rian a silomi paoh cu "rumra a ngeimi rian an si dih" timi ka fiang. Tax return hna ningcanglo tuah i tangka hmuh te hna, lihchim in tangka hmuh belte a tha belte a tha lo. 

Abik in minung pumpak in, nuva le chungkhar tiang hrawk kho cikcektu gambling le Casino hna tuah in tangka hmuh phun hi rian tha lo taktak a si. Pathian zong nih a duh dingmi rian an si lo. A ruang cu "ta-za-win" timi upadi ning tein midang tangka chuh a si. Tangka hi "sualnak vialte a hrampi a si" timi Cathiang bia hi a dik i, Casino, Night club, drug, zu, hlawhhlan tibantuk rian hi, rian thianghlim lo in tangka hmuh hi sualnak hrampi taktak a si timi a langhtertu an si. Necktie he suite he riantuan zong ah, Pathian hmai ahcun rumra a ngeilo taktakmi rian an si. Hi bantuk pawl in hmuhmi tangka cu cheuhra cheukhat zong pek ding an si lo. 

Tangka hmuhnak a si hmanh ah, zu le ritnaksi (drug) hna zuar i tangka hmuh bel a tha lo. Night club hna lam i tangka hmuh bel a tha lo. Nulepa sualnak movie hna chuah a tha lo. Mah hna i zuar i tangka hmuh bel a tha lo. Cozah khammi-vuiho le zeidang cozah khammi paohpaoh-tuah i riantuan hna a thianghlim lo. Cu dah lo ti lo cu, pumcawmnak thazaang chuah, thlanti put in riantuan le mah thazaang chuah tein tuan le hmuhmi rian paohpaoh cu rumra a ngeimi rian an si ko hna.

Cucu "Rian le rumra" timi "Aloh-Kung" a si ko. Rian thianghlim na tuan poah ahcun, i lawm law i lunghmuih. Zei rian asi zong ah, rumra a ngeimi rian a si ko. 

Covid-19 Ruangah Andaman Miphun An Ci A Mit Sual Te Lai Dek Maw?

$
0
0

 India ram nih a ngeihmi Andaman Tikulh hi Kawlram a thlanglei ah a ummi tikulh an si. Cu ka ahcun mi Andaman Tikulh le Nicobar Tikulh tiah timi tikulh lianmi pahnih an um. Cu ka ummi miphun cu an zor chin lengmang i, a tu ah hin minung 53 lawng an tang. Covid-19 zawtnak nih a tlun hnawh ve hna caah, cu miphun cu an ci a mit sual te lai maw timi hi, India cozah zong an thin a phang i, vawleicung minung kawng tuaktantu scientist zong an thin a phang ngaingai. 

An nih miphun hi, rili ah ngatlaih in paw aa cawmmi an si. Rili cungah an i chawk peng. An mah miphun lak ah hin, Covid-19 in minung 4 an zawt caah an thin a phannak a si. A tu ahcun tilawng dinhnak Port Blair ah an rak tlung cang ti a si. 

Andaman le Nicobar tikulh i ngandamnak lei tuanvo latu Dr. Avitjit Roy nih "Hi miphun chung ah Covid-19 kan hniksak hna i, a thar in minung pali zawtnak an i chonh" tiah a ti. Cun Port Blair ah a ummi miphun hna lak ah minung paruk hi an i chonh ve hawi cang ti a si. 

Port Blair 

Cu doctor pa nih a timi cu, "Hi miphun pawl hi, an mah um tein a dang tein an um ko nain, zawtnak an i chonh ve i, an i chonh chin lengmang lai i, an ci a mit sual lai timi phan a um caah, tha tein kan zohkhenhnak hna a si i, cucaah covid-19 kan hniksak hna tikah, a thar in mi pali kan hmuhnak hna a si" tiah a ti. Hi mizaw thar pali zong cu, Port Blair ah a ummi Govind Ballabh Pant sizung ah kan chiah hna i kan zohkhenh hna ti a si. 

India zong hi Covid-19 zawtnak a karh ngaingai i, Andaman le Nicobar tikulh zong ah hin, minung 3,000 hi an zaw i 2,231 cu an dam cang i 37 an thi. 

Andaman le Nicobar Tikulh ummi hna miphun lak ah hin, Covid-19 hi a karh ngaingai ve i, cu chung i a ummi miphun-Andaman, Jarawa le Shompen- miphun fatete hi, mi tlawm tuk lawng an tan cang caah, an thih viar sual nak hnga lo le an miphun a lohtlau sualnak hnga lo, tha tein zohkhenh an herh tiah ti a si. Covid-19 lei zohkhenhtu hna zong nih tha tein an zohkhenh hna bantuk in, mifim thiam dang zong nih, hi miphun an tlau sualnak hnga lo an zohkhenh ko hna tiah ngandamnak lei tuanvo latu doctor nih a ti. Shompen hi khua a si i, Shompen-A le Shompen-B a um i, an zapite hi 2011 ah 44 tluk lawng an si ti a si. 

Vawleicung ah hin miphun pakhat hnu pakhat an lo tlau i, hi Andaman le Nicobar tikulh minung zong hi an lo tlau sual te lai maw timi phan a um ngaingai. Zeicatiah zawtnak le fahnak ruang le i thahnawnnak ruang le an ram a zor caah, an minung zong an zor chin lengmang ti a si. Kum zabu 18th a donghnak ahcun Andaman miphun hi an zapite in, minung 7,000 hrawng an rak um i, a tu ahcun an zapi tein 500 an tling ti lo.

Andaman le Nicobar Tikulh pawl

Andaman le Nicobar tikulh ah hin, tikulh dihlak 572 a um i, 37 hi minung umnak a si. Meitlang zong a um i, a cheu cu um khawh a si lo. A zapite vawlei area hi 3,185 square meng a kau. Ungkung le tupi zong tampi a um. Beach thatha le kokek zoh dawhmi tikulh le fingtlang tete an um caah, ramdang khualtlawng tampi an phaknak tikulh an si. 

Hi Andaman le Nicobar ah hin, kokek ram ngeitu miphun fatete panga an um:

1. Great Andamanese timi hi hlan ahcun Great Andaman tikulh lian bik ah khua an sa nain, a tu ahcun Strait Island ah an um i minung 52 lawng an um (2010)

2. Jarawa timi hi hlan ahcun Andaman Island a thlanglei ah an um i, hlan lio ah Great Andamanese pawl an rak umnak, Andaman tikulh in Nitlaklei Rilikam le, Andaman Islands a laiva le a thlanglei ah an um. 2011 ah 380 lawng an tang.

3. Jangil (Rutland Jarawa) timi cu 1931 ah an ci a mit. A donghnak an hmuhmi pa cu 1907 ah a si. 

4. Onge timi Little Andaman ummi hi 2011 ah 101 an tang.

5. Sentinelese timi hi Chaklei Sentenel Island ah an um i, 100-200 karlak an um. Hi miphun hi a karh cem an si. An area ah a lengmi luhter an duh hna lo i, a lengmi he pehtlaih tuk hi an duh lo. An mah dang tein an um caah, an minung zat ciah hi theih an si lo.

Andaman Tikulh i hmunhma dawh

January 26, 2010 ah Boa Sr (k.85) timi nu a thi i, Bo holh timi, Andaman Tikulh i holh phun khat a tlau. Cu Bo holh cu, Andaman Tikulh chung ah aa tel ve mi, North Andaman le North Reef Island timi ah an rak holhmi, holh phun khat a si. Cu holh cu Boa Sr lawng nih a thiam ti a si. Amah nu a thih ni ah vawleicung holh phun pakhat a tlau a si tiah holh lei mifim thiam pawl nih, ngaihchiatnak ca tampi an rak tial. BBC zong nih news ah a rak chim.

Vawleicung ah hin, miphun le holh a lotlaumi hi a tam tuk cang. A ruang tampi ruangah a si i, a bik in miphun tam le thawngmi nih an tiram an chuh hna; an miphun sin ah an va cawh i, a donghnak ahcun an ram a tlau i, an miphun a tlau ko. Cucaah 500 hmanh a tling tilomi hi miphun hi zei can dah vawlei an miphun a hmunh te lai timi tu hi, ngaihchia ngai in ruah a hau.  Thlacampi zong a herh ko. A tu Covid-19 ruang ah hin, minung 40 fai lawng a tangmi miphun hi, an ci a mit sual lai maw timi hi phan a um taktak ko. 

Hi miphun hna an lohmi nih hin, kan mah Chin timi miphun zong hi a lo kho ve mi kan si ko timi hi fiang tein theih a herh i, cu ti kan loh lonak ding caah hin, kan ram le miphun hi a lamkip in ven le dirkamh kan herh. Kan miphun zong lungrual le dawt le tanti kan herh ko timi hi, hi Andaman miphun tuanbia nih a langhter. 

--------------------------------------------

Chinchiah

Andamanese timi Andaman miphun kong hi tam deuh theih na duh ahcun a tanglei website ah rel khawh a si. 

https://en.wikipedia.org/wiki/Andamanese


Covid-19 Zawtnak In Minung Zeizat Dah An Thi Te Lai?

$
0
0

Bible phungchim tu kan zoh tik ah, hmailei ah zei thil dah a um lai timi hi a ho hmanh nih fiang tein theih khawh a si lo timi kan hmuh: 

"Hmailei thil hngalh duhnak kha minung kan thinlung chungah a chiah i, asinain Pathian nih a tuahmi thil kha tling tein hngalh khawhnak kha cu Pathian nih a kan pe lo" (Phungchimtu 3:11b).

Pathian nih a rak thlahmi prophet taktak dah ti lo cu, hmailei kong hi chimfian khawh a si hrimhrim lo. Khuacaan zoh thiam nih a caan ahcun an palh i, computer zong nih a palh caan a um i, minung nih cun chim hau lo in kan palh khawh tukmi a si. Cucaah zeitluk mifim zong nih hin, a ra laimi caan hi cu tawite kong hmanh hi dik tein chim chung awk a tha lo. 

Cucaah hmailei ah hi vawleicung ah thil umdingmi le cang dingmi kong chim tikah, zawndamh in ruahdamhmi deuh a si. Asinain thil sining a cang ciami hawih in zoh i tuak a si. Cucu "model" tiah an ti i Kawl holh cun pungsan timi a si. Lai holh cun "siningcang" tiah ti khawh a si. A tu lio i thil a siningcang hawih in tuak timi khi a si ko.

University of Washington ummi, Institute of Health Metrics and Evaluation (IHME) nih a tu lio thil siningcang (model) in an tuak tik ah, 2020 kum dih ah hin USA ah minung 410,000 Covid-19 in kan thi kho tiah an ti. A ruang cu Falls le khuasik tlak hlan ah hin, Covid-19 damnak sii le rungrul khamnak a chuah khawh lo ahcun a tuning te cun kan thi kho ti a si. 

Hi IHME nih an tuakmi siningcang (model) hi White House le cozah hruaitu upa zong nih an i chirhchan tawnmi a si. Mipi nih ngandamnak kha biapi ah an chiah lo i, fak pi in an i zuam lo ahcun Jan 1 ahcun minung 620,000 tiang hmanh an thi te kho men tiah an ti. Sibawi tampi nih, cu hlannak hmanh in a chia deuhmi tlangrai hi a ra laimi khuasik ah hin a chuak te kho men ti a si. 

Johns Hopkins University nih an tuaknak ah tu chun ni tiang ah hin, USA ah a tlawm bik 186,800 kan thi cang an ti. June thla ah, IHME nih October ahcun minung 200,000 an thi lai tiah an rak ti i, cucu lei ah kan i thawn ziahmah. An chimmi a tlinnak ding caah, 13,000 hrawng lawng a duh cang. 

IHME nih hin, Covid-19 kong ah ruahnak dangdang hna hmang in thil a cang kho hnga dingmi pathum an chim:-a chiakha bik kan tawn khawhmi, a tha bikmi kan tawn khawhmi le thil a taktak ah a cang kho hnga dingmi tiah, tiah pathum ah an then.

A pathumnak thil a cang kho taktak dingmi a si kho mi cu January 1 ah hin, minung 410,450 an thi kho tiah an ti. A chiakha bik kan tawn khawhmi tu ahcun January 1 ah minung 620,028 an thi kho tiah an ti. A tha bik cem mi ahcun mipi nih hmurhuh an i huh cio ahcun 2020 kum dih ah minung 288,380 kan thi kho ti a si. 

Cozah policy le mipi nih cozah upadi hi zeitluk in dah kan zulh timi hawih in, a ra laim khuasik tlakka le khuasik ah hin, minung kan thihmi a tlawmtam cu aa thleng kho ti a si. Mifim pawl nih an timi cu, U.S chaklei khuasihnak ah hin, khuacaan hawih in a chuakmi zawtnak (seasonal virus) kha a tu Covid-19 he aa cawh te lai i, cu thil nih tampi mithi a tamter deuh khawh tiah an ruah.  

Cucaah a ra laimi December hi minung tampi thih khawh a si te lai tiah an ti. Cu chung ahcun Europe, Central Asia le U.S.A hi aa tel lai ti a si. Zawtnak kong ah "science" nih a kan chimhmi hi a fiang ko cang. "Hmurhuh hman ding, minung lamhlat deuh in um ding, hmun khat ah mibu tampi pumh hi hrial ding" timi hna hi zawtnak a karhlonak ding caah, tuah hrimhrim a herhmi an si. A ra laimi khuasik ah hin, hmurhuh hman lawng hi a za te lai lo lai tiah an ti. 

July kha Covid-19 a karh bik lio caan a si i, nikhat ah 70,000 tiang mizaw thar an um nak in, a tu lio ahcun nifatin Covid-19 zawtnak hi a tum deuh ko. Tu chun ni ah tampi a tum ko nain, ni khat ah 40,000 lengmang cu mizaw thar an um rih i, sikpar (Falls) a phak tikah a zual te kho mi a si tiah an ti. Mithi zong an zor deuh nain, ni khat ah 1,000 kuakap cu an thi peng rih ko tiah Johns Hopkins University nih an ti. 

Vawleicung pumpi kong an tuak tikah, nihin ni ah minung 869,600 an thi cang i, January ahcun 2.8 million an thi kho tiah an tuak. Minung nih hmurhuh an hman i, tha tein vennak an hman ahcun a tha bik ah minung 2 million kuakap lawng an thi te lai ti a si. A chia bikmi dirhmun in tuak ahcun 2020 kum dih ah hin, million 4 vawleicung pumpi ah an thi kho tiah an tuak. 

IHME nih an tuaknak ahcun, khuasik ah hin lengchuah a har lai i innchung ah minung an um deuh lai caah zawtnak hi innchung ah chonh a fawi deuh te lai tiah an ti. 

CDC nih a hnu bik an tuaknak ahcun nai Nilini ah a si i, a ra laimi zarh li chung ca lawng in an tuak. A ra laimi zarh chung hna September 26 tiang ah hin, zarh khat ah 3,300 in 7,500 kar kan thi lai tiah an ti. Khi pin an tuak ti lo. 

Youyang Gu timi Covid-19 Projections tuahtu scientist pa nih cun a mah siningcang (model) tein a tuak ve i, Nov.1 ah hin minung 220,300 an thi te lai tiah a ti ve. A mah nih cun Nov.1 pin cu ka tuak ti lo. A ruang cu "sullam ngei lo" a si lai tiah a ti. Hi an chimmi viale van ruahtonh tik ahcun, zei si hmanh ah a ra laimi sikpar le khuasik cu scientist pawl an thin a phang i, an tih ngaingai ko timi a fiang. 

Covid-19 thimi hna caah thlan cawh cia in chiah a si (Brazil)

Italy ram, Brazil le USA minung thihning le miruak chiahnak hmanh tlum lo tiang in, truck lianlian chung tiang ruah chiah le chungkhar nih ruak zong hmuh khawh lo in, thihnak tonmi vialte ruah ahcun, tih a nung tuk. Tuksapur a si. USA ah a um ballomi "miruak abu in vuinak" hna an van tuah ahcun ngaihchia taktak khi a si. Minung fa nih tih lo awk a tha lo. Miruak a bubu in an vuinak hna zoh ah, tih a nung. Hi tuanbia hi, philh khawh ding zong a si lo. Kan mah chan bak ah, hi bantuk thil "Vawlei pumpi puul rai" kan ton te lai timi hi rak ruah chung khawh a si lo. Ruah lo pi ah, Covid-19 a chuah tik ah vawleicung nunphung le thil sining vialte a lutaw a leh dih. 

IHME lawng siloin, WHO siseh, CDC siseh, Dr. Fauci siseh, cu tik ah minung cu zak kan thi te kho men timi cu an chim cio ko nain, minung sinak cun hmailei kong hi fiang tein in an chim kho lo. Hi an chimmi zong hi a dik te lai maw dik te lo timi cu theih khawh a si rih lo. Ruandamh in chim chungmi an si. An chimmi a dik le dik lo cu caan nih a chim te ko lai. 

-------------------------------------------------------

Zohchihmi ca

Key coronavirus forecast predicts over 410,000 total U.S. deaths by Jan. 1: ‘The worst is yet to come

https://www.cnbc.com/2020/09/04/key-coronavirus-forecast-predicts-over-410000-total-us-deaths-by-jan-1.html


Viewing all 597 articles
Browse latest View live