Kawlram Rial Nih Mi 8 A Thah Hna

May 3, 2016, 1:47 pm

≫ Next: Hakha Lihnin

≪ Previous: Tuluk Hruaitu A Rak Umnak Lungkua

$

0

0

Rial timi cu cungsang ummi khuadawm lakah a kikmi thil ruangah aa sermi tikhal asi. Rial hi a tlak ahcun a mual a fak taktak i, canphio zong kuar viar in a rak tlak khawh tawn. Acheu rial cu arti pum ngaw hna an si kho. Rial hi tih a nun ngaingai caah, Pathian nih Egypt mi hna dantatnak ding ca zong ah a rak hmanmi kokek thilri pakhat a rak si.

Kawlram laifang ram bantuk hi cu, a lumnak ram asi caah rial tlak hna a har ngai. Asinain vawleicung khuacaan hi aa thlen ngai caah, a caan ahcun thil ningcanglo in a um caan zong aum ve tawn. A caan ahcun khuacaan aa thlen tikah ruahdamh awk zong a harnak tampi aum i, a palh zong an palh theu tawn.

Kawlram hi El Nino ruangah tu kum hi a lin taktak i, a cheu khua cu degree 104 a phan. A linh tuk caah khua-al (heatwave) timi a chuak i, a celh celh asi lo. Cu tluk in a zarh in a linh hnu ah, thlichia cu ramkulh 5 ah a hrang. April 22 le 23 ah Kawlram ramkulh panga ah thlichia a hrang i a tlami rial cu khuaruah har ngaingai asi. Atlami rial hi, kohti (golf) ngaw an si, ramchung ah minung 8 a thah hna ti asi.

Thlichia ruangah inn 7,500 a rawk tiah Phyu Lei Lei Tun, Ministry of Social Welfare, Relief and Resettlement Director, nih a chim. Shan ramkulh thlanglei ah pura 1,700 tluk hi thlichia nih apar a hrawh hna. Mandalay zongah thli a fah pinah rial a tlami an lian tuk ti asi. Kawlram khuacaan zong hi aa thleng ngai i, Mekong Tivapi zong cu khuahrem nih a phak ve i, rocarnak tampi a tuar ti asi.

Hi bantuk rial tlaknak le khuacaan chiatnak hna hi, hlan ahcun Pathian dantat le Pathian thinhunnak ruangh ah asi tiah an rak ruah tawn. Tu chan fimnak thanchonak ram ahcun, El Nino le zeidang vawleicung khuacaan aa thlengmi ruangah asi tiah an ti.

Lii aa hninh tikah le kokek rawhnak phunphun tuar tikah, Krihfa tampi nih cun Pathian chimhrhin cawnpiaknak le dantatnak hna ruah asi tawn. Aphunphun in sonhtarh asi. Hakha vawleimi hmanh kha, Pathian dantatnak phun in a ruatmi tampi um asi. Thihnak kan ton tikah Pathian dantatnak le khawhnak ah a ruatmi zong um asi.

Careltu nih tah zeitindek na ruah ve? Hi rial tlami hna hna hi hlanlio Egypt bantuk in Pathian dantatnak asi tiah na ruat dek maw?

---

Hakha Lihnin

May 4, 2016, 7:43 pm

≫ Next: South Korea le Mahthahnak

≪ Previous: Kawlram Rial Nih Mi 8 A Thah Hna

$

0

0

Lairam hi Everest Tlangthluan he aa pehtlaimi tlangthluan pakhat cungah a um vemi hmunhma asi. Tlanglei ah Rakhine Tlangthluan (Yoma) he aa pehtlai. Everest Tlangthluan le Rakhine Tlangthluan hi, lihnin tamnak hmun an si veve. Hi tlangthluan a chungmuru lungdar thluanpipi hi India Rili in Indonesia tikulh ah a va chuak i, vawleicung mithi tambikmi Indonesia Sunami zong kha hi tlangthluan pehpar ah a chuakmi a rak si.

Hlanlio zong hin, Lairam tangah lihnin voi tampi a chuak cang. Voikhat cu Hakha ka chawnh i, Rev. Dr. Henry Siang Kung nih aka chimhmi cu, "Lairam hi nai cikua i, lihnin a tam deuh chin lengmang" tiah a rak ti. Cucu US Geoligical Survey hna nih zeiti tal in an hlat in an thei hnga maw timi ka ruat i, online in ca tampi ka zoh. Lairam Lihnin kong ah hitin an tialmi ca pakhat aum. Hlan lio ahcun fimnak a cah tuk lo caah, an rak thei kho tuk lo nain, tu chan ah cun fawi ngain in ramdang in an rak theih khawh.

Hakha, Chin State, Myanmar in km 22 a hlatnak ah lihnin a um timi kong an tialmi asi.

Lihninhnak Hmun               : Hakha in km 22 hlatnak
Lihnin thazaag(magnitude)  : 4.6
Lihnin thazaang phun          :Mb
      (magnitude type)
Hninh caan              : Ningani, October 2, 2015, 11:29 AM
USGS tuakmi          : M 4.6-33 km SW of Hakha, Burma (Hakha                                                              nitlakthlang lei)
USGS tuaktu           : Lihnin zohthiammi

Lairam tang ah hin, voi tam li a hnin cang. An din caah minung nih theih khawh an rak si lo. Atanglei hmanthlak hi, Lairam le Kawlram kuakap i vawleitang a cawlcangmi le lihninmi hmanthlak an si. Hi hmanthlak zoh in, Lairam zongah hin, a fak ngaimi lihnin hi hmailei kum tampi ahcun an chuak kho ve ko timi hi a fiater. Manipur State le Sagaing Division hna ahcun voi tampi lii aa hnin lengmang ko. Hi ramtang hna lung hi, Laitlang tang ummi lungdar he aa pehtlaimi an si hna.

Cucaah Lairam chung zongah khua kan tlak tik le innlo kan khuar tik ah hin, ralring deuh in tuaktan le innsak te hna zong a herh ngaingai. Abikin a ritmi lung le tlakrawh inn sak tikah, inn dirnak vawlei kha thuk deuh in cawh le fek deuh in inn sak a herh. Culo ahcun innlo rawhnak le sunghbaunak tampi a chuak kho mi asi.




Acunglei map ah hin, (1) ahringmi hi km 50 thuhnak ah aa hninmi lihnin asi; (2) a engmi hi Km 50-250 karlak ah aa hninmi asi; (3) a senmi hi km 250 nak thuk ah aa hninmi lihnin an si. A senmi aa rinmi hi Plate tectonics ramri asi i, Everest Tlangtluan zuahmah in a kalmi asi i, Mizoram le Bangladesh ramri tein a kalmi asi. Thlanglei ahcun Laitlang le Rakhine ramkulh nitlaklei in a kalmi asi.
----------------------------------------------------------------------------

Zohchihmi Ca

1. http://earthquaketrack.com/quakes/2015-10-02-11-29-24-utc-4-6-42

South Korea le Mahthahnak

May 5, 2016, 5:27 am

≫ Next: Pastor Min Phunphun

≪ Previous: Hakha Lihnin

$

0

0

Daul Kim

1997 ah United Theological Seminary ah baibal sianginn kai ding in ka rak phan. Kan sianginn cu South Korea siangngakchia tam ngaite an umnak asi. Acheu cu alawngkangmi an si i a cheu cu chungkua in an um. Kan i kawm ngai hna hi, bia phun tampi kan i ruah tawn. An ram le nunphung kong zong khi an ka chimh tawn i, Laimi he kan min le sining aa lomi tampi a um tikah kan i tlak ngai.

Korea ka hawipa Illam Jong le adang Byang Sam Kim timi nih an ka chimh tawnmi ka philh lo mi cu, "Kan nih Korea cu lungretheih hi kan ing kho lo. Nupi fate har tuk an um hi kan zoh kho lo. Kan ram sipuazi a tla; pa tampi cu rian an phuah hna. Rian an hmu kho ti lo. Nupi fate harnak an tem kha an hmu kho ti lo i, mahthatmi an tam tuk cang" tiah an rak chim tawn.

Miphun cheukhat cu harnak an ing kho ngai. India Kala te hna, Africa thetse ram ummi minak mi hna le burbukmi hna, Laimi, Mizo le Kawl tibantuk hna hi harnak kan ing kho ngai. Mangtam dengmang tluk pamnak le harnak kan ton zongah kan in tialmal ko. Kan thinlung a rak thawng bak tiah ka ruat. Kawlram ah kum 32 ka si tiang ka um i, "An sifah le har ruangah aa that" timi pakhat te zong ka thei bal hna lo. Cucaah Kawlrammi hi sifah le harsat a tuar kho ngaingaimi kan si ko tiah ka ruat.

Korea le Japan te hna hi Laimi bantuk an rak si lo. Abik in Korea hi Korea pa chimnak ah, an rak nenno ngai ko rua. Sifah le harsat hi an rak ing kho tuk lo. Nitlaklei ram thangchomi hna zong hi an rak ing kho tuk lo. Korea ka hawi le nih an ka chimhmi ka ruah tikah, Asian miphun lakah, Korea hi harnak a ing kho lo pawl an si kho men tiah ka ruat theu tawn. Asiloah an ram a thancho tukmi hi dah minung cheukhat caah lungrawknak chuahpitu asi hnga timi ka ruat theu tawn.

An i thahning hi a phunphun in a si. Acheu cu an i awk; a cheu cu sii an ding; a cheu nam in aa sawh. Acheu lungpang, hlei le innsang cungin an zuang. Korea min thang taktakmi zong aa thatmi an um len. Actress mui dawh le minthang Lee Eun-ju (k.24) cu 2005 ah aa that; President hlun Roh Moo-hyun zong May 23, 2009 ah lungpang in a zuang i aa that; Construction company ngeimi mirum Sung Wan-jong cu April 2015 ah aa that ve; Actress minthang taktak Choi Jin-sil zong 2008 ah aa that i a vapa thing Cho Sung-min zong 2013 ah aa that ve. Model minthang Daul Kim zong Parish ah 2009 ah aa that than.

Hi bantuk in mizaza le minthang taktakmi zong zeica dah an i thah hna hnga? An sifah ruang asi maw? Lungretheih ruang asi maw? Harsatnak dah an tuan khawh lo caah asi? Ruah ding tampi aum.

Roh Moo-hyun

Choi Jin-sil

Lee Eun-Jun (2004 lio)

Young Ha-Kim timi catialtu pakhat nih Korea mi mahthahnak (suicide) kong hi Korean ca in a tial i, cucu Jenny Wang Madina timi nih Mirang ca in a lehmi ah, hitin a tial.

Korea ram mahthahnak kong hi 1995 in tial ka thawk. Ka thawkka ahcun Korea ram cu seh riantuannak a sannak bik ram vialte lakah mahthahnak (suicide) a tlawm cemmi ram asi nain, 1997 Asian Financial Crisis hnu in aa thatmi an karh taktak tiah ati. Ka hawi le nih an ka chimh hi, 1998-1999 ah hin a rak si.

Young Ha-Kim nih, "1996 ah hin, keimah rel chih in a hohmanh nih mahthahnak hi hi tluk in buainak a chuahpitu asi lai timi hi an rak ruat lai lo" tiah a ti. A tialmi ca ahcun South Korea hi seh riantuannak a san cemnak ram vialte lakah mahthahnak a san biknak ram tiah kum (8) chung pakhatnak asi peng tiah ati. Mahthahnak a tuahmi number cu hitin a tial:

2012 ah minung 14,160 an i that i nikhat ah minung 39 tluk in an i that. 2000 ahcun minung 6,444 lawng an i that i zatuak in chim ahcun 219% a karh tiah a ti.  Kum 10-30 karlak minung tambik thihnak chuahtertu asi i, kum 40 hnu deuh caah pahnihnak thihnak tambik chuahtertu asi. Cancer zawtnak changtu asi. Tar deuh caahcun thihnak tam bik chuahpitu deuh asi" tiah a ti.

Thihnak thawngpang theih tik paoh ah, abikin mino an thi ti tik ahcun "mahthahnak" (suicide) ruangah asi ti asi peng. Mino tambik an i thahnak cu Han Tivapi cung i an donhmi Mapo Hlei asi. Cu hlei sangpi cun atu le tu tivatii cungah, thi lakin an zuang. Cucaah cu hlei cu "Mahthahnak Hlei" (Suicide Bridge) tiah min an sak.

Cu mahthahnak khamnak ding caah, 2012 in Seoul Khualipi cozah le Samsung Life Insurance nih abawm in rian pakhat an thawkmi cu, "Mahthahnak Hlei" timi cu "Nunnak Hlei" (Bridge of Life) tiah thlen ding in riantuan an thawk. Asinain, cu rian an thawk hnu ah, mahthahnak cu a zor deuh lo pinah kum khat hnu ahcun a let (6) in a karh.

Kyawnya (advertising) company pakhat nih, cu riantuantu pawl ruahnak a pekmi hna cu mahthah awkah a rami kha hleitlang pawng an phak tikah, amah tein meiceu aa kap khomi a tlang pakhat kha an zuantawnnak hleitlang cungah chiah ding le mahthah ding in an rat tikah cu hleitlang cu amah tein ceuter ding ti asi. Cu a ceumi ahcun, cafang electric in ceuter ding ti asi. Cu catlang ahcun, "Na caah hihi a har tuk ti ka theih; tuchun hi na dam maw?" ti in a van i tialmi asi.

Cu an tuahmi thil nih mahthahnak kha a kham lo pin ah a let (6) tu a karhter i, mahthah duhnak tu a chuahter chin ti a si. Cucu zeiruang dah asi ne hnga ti kha an ruat than. Tha tein Family Medicine at Hallym University nih an hlat tikah, minung zatuak ah 60% cu lungrawknak (depression) ruangah mahthahnak an tuahmi asi ti asi. An thinlung ader le nun an duhlo bia asi hrimhrim lo ti asi. Cun Korea mino tampi cu an lungthin khuaruah ning kha chan he aa kaihlo ca zong asi an ti. A pawi bikmi cu, lungrawk damlonak ngeimi tampi nih cun, "Kan mah tein kan dam lai tiah an ruah sual caah le biaknak le exercise tuahnak in kan dam ko lai tiah an ruah sual caah asi" an ti.

Cun acheu cu doctor nih thlawpbul le lungrawknak angei timi roca tial ding kha an tih caah le vale he tazacuai tikah lungrawk zawtnak ngeih ahcun fale kan ting lai lo ti an phan caah, sii in thlawp an duh lo caah asi an ti.

Lungrawk zawtnak an ngeihnak bik a ruang hi theih awk a har ngai nain, a tampi cu college kainak camipuai hna an sungh caah asi. Acheu cu an chungkhar sifah ruang, chungkhar he a dang in um viar ruang hna asi. Kum laiva pawl hna caahcun sipuazi rawh ruang bik asi. Abuaktlak in tuak tikah, mahthah a chuahnak bik a ruang cu, "Chanthar Korean nunnak nih a chuahpimi lungretheihnakin luatnak dingcaah asi bik" tiah catialtu nih ati. Lungretheihnak aruang cu aa dan cio lai nain, lungretheihnak hi puh cem asi.

Cucaah 1992 ah Finland cozah nih mahthahnak a tuah kho men tiah ruahmi hna cu mit in catlo in an runven hna i, an ram ah mahthahnak hi zatuak ah 40% a zor tiah an ti bantuk in, 2013 ah Busan khuapi ah Finland bantuk in, lungrawk damlonak ngeimi runvennak rian an thawk i, cu damlonak ven a thawk hmasat bikmi khua ah a cang. Cuticun Incheon khuapi zong ah an thawk ve i, an khua ah mahthahnak zatuak ah 20% an zorter khawh ti asi.

Korea cozah zong nih an ram i mahthahnak a san tukmi ruangah ram pumpi caah tangka $7 milliion dih in riantuan an thawk nain, cucu a tlawm ngaingai. Japan ram hna cu million $130 dih in rian an tuan i, mahthahnak hi tampi an kham khawh ti asi.

Korea ram hi, an ram a hme; rumnak le innlo a thang. Riantuan caan sau chin lengmang. Thanchonak ruangah chungkhar a kenkip ah an i thek. Hmunkhat an um ti lo. Mirum an karh bantuk in sifak tuk zong an rak um ve thiamthiam. Nunning aa rual lo. Acheu caah "si duhmi" an si khawhlo tik le chanthar Korean nunnak an phanh khawhlo tikah an lung a dong i mahthahnak an tuah. Acheu harnak ton ruang le cozah tazacuai ruang le minchiatnak pakhatkhat ruangah an sining an tuar kho ti lo i, mahthahnak atuahmi tampi an um ti asi.

Laimi zong Lairam kan um lio ah kan si a fak; kan harsa ko nain mah le mahthahnak tuahmi hi an tlawm tuk. Asinain ram rumthawng USA hna ah kan rak lut; an sining kan i ziak lo. Kan li a leng; kan umhar. Lenkai le thazaang pek caan a tlawm tuk. Harnak kan tuar tikah lungretheih kan celh ti lo i, USA ah Laimi aa thatmi kan tlawm ti lo. Biaknak le Pathian lei lawng in damnak a um khawhlo caan le sii in thlawp a herhmi zong tampi a um.

Cucaah khuakip kan umnak ah, Krihfabu nih lungretheihnak (stress) hi biatak tein tuaktan zong a herh ve. Cu ti asilo loahcun Korea bantuk in mahthahnak in Laimi tampi nunnak liam khawh asi.

--------------------------------------

Zohchihmi ca

http://www.nytimes.com/2014/04/03/opinion/south-koreas-struggle-with-suicide.html?

Pastor Min Phunphun

May 5, 2016, 9:33 pm

≫ Next: Atlantic Rlipi Cung Li-hel

≪ Previous: South Korea le Mahthahnak

$

0

0

Ka Semnak Thau Khua

Pathian dawtnak le velngeihnak thawng in, kan phuttawk lo in Pathian riantuan hi 1996 in ka rak thawk. Kan khua hrawng cu India ramri um kan si. Krihfabu kip aa cawhmi kan si. Micheu cu zumhnak le baibak kongah aa fiang bakmi an um bantuk in, aa fianglomi zong tampi an um ve. Acheu cu cheuhra cheukhat kong aa fiang bak i, zumhtlak taktak in cheuhra cheukhat an pek i, a cheu cu cawnpiak le forhfial peng a haumi zong an um ve.

1997 USA ka phak tiang, Thau ah pastor (3) achangchang in kan chuak. Kan cawnpiak khunmi aa dang cio in ka ruat. Kan mah cio nih, Thau ram caah a tha tiah kan ruahmi chim khunmi cu aa dang cio kho men.

Thau Baptist Krihfabu caan saubik a rak hruaitu kan pa, Rev. Hrat Ling cu "cheuhra cheukhat pek" kan fian khawhnak hnga, Bible cherhchan in tampi a kan cawnpiak. Cucaah micheu nih "cheuhra cheukhat pastor" an rak ti. "Baptist pastor cu cheuhra cheukhat kong lawngte an chim; an mah paw an i ruah caah asi" ti tiang in an rak ti. Thluachuah hmuhnak ca ka chim ti na lak ah, minchiatnak tu a rak si.

Rev. Dr. C. Duh Kam a tlung. BD ah thesis ah a tialmi cu, "Salvation Today" timi asi. Laimi kan si a fak tuk. "Thlarau khamhnak lawng silo in titsa khamhnak kan herh tuk rih" ati. Thanchonak (sipuazi) kong, India tlawnnak kong, satil zuatnak, cinthlaknak, khuathar zuan herhnak kong, khual tlawn le sipuazi tuah herhnak kong, sianginn kai herhnak kong vialte hi, Zarhpini chiar in a kan cawnpiak. Asinain amah chimmi a fiang kholomi cheukhat nih, "Sipuazi pastor" an rak ti. A va pawi hringhran dah ka rak ti tawn.

Thau khuathar

Kei 1996 ah khua ah pastor tuan ka van thawk ve. Kei ka chim cemmi cu "Thau ram a fet tuk cang caah, saram, nga le va nan dawt lai. Ngakah bawh lo ding; bom puah lo ding; ngapawkek thah lo ding; parathlei tikah tii sah than ding; hru/sii hmang in nga thah lo ding; cangai le ngaikuang le dangte a rai lio ah thah lo ding; nga tii a tit le fano an cawm lio ah thah lo ding-ti hi ka rak chim tawn. 

Thau ram cu a phawn tuk cang caah, Khualubo dah ti lo cu nan duah hrimhrim lai lo. Theipi, khuhlu, kethei, tanthei le sarzuk zong mei khangh ruangah an tlai kho ti lo. Cun sakah ruah ah mei duah ti lo ding; voikhat mei duahmi nih thingkung billion in athah tiah ka rak chim peng. Vameihlai, Saibual, Lungkhawntlang, Vameithlai, Faiceu Tlang, Bualrawn hna hi, duah hrimhrim lo ding tiah ka rak aupi peng.  

Cinthlak ka forh ve hna. Keimah pumpak in rua ka cin. Mipi hmuh ding ah ka ti i, Tlawr kung tiang khua ah ka cin. Mandalay in thinkung phun dang deuh ka phurh hna i, khua ah ka cin hna. Cu tluk in Thau ram ah thingram hninhnonak tha ka rak pek. Far cin zong heh tiah ka rak forh hna nain minung lung a tho lo.

Kan inn hnulei ah tuaihmawng le Euclyptus thing ka cinmi

Ciriangtu, Thautu le Tlangliam hi ramsa humhimnak ah ser i ding tiah ka rak chim tawn. Thau Makazine zongah ka rak tial. Nikhatkhat ah "ecotourism" a um te lai i, saram zoh ruah ah, tourist tampi an ra lai i, tangka tampi kan hmuhnak te lai tiah, ka rak chim tawn. Pawngkam thilnung le saram humhimnak (ecology) kong tampi ka chim tikah, "thingram le saram pastor" tiah a rak ka timi an um ve. A va pawi taktak dah ka rak ti. 

USA ka phak hnupi ah, Thautu cu Ruakhua nih an hual timi ka theih. Rev. Hrang Tiam interview an tuahnak ca te zong ka rel. Ruakhua nih ka chunmang an tlinter tiah ka ruat i, kai lawm taktak. Rev. Neely Lai Uk a rak kan tlawng i, Thautu le Ciriangtu kha CRDP nih kan hual tiah ati tik ahcun, ka lawmhnak a tling chinchin. Naite ah Laitlang in a rak tlungmi pakhat nih, "Thantlang le Hakha cu ramri bak in aa dang. Thantlang ram cu a hninghno deuh tuk" tiah a chim tikah, kai lawm ngaingai. Thantlang cu thingram zohkhenhnak an fiang ngai cang ti kha hmuh khawh asi. Hakha lei zong nih hihi biatak tein ruah ve a herh.

Ramsa Hual caah a tha tuk dingmi Ciriang Tlang

Ka ruat than tawn. Thau khua in a changchang tein pastor phun (3) kan chuak. Cheuhra cheukhat pastor, sipuazi pastor le saram pastor cu kan chuak. Kan mah caan hawih cio in theipar cu an vui ko tiah ka ruat. Rev. Hrat Ling chan ah khua biakinn bawkte ah facang a thing bal lo. Bible biakam hlun ning tein, "Ka inn ah rawl um seh" ati bantuk te asi taktak. Rev. C. Duh Kam chan ah, India tlawng le sipuazi tuah an tam, Thau ah mirum kan i chap i, cheuhra cheukhat zong a karh deuh. Satil zua zong kan karh i, Malaysia kal a hung chuah tikah, Thaumi Malaysia ah tampi an kal khawhnak tiang a chuak ve. "Thau holh thiam ahcun Malaysia kal khawh asi ko" timi phungthluk tiang a chuak taktak.

Naite ah Pu Chan Rawl (Tial Mang pa) USA a rak kan tlawng. Thau kong cu ka hal. "Saibual le Lungkhawntlang kha thingthawh a tha tuk. Lo vah ding tlak in a um cang" tiah ati. Ruakhua pakhat nih, "Mualrawn kha thing thawh a that ning chim awk tha lo asi" tiah ati. Thaumi nih thingram humhim a herhnak hi kan fiang ngai cang tiah ka ruat i lawmhnak in ka khat.

Cu pinah, Hriawh va ah nga zong atam tuk. Thau ram ah sakhi hawk zong kan theih ngai cang tiah an ti i, lunglawmhnak asang taktak. Ka um lio ahcun sakhi zong ahawk kho ti lo. Kan dumdawi tuk hna le zaangfak tuk an rak si. Hriawh va zong a lawng bak ti tluk asi.  A rocar taktak. Kan chim ruang theng ah asi lai lo. TABC le CRDP ruang bik ah asi men ko lai. Zeisihmanh ah kan rak aupimi thil asi caah, ka lawmhnak a sang taktak.

Pathian a duhmi le a dawmi nih cun, a miphun le a ram a dawt tawn. Miphun dawt ahcun vawlei dawt a hau. Vawlei dawt ahcun achung ummi-thingram, satil, tizu nga tiang in dawt a hau. Pakhatte lawng dawt a ngah lo. Cucaah pastor phun tampi kan chuak ko lai. Pathian nih akan fialmi asi rua tiah kan ruahmi thawngtha cu kan aupi awk asi.

Hlanlio prophet hna zoh hna u sih. Moses aupimi cu Pathian nawlbia ding tein zulh i, cawhnuk le khuaihliti in a luangmi ram-Canaan ram co asi. Isaiah nih a aupimi cu, "dinfelnak, dingtein thil tuah, sualnak le dantatnak, saltannak le sal in luatnak kong an si. Nehemiah aupimi cu Jerusalem kulhnak vampang remh kong asi. Zerubbabel le Hagai nih a aupimi cu Biakinn saknak kong asi. Joshua aupimi le rian cu raltuk le ram ngeih asi. Biacaihtu hna an rian cu Israel mi hruai kha asi.

Cuticun Pathian riantuannak ah, mi dang nih min phunphun a kan vuah zong ah a pawi lo. Piangthar ti zong a pawi loh. Mihlim ti zong a pawi loh. Liberal ti zong a pawi loh. Cheuhra cheukhat pastor, sipuazi pastor, thingram pastor tiah min phunphun auh zongah a pawi lo. Jesuh zong min phunphun in an rak auh ve ko.

Angaingai tiah cun, Pathian riantuannak ah mi nih zeitin dah an ka ruah hnga timi bi biapi asi lo. Biapi asimi cu, "Kan miphun le ram nih a herh ko tiah kan ruahmi thawngtha tampi aupi tu asi." 

Atlantic Rlipi Cung Li-hel

May 6, 2016, 5:41 am

≫ Next: Hakha-Falam Metropolitican Khua Sernak

≪ Previous: Pastor Min Phunphun

$

0

0

Minung fimthiamnak hi a sang tuk ko cang nain, kan vawlei kong hi tampi theih rihlomi a um. Theih chuahmah mi thil thar zong an um ve hna. 2014 i Malaysia vanlawng India Rilipi tang i a tlak lio i an kawlnak ah khan, a kawltu pawl rili lei fimthiamnak ngeimi (oceanographer) nih an timi cu, "Indian Rilipi kong hi kan rak theihlomi a tam tuk. A chungah tlang lianlian le horkuang thukthuk tam tuk a rak um. Tam deuh hlathlai a hau" tiah an rak ti.

Naite ah Atlantic Rilipi a thlanglei ah Rili tii aa helmi pahnih an hmuh hna. Cucu vancung i a zuangmi leilem (satellites) in an hmuhmi hna an si. Hi lihel pahnih hi cu hlan ahcun an rak hmu bal hna lo. Hi lihel hi tii a dawp ning a fah tuk caah tii a thuk taktak tiang a dawp khawh. Lihnin hi an lianh tuk caah le an tha a thawn tuk caah, aa helnak hmunhma hrawng aphanmi cu, "tiilawng siseh, thilri le zei bantuk thilri hmanh hi a dawp dih hna lai" ti asi.

Atlantic Rili aa helmi

Hi hmunhma hi tilawng nih an kal tuk lo nak asi caah, tiilawng a dawp timi tuanbia cu a um rih lo. Tih a nun tuk caah, rili lei mifimthiam hna zong nih a chung hi an zoh kho rih lo. Zeiruang dah hi tluk fak in aa hel hnga? Zei nih dah a helter hnga timi hi tha tein theih khawh asi rih lo.          

Hakha-Falam Metropolitican Khua Sernak

May 8, 2016, 10:34 pm

≫ Next: ICBC Biakinn Ropui

≪ Previous: Atlantic Rlipi Cung Li-hel

$

0

0

Hakha-Falam Metropolitan

Hakha-Falam lampi hi USA kal ka thawh pah, June 1997 ah a hnu bik ka hrawn a si. Cu lio cu lam a tha tuk lo. Nihin ni ahcun Hakha-Falam-Kalay Highway hi a tha ngaingai cang tiah an ka chimh tikah, lung aa lawm ngai.

Mi pakhat nih, "Hakha le Falam kar cu motor cycle in suimilam pahnih chung lawng kan kal. Lam a that deuh tik ahcun suimilam pakhat le cheu lawng a rau ding asi" tiah ati. Ka ruat i, cucu aa naih tuk in ka ruat. Nitlaklei le Nichuahlei Aizawl tluk dengmang asi ko.

Ruah chung awk a ummi cu, "Atu lio hmanh ah motor cycle in suimilam pahnih kal khan asi ahcun, lam a that tik ahcun a fawi chinchin lai. Akarlak ah khuatete an van i peh lai i, hi hnu kum 20-50 karah "Hakha-Falam Metro khuapi" hi aa ser kho te lai tiah ka ruat. Zeicatiah Hakha le Falam karlak hi, lam le hmunhma a tha i, khua tampi a um cang. Hakha-Chuncung-Ramthlo-Tlangzar-Tal-Lungpi-Falam asi.

Hakha-Falam Metro khua ser ding zong hi, ruahnak (idea le vision) ngeih chung a herh tiah ka ruat. Zeicatiah Lairam khua hna hi an fat tuk caah, kan thangcho kho lo. Khua hi tam deuh fonh i khua lian deuh ser le minung tam deuh um kan herh. Khuate tam deuh cu chuahtak i, khuapi deuh ah fonh ding asi. Khuapi kan ser khawh ahcun, riantuan ding le tangka chawkmi a tam deuh lai i hlawhfak le pawcawmnak a fawi deuh ding asi. Tahchunhnak ah, New York Metro area pakhat nih kum khat chung a chuahtermi tangka GMP (Gross Metropolitcan Products) 2012 ah 1.33 trilliion asi i, Kawlram pumpi GDP cu 53.14 billion lawng asi. Kawlram pumpi tangka hmuhmi nakin New York Metropolitan khua pakhat hmuhmi kha alet 25 in a tam deuh. Zeicatiah minung an tam i, riantuan ding a tam i, tangka hmunpi asi caah asi.

Lairam ah "metro khua" kan ser lo ahcun, kan rum kho lai lo. Nihin ni dirhmun zoh tikah, Lairam ah khuapi 11 hrawng a um cang i, cu khua vialte zoh tikah "metro khua" ser khawh ding an um tuk lo. Hakha-Falam belte cu metro khua ah ser khawh ding asi. Nihin ni Lairam fingtlang chiat ruang, minung tlawm ruang le lamsul chiat ruangah, Hakha-Falam hi khuakhat ah kan ser lai timi cu, asi kho ding in ruah awk a har. Asinain hihi a cang kho taktakmi thil asi.

Tahchunhnak ah lamsul thatnak USA ah North Carolina ah metro khua pakhat aa ser cuahmah mi a um. North Carolina cu fingtlang le hawrkuang a um pah ve. Hi ramkulh ah Highway lianmi I-85; I-40 le I-74 lam lianlian an van pemh hna. I-85 cungah nichuahlei ah Raleigh khuapi a um i, nitlaklei ah Winston-Salem khuapi a um. Ameng in meng 103.4 an i hlat. Gangaw le Hakha nakin a hla deuh.

Cu khua (2) karlah ah khuapi aa cang cuahmahmi High Point-Greensboro- Burlington-Chapel Hill-Durham khua lian ngai an um hna. Cu khua vialte karlak cu khua fatete in aa peh dih cang. Hi area hi a rauh hlan ah "metro khuapi" taktak pakhat ah aa chuah zau ding asi. Vanlawng in zoh ahcun aa tlai dih cang.

Metropolitan khua ah aa cang cuahmahmi

"Metro khuapi" timi hna hi, za ah za in inn aa tlai viarmi an chim duhmi asi lem lo. Inn a pikpak tein a um zongah, naih tein an um ahcun "Metro" timi khua ah an chiah ko hna. Tahchunhnakah, Yangon Metropolitan timi ahcun khua tam tuk aa tel. Cu chungah Mingaladon-Hmawbi le Thanlin te hna cu an i hlat taktak khi asi. Asinain "Yangon Metropolitan" ah an chiah ko hna. Hlan ah inn aa tlai dih lo. Minung an karh i a pikpak tein inn a tlai dih ngawt cang i, Maha Yangon (Yangon Metro) hna cu a kauh in a kau tuk cang.

Yangon bantuk in Hakha-Falam Metro zong hi ser ve kan herh. Kalaymyo- Tahan cu khua dang veve an rak si nain nihin ni i aa tlai dih ko cang.

Kalaymyo-Tahan Metropolitan (Ref. google.map)

Vawleicung khua hna hi an lian chin lengmang i, an lianh deuhdeuh le an rum deuh deuh khi asi. Cucaah Hakha-Falam zong hi "Metro" khua pakhat ah ser ding in Chin State government hrimhrim nih project ngeih a herh asiloah vision tal ngeih chung a herh.

Hakha-Falam Metropolitan khuapi ser khawhnak ding caah, aruang (7) a um.

1. Hakha-Falam Akarh Ningcang

Hakha khua hi a minh ruangah, Chuncung lei ah khua an van kauh tikah, Hakha hi Chuncung lei (chaklei) ah duhsah tein a kau ziahmah lai. Hakha le Chuncung hi a rau lai lo. Aa peh chawm te lai.

Falam peng khuate cheukhar an rawh ruangah Lungpi ah mi tampi an rak pem ve. Lungpi le Falam cu aa naih tuk; aa tlai ngacha cang. Cucaah Falam hi thlanglei hawih in a rak thang ve than. Lam a phei i a that tuk caah, khua karh a fawi ngaingai mi asi.

Cucaah Hakha le Falam hi aa naih deuh chin lengmang lai. Hi hnu kum zeimawzat ahcun Hakha le Chuncung aa peh lai; Falam le Lungpi aa peh lai. Khi tik ahcun Falam hi khuapi lian ngai asi lai. Hakha cu Aizawl bantuk in khualian ngaingai ah aa chuah te lai. Hakha-Falam karlak ah hotel thatha zong aum te lai i rian a tam chin lengmang lai. Hakha-Falam lam a tha chin lengmang lai i, a karlak khua asimi Ramthlo-Tlangzar-Tal-Lungpi karlak hi, dumhau an tuah lai i, khua duhsah tete in an i peh lai.

2. Khuate Chuahtak In An Pem Lai

Kan ram democracy ram ah aa chuah cang. Thanchonak tampi a um lai. Lamsul a tha chin lengmang lai. Laitlang ah minung kan karh lai. Khuate ummi kha khuapi le motor lampi kamah an pem hna lai. An fale sianginn kainak a remnak khua le sizung tha umnak an fuh te hna lai. Khuate fa tete an thi kho. Mino le mifim cathiam nih, khuate um an duh lo chin lengmang lai. Cuticun Hakha-Falam karlak hi, khua a pikpak in aa peh te lai.

3. Cinthlak le Zuatkhalh Sipuazi

Vawleicung minung tam deuh cawmnak cu cinthlak le zuatkhalh asi. Cu rian tuan tikah a zuar fawinak hmun, motor lampi le minung chahnak pawngah tuah asi zungzal. Hakha-Falam khuapi ah minung tampi an karh lai i, Hakha-Falam lampi kam hi, cinthlaknak le zuatkhalhnak ah tampi an hman te hna lai. Cuticun lo, dum, zuatkhalh riantuanmi hna nih khua hi a pikpak in an tlaihter te lai. USA zongah cucu asi ning asi.

4. Surbungtlang Airport

Surbungtlang Airport an tuah khawh le bang ahcun, Hakha-Surbungtlang lam cu a hleice in tha taktak in ser asi te lai. Surbungtlang le Falam zong motor lam tha taktak aum ve lai. Hakha cu cozah zung lianlian umnak asi caah, Surbungtlang hi Hakha nih biatak tein an hmanmi airport asi te lai. Mi tampi an umkal a hau lai i, Hakha-Surbungtlang karlakah, Bus le Taxi tampi an tlikter te lai. A karlak ah hotel an sak lai; khua duhsah tein an an peh lai i, nikhatkhat ahcun hmunhma thatnak paoh cu aa peh dih nawn te ko lai.

5. National Park

Chuncung in Tal tiang, Zinghmuh Tlangpang vialte hi "Metro Park" ah ser i, Ramthlo, Tlangzar le Tal hrawng hi, nuamhnak hmunhma (Amusement Park) ah ser khawh ding an si. Minung kan tam tik ahcun chungkhar tangkalut a tam deuh lai i, Nuamhnak Park in tangka tampi a lut kho lai. Falam lei in an ra lai, Hakha lei in kan ra lai i, hmun nuam taktak ah aa chuah kho ding asi lai. Acheu cu Zinghmuh Tlang kai le Laidil zoh an duh lai i, cuticun tangka tampi aa mer pin ah, chungkhar nuamhnak zong tampi a chuahpi khawh lai.

(6) Holh Hrawm Khawh Asi

Hakha le Falam hi cu kan holh biafang le awcawi tlawmte aa dangmi dah ti lo cu, holh kan i hrawm kho viar. Hmunkhat ah um le thitlak khawh ding a fawi tuk. Cucaah nikhatkhat ahcun Hakha-Falam hi khua pakhat bantuk in a um lai i, sang pakhat bantuk men an si kho te ko lai.

(7) Hakha-Falam Highway

Laitlang lam vialte lakah a ding bik le a phei bik cu Hakha-Falam Highway asi. Hmunhma zong a rem bik. Cozah nih bia tak tein timhlamh le sersiam ahcun, lam tha taktak ser khawh asi. Lam a that ahcun minung tampi motor lam kam ah an pem lai i, cuticun Hakha-Falam Metropolitan cu aa ser kho ziahmah ko lai.

Hakha lei ah a karh ziahmahmi Falam khua

Falam lei ah akarh ziahmah dingmi Hakha khua

Hi acunglei thil (7) ruang ah hin, nikhatkhat ahcun Hakha-Falam cu metro area pakhat ah aa chuah te dingmi asi. Khua a lianh i, minung an tam ahcun pawcawmnak a fawi chin lengmang caah, Hakha-Falam aa fonh khawhnak hnga saduhthah i, Laitlang ah metro khua pakhat ser ding hi Laimi kan vision si kho sehlaw a tha tuk ding asi. Metro khua pakhat kan ser khawh ahcun, minung tampi hmun khat kan um lai i, rian a tam lai i, pawcawmnak a let in a fawi lai.

Minung cu hruaitu nih ruahnak le hmuhnak (idea and vision) ngeih a herh. Than Shwe nih "ruahnak le hmuhnak" (idea le vision) a ngeih caah Nay Pyi Daw khualipi cu a tlak diam ko. Khuate kip a pehtonh i, Nay Pyi Daw cu vawleicung khua vialte lakah a than a rang bikmi pakhat ah aa tel ve ko. Atu lio ah kan rak umnak khua Dayton-Cincinnati cu "Metro" khua asi te lai tiah an ruah chung bantuk in, atu aa peh zuahmah ko cang.

Cucaah Hakha-Falam zong hi metro khua pakha si kho te seh law timi hi, ruah le tuaktan chung a herh. Micheu nih cun "Zeitin dah asi khawh lai?" tiah tu chun ni ahcun an ti khawh men. Thlapa kai zong cu zeitin hme asi khawh lai an rak ti ve ko. Asinain thlapa kai khawh asi ko ahcun, Hakha-Falam Metropolitan khua ah ser cu asi kho ve ko hnga lo hme maw?

Cucaah Hakha-Falam Metropolilitan khua ser ding hi, nihin Chin State cozah nih ruah le tuak chung a herh. Kum tampi zong arau men ko lai nain, nikhat caan khat ahcun a cang kho mi thil asi. Abik in Pu Henry Van Thio hna Vice-President asilio ah, Hakha-Falam Metropolitan khua simanking hi ngeihter kho hna sehlaw, kan Lairam le Lai miphun caahcun thil lian ngan taktak asi lai timi zumhnak ka ngei!!!

ICBC Biakinn Ropui

May 11, 2016, 3:53 pm

≫ Next: Beautiful Chinland

≪ Previous: Hakha-Falam Metropolitican Khua Sernak

$

0

0

Laitlang, Kawlram, Mizoram le USA hmun kip ka kalnak ah Laimi nih sakmi biakinn lian bik cu ICBC Biakinn asi. 

ICBC (Indiana Chin Baptist Church) ti ahcun, a min a thei lo mi kan um lai lo dah. Zeicatiah ICBC cu vawleicung Laimi Krihfabu lakah a lianbik Krihfabu asi. USA Lai khualipi kan timi Indianapolis ah a ummi asi. Laimi Krihfami kan pa pakhat, Rev. Dr. Steven Hre Kio, pastor a tuannak Krihfabu a si. Laimi nih theologian ngaingai kan ngei lo nain, "Chin theologian" tiah min pek a tlakmi, Rev. Edmund Za Bik (Honorary pastor) a umnak Krihfabu asi. Mino hruaitu tha Rev. Lal Cung Awi le Rev. Tluang Thang an umnak Krihfabu zong asi. An member ah cawnnak lei sangmi, M.Div le degree dangdang ngei zong tam ngaite an umnak Krihfabu asi. Cucaah upa deuh asimi paoh nih cun ICBC timi cu a theilomi kan um lo men lai.

"ICBC biakinn an rian" timi bia kan theih tikah Laimi kan rak i lawm tuk cio. CEBC le ZCC nih an rak rianh lio zongah a kenkip in kan rak zoh tawn. Kan rak i lawm tuk. "An biakinn an lian tuk" kan rak ti i, kan rak i lunghmuih tuk. Asinain chungtel an van karh ciammam i, CEBC le ZCC cu an caah an hme tuk cang. CEBC le ZCC cu an i tlum ti lo timi kan theih tikah, lung aa lawm ngai. Laimi zeitluk in dah Pathian thluachuah kan don ti khi a ka ruahter.

May 7, 2016 ah kei zong thitumhnak puai zawh pah in "Chindianapolis" khua cu ka va phan. "No chin" an timi thawngchia than lio le Indiana Chin Community zong an buai lingpi asi i, hi tluk buai lio caan ah Pathian nih khatlei ah biakinn tha taktak hna a kan pek ve ko i, ICBC biakinn va zoh hnik ning ka ti. Rev. Lal Cung Awi nih a kan kalpi i, Rev. Dr. C. Duh Kam (GS, CBCUSA) he kan va kal.

ICBC biakinn cu Indianapolis Khualaili in thlanglei ah a um. An sak cuahmah liopi asi. Biakinn cu kan va phan. Cu tiatia innpi cu minung (5) hrawng lawng nih an rak tuaitam len ko. "Seh riantuannak ram ahcun minung thazaang tampi a rak herh lem lo" timi seh thilti khawhnak kha ICBC biakinn zong a thar in kan va hmuh than. Kawlram cu innsak tikah minung inncung khat in kan rak kai tawn kha ka hei ruat. "Kan sining a va thlau hringhran dah" ka ti.

Riantuantu pawl nawl kan hal hna hnu ah, biakinn chung ding asimi lei kap in kan lut hmasat. "Biakinn cu a lian ngaingai i, mi a kan hip ngaingai. "Mall fate" bantuk asi. Cun Gym lei ah kan kal. Sunday School khan, zungkhan le coka lei vialte kan va zoh. Biahal ding tampi kan ngei i, Rev. Lal Cung Awi nih lungsau tein bia kan halmi vialte a kan leh i kan i lawm ngai.

ICBC biakinn hmun cu Acre 10 a kau. An inn a lianh caah an vawlei an hman dih. A lawngmi a um lo ti tluk asi. Vawlei vialte an leh dih. Tilu liammi aa dilnak ding caah tibual zong an tuah. Tibual cu acre khat tluk a kau i, pe 14 dengmang a thuk lai ti asi. Tibual cu remh rih lo asi. Tii cu hring dildel tein a um i, aa dawh tuk. Tibual an tuah dih tik ahcun, chawhlehnak ah a rem tuk ding asi.

Parking zong zeihmanh aa tuah rih lo. "Kan vawlei a niam deuh i chilh a hau ding asi. Kan area ah vawlei a um ti lo i, aleng ah vawlei tha cawk a hau ding asi i, tangka zong a hlei in a dih chap te lai" tiah Rev. Lal Cung Awi nih a kan chimh. US ahcun zeipaoh man a ngei dih i, vawlei zong ah vanthat ngai lo ahcun free in cawh ding a um lo.

ICBC cu an rak i ralring ngai. Vision ngei tein khua an rak ruat. Inn an sakmi zong a lian. Rev. Lal Cung Awi nih, "A liamcia caan ah keci caah thirthluan tampi kan cawk cia nain, kum a liam tikah a "code" aa khat ti lo i, kan hmang kho lo. An peh hnu lawng ah kan hman khawh. Cun an pehnak zawn zong thirtung in doh a hau" tiah a kan chimh. GYM chung cu ahceu keci cu thirtung in an dohmi hna zong cu kan hmuh i, tlawmte a zoh a chiatnak te a um deuh ve.

An biakinn cu "T" pungsan deuh asi. Biakinn le GYM karlak ah chawhnak kaupi a um lai. "Biakinn hi parking nih a hell lai. Luhnak hi hmun hnih ah aum lai. Parking hi motor 300 ca asi lai. Biakinn hi totan 800 ca in sak asi i, minung 1,200 tluk cu kan i tlum te theu lai" tiah ICBC upa pakhat nih a kan chimh. (Atung-vang a kau ko nain pe fiang in ka theih lo caah, hika ah ka tial lo).

Biakinn le GYM chung kan zoh dih hnu ah, parking le tibual kan zoh. Thlacamnak tawite kan ngei i, cuticun inn lei ah tin kan i tim. Rev. Lal Cung Awi nih, "October thla ahcun luh kan i tim ko" tiah ati. "Rak kan sawm ve te u" tiah ka hei ti. Cuticun kaltak kan siang setsai lo nain, ICBC biakinn pi cun kan chuak.

Biakinn area chung kan um lio ah, minak nu pakhat motor in a rak chuak. Ka hei chonh i, "Kan pa hi mah biakinn sami ah aa tel ve. Kan pa nih biakinn nganpi kan sa ati le kai lawm tuk le rak zohta ka sia a herh i ka rak zohta. Atu chan ah biakinn sami an tlawm tuk cang i, biakinn sami hna nan ummi cu kai lawm tuk. Pathian ka thangthat...Halleluiah tiah" a au i, "Kei zong nih kan i lawm tuk ve" tiah ka hei ti.

Cuticun lunghmuih taktak in kan tin. A ralchan parking in Rev. Dr. C. Duh Kam he kan dir i, biakinn cu kan cuan. Kan i lunghmuih i kan i lawm. "Khuaruahhar asi ko" kan ti veve. Pathian kan thangthat. Pathian dawtnak le thluachuahnak hi kan zoh thiam ahcun "khuaruahhar lawngte an si ko" ti kha ICBC biakinn nih a kan chimh ko. Zeicatiah ICBC a rak dirka ah mi tlawmte asimi cu atu cu 2000 leng an si. Biakinn ngeilo in Riaklangva bang a vakmi cu biakinn nganpi an ngei cang lai. Cucu khuaruahhar asi.

ICBC biakinn an sak cuahmah lio ah, khatlei ah "No, Chin" timi aw a than lio caan asi ve. Vawlei ahcun hihi zuamcawhtu nganpi pakhat asi. Laimi nih kan ruah awk cu hihi asi. "No Chin" tiah an ti lio caan zongah, Indianapolis ah Chin miphun biakinn pakhat a dir cuahmah ko" timi kha kan ruah a herh.

Lairam in, Malaysia le ramdang in, USA tiang Laimi lam a kan hruaitu cu "Bawipa kan Tukhal" asi. Amah nih Chin miphun him tein a kan umter lai. USA ah rian, innlo, biakinn a kan petu le miphun dang karlak ah lamhruaitu le cawisangtu zong Bawipa asi. ICBC biakinn pi zong, Bawipa nih a kan cawisannak alanghtertu hmelchunh pakhat asi ve ko lo maw?

USA micheukhat nih "No Chin" ti hmanh hna sehlaw, kan biakmi kan Pathian cu, kan zumh, kan bochan, a nawl kan ngaih, dinfelnak kan tanh i, a rian kan tuan ahcun, "Yes, Chin" a kan ti peng lai. Zeihmanh tih ding a um lo timi ka ruat.

Minung nih, "No, Chin" a kan ti lio caan ah, "Yes, Chin" a kan titu kan Pathian thangthat bu tein, ICBC biakinn cu kan liamtak riangmang!

------------------------------------------Adong---------------------------------------

Chaklei lamkam in thlakmi

Gym ca hmanh hi a lian tuk

Biakinn pumhnak ding

Biakinn pumhnak ding

Pumhnak le GYM karlak ah kalnak a um

Sanctuary Innpi cu hihi asi

Tilu khawhnak tibual dawh taktak

Tibual dawh taktak an tuahmi

Rev. Dr. C. Duh Kam he philhlonak hmanthlak ti lio

Biafunnak

"Bawipa nih inn cu a sak lo ahcun a satu hna riantuannak cu pawkpawlawng asi" (Ps 127:1) ati bantuk in ICBC biakinn zong Bawipa nih sakpi hram ko hna seh law, October thla a phak tik ahcun "Bia cu titsa ah canter in, achung ah Bawipa thangthat khawhnak temple ah Bawipa nih canter ko seh" (Amen)

Beautiful Chinland

May 12, 2016, 11:13 pm

≫ Next: Biatak le Lungtak Tein Bawipa Kan Sawm Maw?

≪ Previous: ICBC Biakinn Ropui

$

0

0

Landslide in Chinland (2015)

Chinland is one of the most beautiful places to visit in Myanmar. It is a mountanous region. The highest peak is Mount Victoria (10,016 ft) near Kanpalet City which is overall the third tallest peak in Myanmar. The lowest point is Var village near Run River between Falam City and Lumbang Village.

The Chinland is situated in the western part of Myanmar. There is the Mizoram State in India and Chittagong Hill Tracts in Bangladesh; Margwe Division and Sagaing Division are in the East and Rakhine State in the south.

The Chinland which as been "a forbidden state" in Myanmar is the least visited region in Myanmar since the time of Gen. Ne Win. The last foreigner, the missionaries, in the Chinland were deported by Ne Win's military government 1966 and the government banned all foreign visitors to Chinland since then. The Chinland is the most unfamiliar and unexplored region in Myanmar until today because of the government restriction. The government were really worry that the Chin people mighat have connection with western powers since Ne Win took power in 1962. There was no domestic and international tourism in the Chin State until today.

The Burmese military government had more restriction for the Chinland during their long term rules. The military government called it "restricted area" since 1988 up rising and no foreigner were accepted without government approval and only a handful of foreigners were accepted for development project under UNDP program.

Today the door is openned slowly and a very few tourists visited the Chinland. Many of the mountains, rivers, forest and rocks are unexplored yet. Many mountain peaks are unmeasured because of lack of equipments and government's rules and regulations. Burmese government did very little survey in the Chin State.

There could be many invaluable minerals and herbs in the region. There might be unknown birds and spacies in the forests by the zoologists and botanists. There are beautifual flowers like Rododendron, faiceu, senri and many other more. We are not sure how many of them are known and unknown flora and fauna.

The landscape is beautiful; the weather is very pleasant. It is a charming land. Tourism is not opened yet for the Chinland. The Chin State government really needs to think and opened the Department of Tourism sooner than later.

There are many interesting places to visit while you are in the Chinland like Rih Lake, Zinghmuh Tlang, Rungtlang, Mount Kennedy, Mount Victoria and Natma Taung National Park. The cities like Hakha, Falam, Matupi and Tiddim are beautiful and famous for their sight seeing. There are many beautiful places around Hakha city like the Valley of Nawi, the confluence of Timit River and Tita River which is the beginning of Kaladan River. I used to call these places "The Chinland California" because the landscape is very beautiful like the State of California in the USA. I hope the movie companies in Myanmar and abroad will produce some nice movies around Hakha. It would be a perfect location to shoot cowboy movies.

I would like to share some of the most beautiful photos in the Chinlands below. Please come and visit our beautiful Chinland.

Nat Ma Taung

Mt. Victoria (Khonutung)

Rih Dil

----------------------------------------------------------------------------------------------
Photos are provided by Rev. Dr.C. Duh Kam and Pastor Buan Thawng Lian. It is appreciated.

---

Biatak le Lungtak Tein Bawipa Kan Sawm Maw?

May 15, 2016, 7:29 am

≫ Next: Chin State Ah Khuapi Ser Aherh

≪ Previous: Beautiful Chinland

$

0

0

Biatak  le Lungtak tein Bawipa sawm/fuh usih

Luke 24:28-29 ® An kalnak ding khua cu an hei phan deng i cu tik ah Jesuh nih cun hmailei i a kal rih lai bantuk khin aa um ter;Sihmanh sehlaw an tlaih i,

“Kan sin ah tlung ve ko,Zanlei asi cang i a muih zong a mui dengmang cang” an ti .

Cu caah Jesuh cu an sin ah a tlung.

Pakhatnak:

Kum 12 thi chuakmi nu le Jesuh an i tonnak: Marka 5:25-34,Luke 8:42-48)

Kum 12 chung thi chuah zawtnak in a zawmi nu nih Jesuh sin in damnak a hmuhnak zawnte kha chim ka duh.Sibawi tampi nih an thlop i an thlopnak ah a ngeihchiah vialte zong a dih nain a dam deuh hlei lo. A zual in a zual chin. Mi nih Jesuh kong an chim lengmang cu a rak theih ve i 

a puan ka tongh hmanh ah ka dam lai ati.(Marka 5:27-28)

Nu pawl thi rat caan ah cun mi cheu cu an rim a chia pah tawn.Kum 12 chung thi chuakmi cu zeitluk in dah a rim a chiat chinchin lai. Cu pin ah zei  bantuk zawtnak hmanh va si sehlaw kum 12 chung a zaw cangmi nih Jesuh umnak tiang va kalnak thazaang zong hi minung tuaktaannak cun a dertuk lai ning le thazaang a ngeih ti lai lo ning cu mitthlam in hmuh le cuanh khawh asi. Sihmanhsehlaw Jesuh sin a phanh tertu cu a thinlung zumhnak asi kha thlarau mit in fiang tein hmuh khawh asi.

Jesuh kong a theih bak in damnak a duh caah zei hmanh ai donh ter lo i a choi cawlh.

Kan biaknak kan lamthluan ah hin kan i donhkhanh termi thil hi ruat yhan hna usih.

Damnak a duhmi caah cun Jesuh kong hi voi tampi chimh lengmang a hau lo hih.

A theih bak in a zumh i a zumhnak cu a nunnak in a langhter caah damnak a hmuh.

Thawngt'ha bia an chimmi kan ngaih tik ah a thiam bak kan ti.A tha bak kan ti nain  inn kan phanh tik ah cun zei dah an chimmi asi hmanh kan thei ti lo. Kan theihmi Pathian bia kha kan i cinken i nunpi kan i timh lo ah cun zei bantuk thawngt'ha hmanh ngai in thei usih law hlan lio kan dir hmun le nihin kan dirhmun le hmailei kan dirhmun ai hleng ding a um lo. Cu caah cun Pathian bia kan theihmi kha thlacam bu tein kan lungthin chung tein kan i cinken i kan i nunpi lawng ah zumtu t'ha timi kan si hnga.

Khuami hna,Voi zeizat dah Crusade/Camping tuah kan herh rih lai.Pathian mi hman hna kan pu/pa le hna le Pastor te nih an kan chimhmi Thawngt'ha bia hi na theih ah cun a za ko. Cinken in nunpi kan i timh lo chung poh cu kan caah Crusade/Camping kan hlam peng ko lai. Kum 12 thi chuakmi nu cu Jesuh thilti khawhnak kong an chim a theih bak in a theihmi kha aa cinken i a nunpi caah Damnak a hmuh.

A hramthawk tein  nan rak theihmi Pathian bia kha  nan lungchung ah nan i cinken ah cun Fapa le Pa he pehtlai in nan nung zungzal lai. Cun cucu Khrih hrimhrim nih kan pek hna lai tiah a kan kamhmi kha asi-Zungzal nunnak cu. (1 Johan 2:24-25 )

Pahnihnak:

Kum 12 thi chuak Nu nih Jesuh Puanki a tongh

Kum 12 thi chuakmi ni nih Jesuh puanki a tongh tik ah Jesuh nih aho dah a ka tawng a ti tik ah zultu hna nih  “Saya mi zapi nih cun pei a zual in an i zual i an in hnur suan len i a but  in an in but hnawh cu ” (Luke 8:45,  Marka 5:31). Hi vialte minung tamtuk lak ah aho an tawngtu cu zeitin dah kan hngalh lai an ti.

Hi lio caan ah Jesuh a fuhmi hna le Jesuh a hnursuang lenmi hna le Jesuh pawngkam i ai helmi hi minung thong zeizat dek an si hnga? Hi minung vialte lak ah Jesuh t'hawnnak a tingco tu cu kum 12 thi chuak Nu pakhat lawng asi hi philh hlah usih.

Khrihfa kan sinak kum zeizat remruam dah a si cang i Jesuh pawng le Khrihfa rian sawhsawh i i helhum peng i Jesuh nih rak theih ve lomi a min men Khrihfa sawsawh si hi kan tha a baa tuk cang lo maw? Kan sining cu kan mah tein kan i theih bik lai.

A piang thar ngai phun in um i chunglei ah nunnak a ngei lomi a lenglang sawhsawh hi tha a di tuk dawkaw.

Khrihfabu ca le Biakinn ca i manh lo ngai le thaba ngai in caan kan pek cu Khrihfabu le zapi caah cun a t'ha tuk ko. Asi nain Vancung pennak chung luhter khotu an si lo kha kan i fian a herh tuk cang.Khrihfabu le Biakinn ca i kan cawl kan cangh hi Jesuh pawng i ai helhum mi kan si. Hrint'han lo pi in Pathian riant'uan te hna t'ih a nunning le Hrint'han lo pi in Khrihfa upa t'uan hna hi tuk a sum dawkaw. Jesuh pawng ah ai helhum sawhsawhmi si ti hlah usih. Kum 12 thi chuakmi Nu bantuk in kan theihmi Jesuh hi ka caah thlarau damnak a ka pe khotu asi timi lungput he Jesuh cu kan fuh i kan sawm ah cun kan mitkhua a kan deiter lai

Pathumnak: 

Biatak le lungtak tein Jesuh sawm usih.

Zei thil kan tuah hmanh ah Biatak tein kan tuah a hau. Lungthin tak te in kan tuah a hau. Pathian biaknak le bang ah cun Bible chungah biatak tein timi le Lungthin tak tein timi hi nolh lengmang mi biafang le Jesuh hmuhnak biafang le nunnak an si hi philh hram hlah usih.Ka nu le ka pa cu Thaukhua ah an um caah Australia ram ah zei thil ka tuah hmanh ah an ka hmu/hngal lo. Sihmanhsehlaw zei thil ka tuahmi poh a ka hmutu Pathian a um caah ka duhmi poh tuah onh ka si lo. Zei ca tiah Pathian mit cu vawlei cung dihlak ah ai chawh peng caah (2 Chanrelnak 16:9) zei thil kan  tuah mi poh kha Pathian nih a kan hmuh dih.

Kan Bible caang thimmi zoh than usih:

Luke 24:28-29 ® Emmaus khua lei khual tlawng pa 2 hna cu,

An kalnak ding khua cu an hei phan deng i cu tik ah Jesuh nih cun nih cun hmai lei i a kal rih lai bantuk khin aa um ter;Sihmanh sehlaw an tlaih i, “Kan sin ah tlung ve ko,Zanlei asi cang i a muih zong a mui dengmang cang” an ti . Cu caah Jesuh cu an sin ah a tlung.

Emmaus khua lei khual tlawng pa 2 hna nunnak hi kan zoh tik ah Jesuh a thawht'han thaizing ah khual a tlawngmi an si i Jesuh a thawht'hannak kong cu khuaruahhar in an i ceih cuahmah lio ah Jesuh an sin te ah a rak um ko kha an hngal lo. Jesuh an sawm taktak hnu lawng ah Mi khamhtu Jesuh a si kha hngalhter an si. An sawm lo ah cun Jesuh nih kaltak a timh ko hna khah. An sawm caah Mi khamhtu Jesuh cu hngalhter an si.

An sawm ning Biafang te hi ai dawh tuk. A tlaih bak in an tlaih hih.”Kan sin ah tlung ve ko,Zanlei asi cang i a muih zong a mui dengmang cang”  an ti .

U le nau,nu le pa le pi le pu hna, Nihin kan chan hi chan t'ha lo chung ah kan luh cuahmah le vawlei cung hi thihnak le ai hramnak in a khat cuahmah i kan caan hi a zanlei sang thluahmah cang caah ai helhum sawhsawhmi kan nunnak in Jesuh hi biatak le lungthin tak tein sawm hna usih. Kan kum khua kan zoh tik ah zan khua muihnak chung ah kan lut cuahmah cang hih.

Thaukhua biaruahnak Group mail le Facebook kan zoh tik ah Pathian bia a kan chimtu le a tialtu hi kan nau le deuh lawng te an si ko hih. Kum 40 cung upa deuh pawl hlan lio kan si ning peng in si dawh kan si ko rua hna. A chung deuh ah lut usih law ti thuhnak deuh ah sur cheh kan herh cang. Kan kumkhua zoh tik ah vawlei ah caan sau kan ngeih ti lo hi thin phan awk asi cang lo maw?

Kawl ralkap an tlung lai tiah kan rak t'ih tuk hna kha philh hlah usih. Khi nak in t'ih a nung deuhmi cu “a zum lomi paoh hell mei nih a kan hngah ko” ti hi asi. Hi hell mei hrem hmunnak in t'ih a nung deuh mi thawngpang (News) vawlei ah a um ti maw?

Sihmanhsehlaw t'ih awk asi lo, Pathian nih kan caah luatnak lam a kan chiahpiak cang. A fapa sawm i zumh asi.Haleluiah.

Emmaus khua lei khual tlawng pa 2 hna nih cun Jesuh hi kan sin ah tlung ko tiah a tlaih bak in an tlaih i an sawm caah Jesuh nih an mitkhua a dei ter hna caah an pawng te i a um mi kha Mi Khamtu Jesuh asi kha hnaglh ter an si. Kan nunnak ni khat te pehzuah kan si hi dawtu Pathian caah cun sullam a ngei tuk. Van cung pennak chung lut ding in timhtuahnak kan ngeih khawhnak hnga caah Pathian nih kan nunnak caantawi taktak te a kan zuahmi chung ah Thlarau ah damnak kan hmuhnak hnga Jesuh sawm usih. Sawmtu a hlaw bal lo i sawmtu sin paoh ah ai phuangmi Pathian thluachuahnak nan dihlak cung ah um ko seh.

Van Biak Thawng

Australia (0431 217 853)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Chinchiah: Hi Sermon Tawite hi, ITF chung i tarmi asi. Thawngtha chimtu hi Pu Van Biak Thawng asi i, a tartu hi Pu Paul Za Cung Lian asi. 

Pathian hi kan fuh taktak maw? Kan kawl taktak maw? Voi zeizat dah bible kan rel i, voi zeizat dah facebook kan rel? Bible zong rel ve lo, Pathian hla zong sak ve lo, a pumh zong pumh ve lo, thla zong cam ve lo i, zeitindah thlarau cu kan ngeih khawh hnga? Piantharnak le Pathian theihnak hi sichunh in chunh  angah lo timi hi kan fian a herh. Laimi tampi cu mah nih thawngtha ei pah lo le thinlung chungah rawn pah lo in, midang cawnpiaknak lawng bak in thawngtha hi sichunh in chunh kan i tim le hi thil nih tuahsernak ah alangmi zumhnak a chuahpi kho tawn lo. Cucaah Pathian hi kan kawl in kan fuh taktak maw? Kan duh taktak maw? Bible in Pathian bia hi kan ei huam maw? Kan ei duh taktak maw timi ruah ngai aherh. 

Chin State Ah Khuapi Ser Aherh

May 23, 2016, 3:18 pm

≫ Next: Nukaitlang Khua Vs. Bungtlang Khuathar

≪ Previous: Biatak le Lungtak Tein Bawipa Kan Sawm Maw?

$

0

0

Mirang phungtluk ah, "Rome khuapi hi nikhat ah an sermi a si lo" ti  a si. Rome khua zong nikhat ah an ser lo bantuk in, Nay Pyi Daw sernak ah kum tam nawn an rau lai ti asi. Nay Pyi Daw sak hi zeitik set dah an thawk i zeizat dah a dih timi hi theih khawh asi rih lo. A tlawmbik ah US $4-5 billion an dih lai ti asi. Cozah chimnak ah killi meng 2,700 a kau an ti i, Singapore ram nakin alet (10) a ngan deuh. Nay Pyi Daw sernak ah a tlawm bik kum (7) an rau lai tiah ruah asi. Nihin ni ah aa ser cuahmahmi khua asi ko rih.

Nay Pyi Daw sernak ah, tangka tampi dih in kum tampi a rau. Lairam ah khuapi tam deuh sernak ding caah tangka kan ngeih lo pin ah dawnkhantu dang tampi a um lai i, kum tampi a rau ko lai nain, a "ruahnak" (idea) cu ngeih chung a herh.
Lairam ah, khua hlun le khuathar fonh hmanh a har i, "khua dangdang kan fonh lai i khuapi kan ser lai" timi ruahnak (idea) cu a har ko.

Asinain vawleicung tuanbia zoh tikah, fimnak a thancho deuh tik paoh ah, thazaang in pawcawmnak hmun asimi khuate um kha mino nih an duh ti lo i, thluak le thiamnak in pawcawmnaka fawi deuhmi khuapi ah an kai tawn. Cuticun khuate tampi cu an thi i, khuapi ah an i fon hna. Lairam zong ah, lamsul a tha chin lengmang lai, mifim cathiam an chuak chin lengmang lai; mirum an tam chin lengmang lai i, chanthar mino tampi cu khuate um duh ti lo in khuapi ah an lut ziahmah te hna lai.

Khuate in khuapi pemnak hi, Lairam he innpa ram asi mi, Mizoram ah tam ngai kan hmuh. MNF an cawlcangh lio ah, khuate tampi cu khuapi deuh ah an fonh hna. Acheu an mah tein an pem. Cuticun khuate cheukhat cu an zor i, khuapi ah an rak i fonh. Cucaah 1970 kuakap ah khua fapi fa ngai a rak simi Aizawl cu atu ahcun "Mega City" timi khuapi lian taktak ah aa chuah.

Khuate fate in khuapi taktak ah aa chuahmi Aizawl

Cun Aizawl-Lunglei-Lawngtlai-Saiha lampi a van pem tik ah, motor lam nih a phaklomi khuate cheukhat cu motor lam awr ah an rak pem. Cuticun khuate an si ko nain khua lian ngai ah an i chuah i, cozah nih tanghra sianginn, sizung, thingram zung, palik sakhan tibantuk a chiah hna i, khua za ngaingai ah an i chuah. Dawr zong an um i, cawtu le zuartu an um tik ahcun duhsah tein khuapi ah an i ser hna. Cuticun Mizoram khua tampi khi, khuapi (city) ti awk a tlak lem lo mi zong khuapi phun tein an um hna. Nunning an sang ngai.

Nihin ni ah USA ah hlan lio ah khua minthang ngaingai a rak simi khuate tampi cu, aphunphung ruangah an chuahtak hna i, robuk khua (museum khua) ah an i chuah. Hi pin zongah khuate tampi cu an chuahtak rih hna lai. Kan umnak Ohio Ramkulh hmanh ah khuate (25) hrawng an chuahtak cang hna i, minung an um ti lo caah mithla khua (ghost town) tiah an ti hna. Hi khua hi an thi dih ko hna. Athimi khua cu nunter khawh asi ti lo. Mithla khua ahcun, innlo thatha zong man ngei ti lo. Zeicatiah a nungmi minung an um ti lo caah asi.

Cuahtakmi Shawnee khua innlo, Ohio

Chuahtakmi Shawnee khua innlo, Ohio

Nihin ni ah, Tuluk zong nih an i buaipi ngaimi cu, khuate lei ah leikuang tuah an huam ti lo mi a si. Khuate ummi cathiammi mino nih, khuate lei i leikuang tuah an huam ti lo i, an nu le pa kha khuapi ah an pemtak hna. Khuate lei tar an thih tikah, cinthlaknak lei ah harnak tampi a chuak. Cucaah lothlo cu fa (2) ngeihnak nawl an pek hna" ti a rak si. South Korea, Japan, India le adang ram thangcho hna ah hin, khuate um cu sipuazi athat lo caah khuapi ah an lut hna i, cuticun "Mega City" timi khuapi lianlian an chuak. Khuapi an lianh deuh tikah, riantuan awk a tam i, pumcawmnak a lam a rak tam deuh.

Kawlram zongah khuate minung tampi cu, Kalaymyo, Monywa, Mandalay le Yangon ah an pem bantuk in, ramkip minung zong hi an rak si pah cio.

Nihin ni Lairam kan thancho lonak a ruang pakhat cu, "Kan khua an fat tukmi le minung tlawm tuk mi" hi asi. Khua fat le minung tlawm ahcun 'lothlawh le leikuang tuah" dah ti lo cu riantuan ding aum ti lo. Lothlawh pin khi cu, khuate ahcun zeihmanh tuah awk a that lo caah, lothlawh pin cu kan tuak kho ti lo. Cucaah "Lopil kan i tha lai lo" timi rumro kan phang. Minung karh kan tih. Cucu laituak in kan tuak i, lothlawh rumro khi kan kanan ah a um caah asi.

Atu chan cu "electronic chan, computer chan, IT chan" ti asi cang i, cu vialte kan hman khawh rih lo hmanh ah, "Cu chan cu kan phan ve cang" ti kha Laimi nih theih hrimhrim a herh. Lotlawh rumro tuaktan lo in, thluak in kan i cawm lai timi ruah chan asi cang.

Nihin ni Lairam sining zoh tikah, kan khua an fa tuk. Minung an tlawm tuk. Ramdang pemvah hnu ahcun khuate innlo le minung an zor chinchin. Acheu cu primary sianginn hmanh chiah awk an tlak ti lo. Motor lam nih thih tiang pal lo dingmi khua hna an um rih. Motor lam cawhpiak ding le an phu fawn lo. Cu bantuk khua hna hmunhter peng ding cu thiltha an si lem lo.

Hi bantuk um hnawh aphu lo mi le cozah zong nih sianginn chiah a phu tilomi khua cu hrawh lawlaw i a pawngkam ummi khuapi deuh ah pem le khua nganmi ser ah a let tam tuk in a tha deuh ding asi. Chuahnak khua chuahtak ka siang lo timi zong hi, miphunpi hna ruahnak ah pakhat te hmanh a um lo. Innhmun, theihai, thlan le thlanlung chuahtak sian lo te hna hi, thancholo taktak thil pakhat an si. Laimi zong miphunpi ruahnak ngeih ziahmah kan herh.

Zeicadah Lairam ah khua lian deuh in ser kan herh? Hihi biatak tein ruah a herh.

Vawleicung khua sining vialte zohchun tikah, khua a lianh deuh paoh chiatnak zong a tam ve ko nain, thatnak tam deuh peng. Khua an lian deuh paoh ah, a tanglei thatnak hi tam deuhdeuh hmuh khawh an si:

1. Khua a lianh deuh paoh ah thluak in cawmnak le thanchonak lam a tam deuh.
2. Rian dang cio tuan i thazaang ngeihchiah i thlennak in nun a fawi deuh.
3. Minung herhhai a tam i, riantuan ding a tam.
4. Thilri chuahtu tu le cawtu dam deuh an um ve.
5. Thilri zuarnak (market) a kau deuh.
6. Motor lampi nih a pal duh deuh i umkalnak a fawi deuh.
7. Cozah nih sizung, sianginn, palik, ralkap tibantuk cozah nih a chiah deuh
8. Rian phunkip a um caah tangka chawkvai a tam deuh
9. Minung nih catang sang phanh le rian hmuh a fawi deuh.
10. Sizung le sakhan a um deuh caah minung ngan a dam deuh.
11. Nunning a sang deuh.
12. Sianginn sang deuh le sizung lian tuah a fawi.
13. Lo tuahnak in dum tuahnak in cawm a fawi deuh i thingram a him deuh.
14. Tii, mei, internet le TV ngeihnak lam a um deuh.
15. Zaang a dam caah nunkhua a sau deuh.
16. Minung i nuamhnak zong a tam deuh
17. Eidin phunkip a um caah awti a nim deuh.
18. Mifimthiam tampi umnak asi fim deuhnak asi.
19. Cintlak le zuatkhalh in pawcawm an tam i, awrti a nim deuh.
20. Innlo tha deuh tangah um khawh asi deuh.

Kan chim cawklomi thatnak tampi a um rih. Cu asi caah, Lairam khua fatete khi chuahtak hna i, lamnaih deuh khuapi ah fonh ding asiloah khuapi chung lawlaw ah luh ding a herh. Asinain in, ahote khua hi chuahtak ding le cuka ah fonh ding timi cu catialtu nih chim khawhmi asi lo.  Asinain hi thil cu amah tein duhsah tein a cang khomi an si. Khua fonh tikah i fahsak ding le kan khua min theng pu seh ti ding asi lo. Motor lam nih a palmi khua, hmunhma a rem deuhnak le sipuazi a that deuhnak khua ah i thial ding tu a biapimi asi.

Laimi hi mah khua chuahtak te khi kan i harh tuk. Cu thil cu kan thanchonak dawntu pakhat asi than. Lairam ah khuapi ser a thatnak cu, Tio khua nih a kan hmuhsak ko. 1993 tiang Tio cu khuate tatkakte a rak si. Innhmun man zong zei arak si lo. Raifanh le zawtfah a tam an ti i, pem hmanh an rak duh lo. A pawng khua tete hmanh nih an rak pem hnawh duh lo. Innlo zong a rak chia taktak. Asinain ramri khua asi; motor nih a van pal, sipuazi a tha i, khuapi ngai pakhat ah aa chuah cang ko. Inn dot (2) man hi, ting 3,500 hna a phan cang. Lairam caahcun Shan Ramkulh i "Tachilate" khua bantuk asi cang.

Tio Khua (Ref. hereandthereness.wordpress.com)

Khuapi ser hi a that ko caah, Lairam khuafa tete hi chuahtak an herh cang. Abik in Falam Peng le Hakha Peng khua fatete hi chuahtak i motor lampi palmi khuapi deuh ah fonh ding an si.

Tahchunhnak ah, Falam Peng khua a cheukhat cu an minh ruangah lungpi ah an fonh hna. Cucu vanchiat lei ah thiltha taktak asi. Nikhatkhat ah Lungpi cu khuapi ah aa chuah lai. Falam he aa peh lai i, khuapi ngaingai ah aa chuah te lai. 2015 i Hakha Peng leimin ruangah, khuate cheukhat an i rawk i, Hakha ah an kaiter hna. Thil tha cu asi lo nain, hi hnu kum 4/5 ahcun thil tha deuh asi lai. Vanchiatnak kha lunglawmhnak tu asi lai.

Cucu zeitindah ka chim hngam? Mizoram i Tipi thlai pawng ummi Fungkah khua zong, a minh caah aa rawk i, Lungpher le Bualpi karlak Siacangkawn ah khua an thialter hna. Siacangkawn cu Sangau-Saiha motor lampi le Vombuk lei in a rami motor lam (3) aa tonnak khua asi. Phawngpi tlang tangah a um. Hmunhma rem ngai asi i, nihin ni ahcun khua nuam ngai ah aa chuah cang. Nikhatkhat ahcun Phawngpi Tlang kai duhmi, tourist tampi an phaknak Tourist khua asi kho. Lungpher-Siacangkawn-Bualpi cu aa peh te lai i, khuapi ngaingai pakhat ah aa chuah kho te dingmi khua pakhat asi cang.

Mizoram tlang sang bik "Phawngpi Tlang"

Cubantuk in Lairam kan pengtlang cio ah khuapi ser a herh.

Tahchunhnak ah, Bungzung hrawnghrang khuatete khi Bungzung ah fonh i khuapi ser ding asi. Khuahhring Tlang ahcun Tlangkhua ah khuapi i ser sehlaw, a chehvel khuafa tete khi i fon hna sehlaw khuapi ngai pakhat an ser lai. Zophei ah Cawngthia tibantuk ah khin khua i fon hna sehlaw khuapi ngai an ser lai. Hnaring hrawnghrang khuate khi Hnaring ah luhter i, khuapi lian ngaingai ser khawh ding asi.

Vaitlamtlang ahcun atu Nukaitlang khua (Buntlang tlakmi) ah khin, Thau, Ruabuk, Bungtlang, Sialam, Hmunhalh, Banawhtlang, Lungpilung le Belhar tibantuk i fon hna sehlaw, City pakhat ah aa chuah colh lai.

Zahnak Tlang ahcun Lungler ah ser i, Vanzang Tlang ahcun Tlangpi asiloah Farrawn ah ser ding tibantuk in asi hnga. Thantlang le Pawhtawnrawn cu peh i khua kaupi in ser ding a si bantuk in, Hakha-Chuncung-Ramthlo-Lungpi-Falam cu peh i metro khua pakhat ah chuahter ding asi.

"Chin State Ah Khuapi Ser Aherh" ti tikah, Nay Pyi Daw an ser bantuk in tangka thazaang le aa-naa in kan ser lai ti silo in, mah lungtho tein pem ziahmah i ser ding khi chim duhmi asi. Khuate tuk um peng hi pumpak, chungkhar le khua caah thanchonak arak si lo. Kan khua a rawk lai timi zong phan ding asi lo. Lairam chung kan pem paohpaoh ahcun, Lairam ser kha asi ko caah, khuapi pem kha tha kan pek paoh ahcun khuapi cu an mah tein an i ser ziahmah ko lai. Khuapi ser ding vision tu cu Laimi dihlak nih ngeih kan herh.

"Mah khua theng" timi vision kha hlawt i, a remnak hmunhma -Chin State chung-ah kan miphun caah khuapi kan ser lai timi kha, Laimi dihlak kan vision si a herh cang. Zeicatiah Kawlram in, Mizoram in vawleicung khuazakip ah khuapi ser an uar cuahmah lio ah, kannih "mah chuahnak khuafa te ah benh peng" timi hi, chan tiluan he aa tlak ti lo. Lairam ah khuapi kan ser lai timi vision kan ngeih ahcun, hi hnu kum 50 ahcun Lairam ah khua lianmi khuapi tampi a chuak lai i, miphun le ram thanchonak nganpi asi ko lai.

-------------------------------------------A Dih---------------------------------------------

Nukaitlang Khua Vs. Bungtlang Khuathar

May 23, 2016, 3:56 pm

≫ Next: Zarh Khat Chungah Chungkhar Pathum Nih Thihnak

≪ Previous: Chin State Ah Khuapi Ser Aherh

$

0

0

Khuapi muisam kengmi Nukaitlang Khua? Hi khua hi a umnak cu Nukaitlang asi caah acheu nih Nukaithlang Khua tiah an ti. Ka theih tawnmi cu, "Thantlang ahcun mitsurzu thawl khat ah cu zat asi le Nukaitlang ahcun cu zat asi" tiah thilman epchunnak tampi an chim lengmang. Hi hua tlatu hi Bungtlang khuami an si i, Bungtlang ram ah  aum caah, acheu nih cun Buntlang Khuathar tiah an ti. Bungtlang khua kan ti lai maw? Nukaithlang khua kan ti lai dah? Nukaitlang vs Bungtlang asi cang. A tlatu nih zeitindah min an vuah ka thei rih lo. An serning cu khuapi pungsan keng tein an ser caah aa dawh i duh a nung ngaingai. Bungtlang khuahlun cu Tipi le Tio aa tonnak tlangbo cungah a ummi asi. Mizoram Pangkhua he ralkah tein a ummi khua asi. Lairam ah a min a thang bikmi cozah lampi Saisihchuaklam nitlaklei a donghnak ummi khua asi. Bungtkang cu hlan ah Thau ram a rak si i, Bungtlang khua hi Thau lopil a rak si. Carry le Tuck nih "The Chin Hills Vl. I" ah an tialmi cu, "Thau khua pawngah khua fatete pahnih an um. Cu khua hna cu a caan ah Thau ah an i fon, a caan ah an va um hnawh tawn. Khua pakhat cu Bungtlang asi" tiah an tial. Chim duhmi cu Bungtlang khua micheu cu Thau cithlah bak an si timi kha chim khawh asi.  Bungtlang khua hlun hi tlangbo cungah a um. Khuaruahhar ngai asimi cu, tlangpar cungah cun cerhti zong an ummi hi asi. Tlangpar ah cerh um hi a har ngai. Abik in Buntlang bantuk in a linhsatnak ram i cerh um hi a fawi lo. Pathian nih a rak ser ve hrimhrim khua hmunhma pakhat cu asi.  Bungtlang khua hi, Thau Ohsuh ah a um. Thantlang Peng nitlaklei bik ramri khua pakhat asi. Tipi le Tio tonnak in nichuahlei ah a um. Bungtlang khua pawng ah hin, Lotharawn timi a min a thang taktakmi nelrawn pakhat a um i, cu rawn cu leikuang i tuah khawh ahcun, khua chingchan vialte a cawm khawh dih hna lai ti asi. Nikhatkhat ahcun Nukaitlang khua hi facang tampi a chuahter kho tu khua zong asi kho te dingmi asi.

Ka um hmun in ka ruat tawn. Bungtlang ca ah hin zei sipuazi dah a tha bik hnga timi? An khua hi theihai a tha taktak. Serthlum, sertawk, theithu, retei, fu, banhla, kumkual tipawl an tha taktak. Tualram asi caah, khanghmung le tiamti zong an tha duh tuk. Cun zawngtah zong a tlai tuk fawn. Hi thil vialte cinthlak ahcun, pawcawmnak lawng siloin rumnak tling chuah khawhnak ding khua asi. 

Laimi cu sipuazi tuah kan thiam tuk rih lo. Zawngtah hna cin tikah kung linga lawng cin ding asi lo. Kung thawng in cin i deng tein abu khar in pek ding tiang khin cin ding asi. Lairam in a rami pastor pakhat nih a kan chimhmi cu, "Thantlang zawngtah khi a tlai hlan in, Ks. 450,000 in an i ham cia cang" tiah a ti. Bungtlang cu "Sipuazi market" a kauh tuk caah, zawngtah, khanghmui, tiamti tuktak hmanh tawr le cheng in cin ahcun, abu in an khar hna lai i, an mah kal hau lo in um hmun ah rumnak tling a chuak kho dingmi asi. 

A rauh hlan ah, Kaladan Project pi a pem cang lai. Sangau-Pangkhua-Tipi bus lam a pem te lai. Nukaitlang-Thantlang-Hakha Bus lam apem lai i, Nukaitlang khua hi Tio khua bantuk ah aa chuak kho te ding asi. Sangau hi inn 1,000 renglo an si cang. Hmailei ah "city" a hmu te lai. Sentetfiang-Sangau-Pangkhua khi aa peh hrimhrim lai i, khuapi taktak a chuak te lai. Cu tik ahcun, Bungtlang ram in a chuakmi facang, eidin, tisik anhnah le theitlai vialte hin, lo tuah lo in cawm khawhnak le rumnak asi te lai. 

Zeicatiah Nukaitlang Khua cu "sipuazi caah" market a kau ngaite ding asi. Zeicatiah Sangau, Saiha, Lawngtlai, Vanlaiphai in Hnahthial le Lunglei tiang thil fawi tein an zuar khawh te lai. Cun Bual le Vailmtlang vialte ah thil a kuat khawh dih rih. Thantlang-Hakha tiang in eidin tirawl kuat khawhnak lam ah aum cang. Cupin ah Laitlang le Mizoram ah amin a thang bikmi, Tio le Tipi tonnak hi a lar chin lengmang. Hi hmun zoh duh ah tourist tampi an ra te lai. Cu zong cu Pangkhua le Nukaitlang caah tangka luhnak hrampi pakhat asi te lai. 

Cucaah Nukaitlang khua dirhmun hi a that tuk caah, Bungtlang khuahlun nih an umnak khuahlun chuahtak zawkzawk i, lungthin khat tein khua an ser zok hi a herh. Zeicatiah Buntlang khuahlun cu a hmun te lai lo timi a fiang ko. Cubantuk hmun ah, um peng ding asi ti lo. 

Naite ah Pu Ram Hlun Thang zong Bungtlang ah a tlung ti ka theih. Columbus in Pu Duh Bik zong Bungtlang ah a va tlung ve. An khua kong ka hal. Acheu khat nih cun, "Tipi le Tio aa tonnak pawng Ralvennak Va kam hmunrawn ah zuan an duh" tiah a ti. Cucu hmunhma tha asi le si lo kei ka theih lo caah ruahnak chim awk ka thei lo. Asinain Bungtlang khuami nih pa can taktak ah nan ngeihmi hna Rev. Lian Hre, Pu Ram Hlun Thang tibantuk hna an ruahnak la hna u. Cucu nan khua caah a tha bik lai. Culo ahcun nan vaivuan sual lai. Kan khua bantuk ah nan i chuah sual lai" ti zongah ruahnak ka hei chim len ve. Mifim le khuaruat deuhmi hna ruahnak lak hi, hlawknak asi zungzal.  

Saisihchuaklam pi cu, India-Burma pehtlaihnak ding ah bochan taktakmi lampipuam taktak asi cang lai. Cucaah atu lio caan te hi, Bungtlang khuami nih thim an i palh lo ding a biapi tuk. Lungthin vaivuanh lo ding a biapi tuk. "Krifabu bu (7) an um. A cheu cu dawng khat lawng hna an si" tiah Pu Duh Bik nih a ka chimh i, cucu a pawi taktak mi thil pakhat asi. Bungtlang khuami an fim lo le an lung aa rual lo ahcun, an khua thatnak hi khua dang tu nih a theipar an zun kanh te hna lai.

 Zeica dah cucu ka chim ngam? Tio zong cu bantuk cun a can caah, Nukaitlang khua zong ah a cang kho ve mi asi caah asi. Tio khua an tlak lio ah, a pawngte a ummi Hualngo le Rihkhuadar cu "Tio a lin tuk; raifanh a tam" an ti. Khua chuahtak an sianglo i an zuang duh lo. Hualngo le Rihkhuadar khua an zuan lo zongah, khua dang in mifim le mirum "vision" ngeimi an ra thluahmah. Cozah nih lah-wah-kah le akhun zung an van chiah. 

Cuticun as ser thluahmah. Um hmun ah innhmun man le inn man a kai. Nihin ni ah inn dawt (2) ah ting 3,500 hna a phan cang ti asi. A rak zuang duhlomi Hualngo khua hrawnghrang cu hmunhma tha tinco an duh zongah an ting kho ti lo. "Khuapawng ummi ram khua caw nih tam lo" timi Kawl phungthluk ah an chuak. 

Cucaah Bungtlang khuami zong an lung a fim lo le khuahlun hna sau tuk an i benh ahcun, aa benhmi pawl cu an i ngaichih tuan te lai. Nihin ni ah khuathar an ser zawkzawk, Krihfabu hna an i fonh zawkzawk le hmunhma remmi vialte an i tlaih dih cio a herh. 

Cucaah ramdang ummi Bungtlangmi nih tuah a herh rian zeidah asi? Atu lio ah a herh ngaingai tiah ka ruahmi rian cu, Bungtlang khua ramdang ummi nih, "Nukaitlang khua ah innhmun halh le cawk" a si. Caan tha a um ahcun, USA in innhmun pakhat cu hei cawk te ding ah ka ruah ve cang. Buntlang khuami ramdang ummi paoh nih inn hmun thatha hei ham a herh. Alang in hmun kan cawkmi nih, Nukaitlang ah innhmun man a kaiter khawh. Khua a fehter khawh. Sipuazi a thanter khawh. Khuadangmi rat duhnak a chuahter khawh caah si. 

Tipi kam a phanmi motor. Chun mang bantuk asi?

Nukaitlang Khuathar asi.

Minthangmi Tipi le Tio tonnak tili

Tipi ah pum in i zah tawn asi

Tipi theset pho

Hmanthlatu Duh Bik "Tio le Tipi tonnak kamah"

Tipi le Tio tonnak tili

Nukaitlang khua asiloah Bungtlang khua hi motor lutchuak a tam tuk cang. Saisihchuaklam cu a hlunghlai chin lengmang lai i, hi pin ah hi khua hi a saunglawi chin lengmang lai. Kaladan Projects an tlamtlinh tik le bang ahcun, Rakhine Ram, Bangladesh, India le Banghladesh thilri tampi a luhchuaknak khua ah a cang kho te dingmi asi. Tio Khua bantuk in asunglawi te dingmi khua asi. Cucu caan sau a rau lai lo. Hi hnu kum 5-10 karah a cang kho dingmi asi. 

Cucaah Bungtlang khuami hna nih hmailei thil a cang te dingmi ruat bu tein, vision ngei taktak in atu tein timh le nun an herh ko. An i timh lo ahcun, Nukaitlang khua a thatnak vialte khi an caah asi lo sual lai ti phan aum ngai. 

--------------------------------------------------------------------------------------

Lawmhnak

Acunglei hmanthlak pawl hi Pu Duh Bik sin in ka lakmi an si. Acungah tampi ka lawm. 

Zarh Khat Chungah Chungkhar Pathum Nih Thihnak

May 25, 2016, 10:02 pm

≫ Next: Kawlram Border Trade Camp le Miphun Thanchonak

≪ Previous: Nukaitlang Khua Vs. Bungtlang Khuathar

$

0

0

Domingo Fraga le Liz a liamcia thla (5) an puai lio hmanthlak

Minung cu hrin voi khat thih voikhat asi. Thil pakhatkhat ruangha, zarh khat chungah khuapi te thih khawh asi.  LMotor, vanlawng le tilawng hliamkhuainak in chungkhar ningte thih khawh asi. Asinain zarh khat chungah damlonak in dawtmi nupi, hrin hmasat bikmi fanute le chuahpi far nih thihtak timi cu, tuanbia ah a har ngaimi asi i, a nungmi caah tuar a fawi lo. Asinain hi bantuk hi, micheu zawn ahcun a rak tlung ve ko.

Boston Globe nih Massachusetts ramkulhmi pa "Domingo Fraga" nih a tonmi chungkhar thihnak kong cu lungfak ngaihchia ngaingai tuanbia asi. Kum khat ah chungkhar pakhat thih hmanh kan celh lo va si kaw, hi pa tuarmi hi zeitluk in dah a va fah hnga? Accident i a bu thih bantuk si tunglo in pakhat hnu pakhat thihtak cu tuar a awl ding asi lo.

Massachusetts pa cu anupi he an i ngeihnak thla nga lawng asi rih. A nupi cu ngan dam tein nau a pawi ko. Asinain lakhruak in emergency ah nau hlai a hau tiah an ti i, an hlai. A thi tam tuk a chuak i a nupi, Liz, timi nute cu nau an chuah piak khawh ah a thi. Cucu ngaihchiatnak tuanbia aa thawk lawng asi rih.

Fanute Juliet cu doctor te nih dam tein an chuah. Apa Domingos nih a fanute cu ni tlawmpal a van pawm. Ninga nak ni ah a fanu ngeih tirmi Juliet te cu a thi ve hawi. "A thi tam tuk aa dolh sual caah asi" tiah an ti.

Anupi le a fanute ruang hmanh an vui hlan ah, thawngchia pakhat Domingos sisn ah a rak phan than. "Na farnu te kha nauinn cancer in a thi i ngakchia pahnih a rauh ta hna " ti asi than. Ni tlawmpal a raoh ah, "Na pi kha stroke in a zaw" tiah an van ti than hawi.

Cuticun ngaihchiatnak a phunphun aa chap. A nupi nih a cahtakmi cu, "A fanu te cu anun chungah zanchiar ka pawm i, ca ka rel piak. Liz he hmunkhatte ah an um ti tiah ka ruah. Liz nih naute pawmter a ka duh" tiah a ti. Mitthli he bia a chim.

Pathian khuakhan ning hi chim awk a rak tha lo. Thihnak kong ahcun minung nih a phi theih khawh asi lo. Zei ruang ko ah hme zarh khat chung rumro ah chungkhar pathum taitai thih cu? Nunnak timi hi hngalh awk a rak tha lo.

Tuar a har ko. Zarh khat chungah nupi, fanute, far nih thihtak i, pi nih damlonak fak taktak van ngeih tak zong cu a fawi lo taktak. Cucaah GoFundMe a tuah i, leiba a ngeihmi $10,000 chamnak ding a tuah. A tuan hnu ni tlawmpal ah, minung 900 nih $47,000 an hlut.

Ngaihchiatnak hrawmpi tikah ngaihchiatnak a zor i, minung 900 nih an ngaihchiatnak an hrawmpi tikah an ngaihchiatnak a zia deuh ngai lai.

Minung hi kan thi te lai ti kan theih ko. Thih hi kan i ready ngai ko zongah thihnak taktak a phak cun a fak tuk. Hi pa zong hi zeitluk in dah a thinlung a kuai hnga? Kum zeizat riamruam dah a hei tuar te hnga?

Hihi kan ruah a herh. Chungkhar ah thihnak kan ton cio tik zong ah, "Pulthi ni sarthi hram" an ti bang i, midang ngaihchiatnak kha epchun in kan ngaihchiatnak hi tuar ahcun, tuar a rak fawi deuh ngai tawn. Hi pa tonmi hna hi ruah ahcun, chungkhar pakhat thih hna hi, a fak tuk in ruah ding asi hnga lo timi, hi ca nih a ka ruahter.

--------------------------------
Zohchunhmi Ca

1. http://www.newser.com/story/225328/days-apart-man-loses-wife-firstborn-sister.html

Kawlram Border Trade Camp le Miphun Thanchonak

June 9, 2016, 11:20 am

≫ Next: Midang Nunphung Buar Lo Ding

≪ Previous: Zarh Khat Chungah Chungkhar Pathum Nih Thihnak

$

0

0

Ram pakhat thanchonak caah, ramdang he sipuazi pehtlaihnak ngeih hi a biapi taktakmi thil asi. Ramdang he cawk-zawrhnak ngeih lo ahcun ram pakhat thanchonak a har taktak. Ram thangcho seh ti duh ahcun, ramdang he lamsul thatha ser le cawk-zawrhnak ah pehtlaihnak fek taktak ngeih a herh.

Ram khat le khat pehtlaihnak zoh tikah, tilawng, tlanglawng, vanlawng le motor lam in pehtlaihnak ngeih asi. Vawleicung ramkip dirhmun zoh tikah, zeitluk ram thangcho zongah motor lam pehtlaihnak hi a cak bikmi asi. Zeicatiah motor lam cu cawh a fawi. Lam hmemi zong ah motor hmemi a kal kho. Lam a din lo le aa ngerhnguai, a chukcho le a bingbo zongah motor a kal kho. Cucaah motor lam pehtlaihnak ngeih hi a biapi bikmi le a cak bikmi pehtlaihnak asi.

Kawlram cozah hi, Ne Win chan ahcun, border trade camp hi tam a rak tuah lo. "Close door policy" an rak hman caah, an rak i kilh tuk caah asi. Ramri sau taktak asimi India le Kawlram karah hmanh ah, hmun hnih- Mawre-Tamu le Hukong Valley- lawng ah border trade camp an rak tuah. Tuluk he cun Sweli ah pehtlaihnak an rak tuah. Thailand he cun Tachilate le Mesoh le Kawhtaung lawngah a rak um. Ralkap cozah chan ahcun tam deuh ngai an van on i, Rih te hna zong biatak tein an van hmannak asi.

NLD nih cozah caan tawite an tlaih chungah, Border Trade camp tuah hi a thatnak le biapitnak an theih caah, atu ah camp 7 on ding an timh tikah, thiltha taktak asi. Hi camp hna nih, khuachung ah thanchonak tampi a chuahpi lai. Ram le miphun thanchonak a chuahpi chih lai.

Hi trade camp thar pa sarih hna cu:-Maese, Thantlang, Paletwa, Mongla, Pansan (Wa ram), Ponpakyin (BP1) le Phaya-thonzu (Karen) hna an si. Myanmar-Loas ramri ah Kyainglat trade camp zong an on chungmi pakhat a um. Nihin ni ah, Kawlram nih hin Tuluk, Thailand, India le Bangladesh hna he ramri ah border trade camp 16 an on i rian an tuan. Atu a thar an onmi he cun, a zapite 23 asi lai tinak asi. Hi pin zongah tam chinchin on rih a herh (Nikhat caan khat ahcun Nukaitlang khua zongah border trade a um te kho ve mi asi). Hi khua hi Saisihchuak lampi cungah a um i, Bungtlang nih an tlakmi khua si.

Nukaitlang Khua

Hi bantuk on an timhmi a ruang cu ramri thilri cawknak karhter ding, cinthlak in a chuakmi eidin le thilri zorhnak le sehzung chuakmi thilri pawl i zuarhnak ding caa si. Hihi cozah nih an tuahmi National Comprehensive Development Plan (NCDP) hruainak tangah an chiahmi asi.

Hi ramri trade ruangah Kawlram cozah nih tangka tampi a hmuh i, April 1 in May 27 tiangah, US $819 million an hmuh ti asi. Kum khat chung ahcun tam tuk an hmuh cang.

Hi border trade camp hna Thantlang le Paletwa i an tuah khawh taktak ahcun, Lairam caah thanchonak ngaingai an si ve te ko lai tiah ruahchannak aum. Rih i Border Trade camp an tuahmi hmanh nih, Lairam caah thanchonak tam tuk a chuahpi i, atu Thantlang le Paletwa i tuah an timhmi hi, kan miphun caah thiltha taktak asi. NLD cozah cung zongah kan i lawmh awk ngaingai asi. An riantuannak ah mipi caah thil tha ngaingai an tuahmi asi.

Thantlang le Paletwa hmanh ah, cozah riantuan a tlawmbik ah 10-15 an i chap kho i, cu an thlahlawh in khua chung tangka lut dingmi hmanh hi, million lengmang asi cang lai. Zeidang sipuazi in lei a miakmi pin ah, cozah riantuantu an karhmi zong, ram thanchonak caah a thahnem ngaingai i, lunglawmh awk ngai asi. Hi hmun hnih i trade camp ruangah, Lairam sipuazi zong dot khat cu a van i thawn ve lai timi ruahchannak a um.

Midang Nunphung Buar Lo Ding

June 17, 2016, 4:37 pm

≫ Next: OSHA: Occupational Safety & Health Administration

≪ Previous: Kawlram Border Trade Camp le Miphun Thanchonak

$

0

0

Vawleicung ah ram 195 tluk kan um. Cu ram vialte cu kan muisam, vunhawng, pumrua, thinlung aa dan bantuk in, nunphung zong aa dang cio hna. Cu dannak ruangah, vawlei thil kan hmuh ning le uar ning aa dang. duhmi le huatmi aa dang. Cu sining aa lo lomi mibu hmun khat um tikah, nunphung pakhat le khat upat i pek piak a herh bantuk in, nunphung i buar piak lo a hau.

Naite ah Indianapolis Laimi nih kan tonmi "No Chin" timi kong zong, hnahchuahnak le neknak in a chuakmi zong asi men lai nain, a hrampi cu "Kan umnak ram American nunphung kan buar caah asi." Nunphung hi Mirang nih tonghdek (sensitive) thil pakhat asi i, buar le hnursuan piak a ngah lo.

Midang nunphung buar tikah a chuak khomi thil hna cu atanglei bantuk an si:

1. Midang zeirello, upatlo le nisawh ah ruah asi.
2. Abuartu kha zeihmanh a thei-lo, mihrut le theihhngalhnak ngeilo ah ruah asi
3. Abuartu kha a khan thei lo mi minung ah ruah asi
4. Miphun karlak ah theihthiamlonak, huatnak, remlonak, vuakdennak a chuak
5. Sang le zatlang ah siaremlonak a chuak
6. Midang nunnak ah lungrawhnak le lungthin nuamhlonak a chuahter
7. Nunphung dang he umti khawh asi lo.
8. Lungthin in ertaunak achuak.

Cutin asi caah, Pathian riantuantu hna nih nunphung kong an theih khawhnak hnga ding caah, Bible sianginn ah biaknak le nunphung pehtlaihnak kong hi thukpi in cawnpiak asi zungzal.

MIT kan kai lio ah Mission professor pakhat nih, "Zeitluk in Pathian na theih, na fel le na that zongah, mission rian na tuannak ah an nunphung na theih lo le na upat lo ahcun, na thawngtha an ngai bal lai lo" tiah a rak kan chimh. Zeitluk bia tha na chim zongah, na thawngtha kha an caah man a ngei lai lo i, sullam a ngei lai lo; thatnak nakin chiatnak lei theipar tu tam deuh a chuak lai" tiah a rak kan chimh.

1997 ah USA ka rak phan. India i missionary a tuanmi nupa hna an fapa Dr. Paul Hiebert nih mission riantuan tikah, mi nunphung theihthiam le upat hi zei tluk in dah a biapit timi cauk tha ngai pahnih a tial. Chicago ah amah class ah voi khat ka kai ve i, cu zong ahcun a nunphung, biaknak le mission kong a kan cawnpiak. "Midang nunphung he kalh in riantuan ahcun Pathian thawngtha bia hi, biaknak dang an chungril ah a pil kho lo" tiah a ti.

Minung asimi paoh nih theih-fian a herhmi cu, vawleicungah kan miphun lawng miphun kan si lo; miphun tha bik kan si lo; nunphung tha bik kan si lem lo timi theihfian a herh. Miphun dang nakin kan tha deuh ti in zeitik hmanh ah i ruah lo ding asi. Kan nunphung, holh, biaknak le sining hna hi a sang bik, a tha bik, a sunglawi bik timi ruah lo a herh. Zeicatiah nunphung kongah "vawleicung a sang bik le tha bik" timi hi tahnak a um lo caah asi.

Cuti asi caah, zeimi phun hmanh nih, khawika kan um hmanh ah, kan umnak ram nunphung le sining kha upat hmaizah thiam le an nunphung buar lo tein nun a herh. Cucu fim asi i, mi ram dang ah hmunhma ngeihnak le tlumtla tein khuasaknak zong asi. Mah siarem le mah duhcarei in nun le Pathian biak zong a rak tha hrimhrim lo. Midang nih kan nunphung le biaknak kan upat piak ve hna seh ti kan duh bantuk in, midang nunphung upat le hmaizah ve a herh.

Cucu Jesuh cawnpiaknak zong asi: "Mi nih ka cungah tuah hna seh ti na duh bantuk in midang cuangah va tuah ve" timi kha. Phun dang in chim ahcun, "Mi nih ka cungah tuah hna hlah seh ti na duhmi kha, midang cungah va tuah ve hlah" ti he aa khat.

Laimi kan sining zoh tikah, a caan ahcun miphun dang sining le midang nunphung kan theithiam lo; kan upat lo nak a tam ngai tawn. Cucu miphunpi lungput kan canh deuh lonak pakhat asi. Miphun tetuai lungput cu, miphunpi sin um zongah fawite ah aa thleng kho lo. Miphunpi he i cawh le umti zongah, an thatnak kha cawn khawh asi tawn lo. A ruang cu, a pum le thluak a hme taktakmi "Ngaikuang nih ka umnak tili a lian bik" tiah a ti bang in, kan sining khi a tha bik in kan i hmuh tawn caah asi.

Laimi nih miphundang biaknak, nunphung le sining kan upat thiamlonak tampi ka hmuhmi lakah, tlawmpal van tial ka duh.

Pakhatnak ah Hakha ka phanh hmasatir i ka tonmi thil asi. Hakha cu Laimi ca ahcun a ropui tuk i, phanh lai ka ngaih tuk. Pu Thla Thio he Rungtlang ah kan rak kai. Cucu 1981 thal chuakka te ah asi. Pura ka hmuh bal lo caah pura hmuh lai ka ngaih tuk. Rungtlang i a ummi pura rak ka zohpi ka ti i, kan va zoh. Kan va phak tik ahcun, pura i an milem tete kha an rak den hna. An kutke le hngawng an rak khiah hna. Buddha biaknak ka si lo nain, cucu a pawi taktak in ka rak ruat. Upa maw ngakchia dah an si cu thei hlah. Vailamtah tung an phur i kan duh lo bantuk in an pura hrawh le milem hrawh zong an duh ve lo timi ruah a herh.

1994 ah Mandalay ah college ka kai. Tikhur ah nu he pa he kan i kholh tawn hna. Kawl miphun lak ahcun, tawhrolh chungnawh lawng kholh cu, zohchia tuk ah an ruah caah, lungzi he kholh asi tawn. Laimi ka hawi cheukhat cu chungnawh chingte he lawng an i kholh tawn. "Ka dua le cuti cun asi lai lo" tiah ka ti tawn hna i, "Kawl te hna cu. Zei kan rel hna lo" tiah an rak ti salam. "Mah zohnak ah thavang, mi zohnak ah chia kuk" timi kan chuak.

University ahcun siangngakchia tampi cu zuu an rak ding ko hna. Miphun dang cu zuu an din tikah, dai tein an um ko. Laimi cu kan si lo. Kan aukhuang, kan i chawk. Voikhat cu a  kum hnihnak kan kai lio asi. Kan pawngah "nu-sawng minung 30 hrawng umnak a um." Miphun kip ngaknu dawhdawh an um. Inn tual aa tlaimi kan si. Kan vaam aa chang i kan luhchuah ahcun kan i hmu lengmang hna.

Nikhat cu ruah a sur i, kan inntual cu leikuang bantuk in nawncek aa dil. Tilu cu khap khat tluk in a thuk. Hnawntam hang asi caah tilu cu anah in a nak. Falam ka hawi le pahnih cu zuu an ri i, cu nawncek lak ahcun an i chawk. Heh tiah an tan i naa leithuang bang nawncek lah ahcun an i chawk. Sullam ngeilo bakmi thil an tuah. Kawl holh in an au khuang. Yatkuat minung nih an zoh hna. Nu-sawng ngaknu dawhdawh nih heh tiah an zoh hna. An so a paw chinchin. An tan deuhdeuh. An mah nih cun ngaknu dawhdawh cu an capo chap rih hna. Mihmai kan rak khah lo ning cu chim awk a tha lo. Vawlei lawng kan zoh ko. "A firtu ningzak lo in a mutu ningzak" timi kan rak chuak.

MIT ah kan kai. Upa lungfim lawngte kan si ko. Kan umnak cu Karen le Kawl an i cawhhrup. Kan Laimi cheukhat cu, chungnawh te he kholh an hmang than hawi. Kan yatkuat ummi Kawl pawl an sia a rak rem lo ngai. Asinain Karen pawl zong kha ahmangmi an um ve caah, "An rak i nek ngai cang le a zia deuh ngai." Cu thil nih a ka ruahtermi cu, kan sayapa biacahmi kha asi. "Mi nunphung nan buar lai lo" timi kha. Insein hrawng ahcun, Krihfa zong kha a kan hmuh tuk. Kan nunning le sifah ning zong a kan hmuh tuk i, Buddha bata hna sinah thawngtha chim ding khi a rak har ngaingai.

Fort Wayne ah Kawlram mi nih thilsuknak ah kova hangsen an chak tuk caah, "Burmes thil su ti hlah u" tiah ca zong an rak tar phah. Kawlram mi zong nih, "racism" asi ti in lamzulhnak a rak chuak bal. Kachin ram ah "Khyin-tha kan herh; Chin cu kan herh hna lo" tiah an ti bal ti asi. Yangon zongah Chinmi hi an i tlumlonak a um len cang ti asi. Midang nunphung kan buar i, ningcang lo in kan um ahcun, Laimi tamnak Indianapolis le Dallas zong ah, "Chin" timi hi remlomi kan si kho ve ko. Indianapolis kan tonmi thil hi, kan miphun benang nahtu biafang pakhat asi. Miphun dang nih nihsawhnak ah a tla kho mi asi.

Nihin ni vawlei tuanbia zoh tik ah, Muslim pawl an sual ngai caah, Europe ahcun Muslim refugee remlonak a karh ngaingai cang. Mipi nih cozah huatnak tiang an ngeih phah cang. Acheu khua ahcun, an lal tuk caah a celh in an celh ti hna lo ti asi. Lai phungthluk ah, "Inn-zu nih lo-zu a pawnchuah" an ti bang, Muslim refugee nih Europe khua tampi cu an pawnchuah ngacha cang hna ti asi. Cucaah Europe ahcun a hlan bantuk in ramdangmi an cohlang (welcome) tuk ti hna lo i, remlonak tu a karh chin lengmang ti asi.

Cucaah zei bantuk nunphung le biaknak kan si zongah, kan umnnak ram nunphung hi buar lo a biapi. Kan umnak ram minung upat le an tang i dor kan herh. Dawt hlawh kan herh. A tlumtlami si kan herh.

USA ah Laimi tampi kan rak lut. Krihfa kan si caah nihin ni tiang cu a kan cohlan ngai rih. Nihin ni dirhmun tiang ahcun, a kan cohlan ngai ko rih. Asinain, 2015 ah Indianapolis ah Chin miphun "gangsters" tlawmpal an tlaihmi hna ruangah, Indianapolis i nawlngeitu hna nih "Hi bantuk in nan um ahcun kan sin ah nan um kho lai lo tiah a kan ti" timi CBCUSA Civui i, Rev. Dr. Hre Kio phungchimmi ka thei ngaingai.

Naite Indianapolis kan tonmi thil- "No Chin"- timi nih, kan miphun caah zohchia ngaimi tuanbia pakhat a tial. Kan philh kho lai lo i, miphun dang zong nih an philh kho ve lai lo. CNF le Kawl cozah an i chonh lio ah USA Laimi tampi kan ummi hi thazaang nganpi pakhat asi lio ah, hi bantuk biafang a chuah tikah, Kawl cozah lung awinak tiang a chuak kho mi asi. Cucaah hi biafang hi a dintuai in ruah ding asi lo. Chin timi miphun kan caah, sunghnak nganpi a chuahtertu biafang pakhat asi.

Cucaah hi bantuk in, kan miphun hi huatmi le ralmi miphun kan sinak hnga lo, kan umnak ram sining (system) le nunphung hna hi tha tein theih le zulh cu Laimi caah a herh taktak. Culoahcun "American mipi sinah kan um kho lai lo."
Hmailei ah huatmi miphun kan si sualnak hnga lo ding caah, thil fate in thil nganpi tiang kan i ralrin a herh.

Hi atanglei nunphung hna hi, Laimi nih cun biapi ah kan chia lo nain, American minung caah a rak pawi tukin an ruahmi an si. Acheu khat cu ngandamnak he aa pehtlaimi asi caah, a pawi khun in an ruah fawn:-

1. Inn Pumh (house Party) te hna hrial a herh.
2. Tiluhawr le a kuarhnak ah, hnawmtam thlet hman
3. Khengtawlnak ah cil chak, hmaiphiah, kuttawl hman
4. Mi hmai ah "cil thukthuk in chak" (Mirang nih an fih tuk)
5. Akenkip lo ah thang pi in khak chak hman
6. Telephone/cell phone chonh tikah pawngkam zoh lo in thang tuk in au
7. Minung (ngaknu dawh) zoh le capo hman
8. Mi inn area ah duhpoh in chawh
9. Mi motor parking (driveway) i mah nawl in motor luhter
10. Sur in nga tlaih (Sur hrawn)
11. Kah lonak ding hmun ah vaa le sa kahthat
12. Mah um tein a um ko mi, saram, zuu le va tuaitam hman
13. Rem tein cinmi thinkung hau le khuaram cocar lak in tuah
14. Riantuannak ah "khaini, sahdah, kuva ningcang lo hmawm le chaak"
15. Rian kal tik i tlai lengmang
16. Mi an i phuhrung lai maw timi ruat lo in, capo saih hman
17. Zoh dawh i cinmi innpawng thei lawh hman
18. Innpa zawn ruat lo in, "nga-pih, ngachoh le hmathak kio hman"
19. Lungzi, hni le phanat he khuachung chawh
20. Innlak i ngakchia duhpaoh chawhvah ter
21. Zu din bu in motor mawngh le innpa rem lo ding in aukhuan
22. Puai-ni i mi zapi hmai i zudin le rit
23. Mi hna kan cheh hna lai ti ruat lo in "Motor horn tum"
24. Pa nih nau puak riangmang i khualak chawh
25. Mihmai hnapkhir coih
26. Mihmai i hakar coih
27. Mihmai hna-ek cawih
28. Kum, rian, nihlawh, umnak le chungkhar pumpak kong hal hman
29. Rian ah ngapih le ngachoh ken tibantuk
30. Pa le pa hna kuh le dai hman (Gay ah ruah sual a fawi)
31. Inn karlak vawlei le ram cung sawhsawh i, rawl ei hman
32. Zapi hmai i kut in rawl bar hman
33. Pa nih zunzun tikah zunput hnawh ta lo in 'eng zuai' in chiahta
34. Hnawmdur pawng le parking hna i zudin le phekah hman
35. Inntual i lang-sar tuk in lu-meh
36. Alanghlat in, thangpi in min auh hman
37. Pawngkam zawnruat lo in, zan tlai tuk tiang nuamhnak tuah
39. Motor cung in cilchak, tii le juice thlet le hnawm hlonh  hmanmi
40. Lam kal tikah, "orhlei kap in kallo in, mi he aa kalh in kal kan hman"
41. Midang an sia a rem maw remlo ti tuak lo in aukhuan le cawlcangh
42. Umnak ram caah thil-tha tuah duh lo in a zukphiaktu lawng si peng
43. Umnak ram miphun le nunphung zei rel lo
44. Mah ca thatnak lawng ruah i pawngkam zawn ruah lo
45. Khuang, music le tuktak thang tuk tum hman
46. Garage i ser huar in sa hna can
47. Ka lawm an ti tik i, "Welcome" ti chim hman lo
48. Nawl hal hmasatlo in thil tuah hman
49. Appointment tuahta lo in mi-inn len hman
50. Midang eidin le thil dangdang hneek (force) hman

Hi a cunglei thil hna hi, Kawl le Laimi hna caah ahcun a fatte an lo nain, Mirang le nitlaklei miphun dang caahcun an rak dintuai lo. Cucaah, kan umnak ram cio ah, tlumtla te le dai tein kan um khawhnak ding caahcun, "Midang nunphung buar lo tein nun cio ding" hi, pumpak le miphun kan rian asi.

Mi nunphung buar lengmang ancun, Laimi huatnak zong a chuak kho. Naite ah, Indianapolis khua i "No Chin" ti an tial timi nih, vawlei a hninh. Minung pakhatte nih a tialmi asi zongah, mi tampi thinlung a aiawh khawh ve. Nihin ni ah, Laimi hi, huatu zeizat dah kan ngeih cang timi ruah a herh.

Cucaah "No Chin" timi hi "Yes Chin" tiah aa thlen khawh thannak ding caah cozah upadi zulh le midang nunphung buar lo ding hi a biapi tuk hringhran.

OSHA: Occupational Safety & Health Administration

June 21, 2016, 7:36 pm

≫ Next: Lairam Hninhnonak Ding Caah

≪ Previous: Midang Nunphung Buar Lo Ding

$

0

0

Nizan (June 20) zan suimilam 10 hnu ah Columbus News ka rel. News pakhat ah, kan inn pawngte ummi, Laimi tam ngai rian an tuannak "CORE MOLDING TECHNOLOGIES" timi ah, 3rd Sift a tuanmi pa pakhat Hydrolic pressure nih a rialdip sual i a thi" timi thawng an van tial. Ka lau ngai. "Rianhmun khawndennak le thihlohnak hi, aho kan ca cio ah a cang taktak khomi pei asi hi" ti ka ruat i, hi ca hi ka tialnak asi. 

1997 ah USA ka phan. Old Country Buffet timi rawldawr ah rian ka rak tuan. Riantuan ka thawkka ah, manager nih "Safety" (himbawmnak) kong biatak tein a rak ka cawnpiak. Naamte hman tikah thir kuthruk hman a herhnak; mei/tii a sami tongh suallo nak kong; sathau linmi tongh suallo nak kong; tuang a cin tikah "acin" timi catarmi chiah a herhnak kong tibantuk vialte a ka cawnpiak. Cucu thil fate a lo nain, thihnak nunnak tiang chuak kho in biapi ah an rak ruah. Mifim ram an rak i ralrinak kong ka ruah ah, ka khuaruah a rak har.  

Ralrin zong an rak herh venak cu, rianhmun i khawnden le thihlo sual ahcun company hi taza an cuai tawn hna i, tangka tampi cawiliamnak an tong tawn. Biakinn le Hotel tual i tluk sual hmanh ah, biakinn le hotel tazacuai a tongmi an um. Cucaah riantuanmi le mileng himnak kha biapi tuk ah an chiah.  

Kan nih Kawlam ahcun cu bantuk cu a rak um lo. Cozah zong nih "himbawmnak Department" hi an tuah dek maw? Chin State hna ahcun a um rih lo. Hi department hi a um rih lo ahcun Kawlram zongh umter hrimhrim aherh. Nihinni tiang ah, Kawlram ahcun "safety" hi cozah nih phunglam serpiakmi a um rua lo tiah ka ruat. Pumpak zong nih ralrin a um lo. Company zong nih zeihmanh ruahpiak a um lo. Khawnden zongah mah sungh in sungh le mah tuar in tuar cio asi. Acheu cu thih asi. Lukhawng zong acheu cu an liamh hna hi a cheu cu liamh lo an si. Acheu cu inncung hna in an tla i, thih tiang riantuan kho ti lo in a zengmi zong an um i, pum cheubaang ah an i chuah. 

USA ka phak hnu ah, Lairam i a rami pawl bia ka hal tawn hna. Hakha le Thantlang ah inn sangpipi dot 6 hna an sak ve cang ti kan theih. Cu inncung sang di an cih lio ah, zeital hri hna in an i hreng maw? Runvennak le himbawmnak zeital an tuah maw?" ti ka hal tawn hna. "Zei hmanh a um lo. An kai i an cih tawp ko." tiah an ti. Alang in biatak tein ka thin aphang. Ka cah tawnmi hna cu, "Safty rule" hi biatak tein nan i cawnpiak le training hna nan i pek ahcun, minung nan i khamhnak caah atha lai tiah ka hei ti tawn hna.

Hi tluk ram fim, USA pi hmanh hi hlan ahcun hi bantuk himbawmnak phunglam hi cozah nih an rak ngei ve lo. Minung tamtuk an i hliamkhuai le thih hnu lawngah, 1971 pakhat lawng in, OSHA (Occupational Safety & Health Administration) hi cozah nih an rak thawk. OSHA nih riantuantu pawl khawndenlonak ding, himbawmnak ding, ngandamnak ding caah phunglam tampi an ser. Aherh tiah an ruahmi, himnak thilri (safety equipment) tampi an ser i riantuannak hmun ah nan i hruk hrimhrim lai ti asi. "Safety First" timi phung zong an van ser. Tangka le riannak in, himbawmnak kha biapi deuh ah chia ti kha, company kip an cawnpiak hna. Minung an i ralrin khawhnak ding caah, hmanthlak ca (sign) tampi an ser.

Ref. www.thecuresafety.com

Cuticun OSHA, rianngeitu, ngandamnak lei mifimthiam hna, Unions le fimchimtu pawl, an i bawmhnak thawng in, riantuantu khawnden le thihlo hi a zor deuh ngaingai ti a si. OSHA nih an sermi himbawmnak le ngandamnak phunglam ah, zulh dingmi thil phunglam tampi an ser i, cu chung ahcun, khurcawh piak, seh kilvennak, mei linsami khamnak (asbestos), benzene le suan dat le thi in chonh khawhmi zawtnak in i khamnak tampi an tuah hnu ah, riantuanmi zawtfah, khawnden le thihlohnak tampi a zor ti asi. 

Azat hi dik tein an tuak kho lo nain, OSHA an rak dirh hlan le an dirh kum 1970/71 hrawng ah hin, USA ram ah rianhmun ah a thimi hi kum khat ah 14,000 tluk an si lai ti asi. OSHA an dirh hnu ahcun, khawnden le thihloh a zor taktak i, 2009 ahcun rianhmun ah minung 4,340 lawng an rak thi. Cu kum ahcun US ram riantuanmi hi 1970 nakin a let hnih an rak tam deuh i, riantuanmi million 130 an rak si i, rianhmun 7.2 million ah rian an rak tuan. 1972 ah hin, riantuanmi 100 ah 11 tluk hi khawnden, thihloh, zawtfahnak an rak tuar i, 2009 ahcun zaa ah 3.6 lawng nih an tuar ti asi. 2014 ah hin, USA ram i riantuantu dihlak hi, million 137 renglo an si i, cu chungah minung 4,821 lawng nih thihnak phanmi khawndennak le zawtfahnak an tuar ti asi.

OSHA an tuahmi hih, zeitluk in dah USA ram i riantuantu hna le rianngeitu hna caah thiltha a chuahter timi kha an tuanbia zoh in hmuh le theih khawh asi. Amiakmi cu USA ram mipi dihlak caah asi. Zeicatiah i khawnden hlan, zawtfah hlan le thihloh hlan in runvennak tuah ahcun, tangka dih hau lo le nunnak sungh hau lo in, i runven khawh chung asi. 

Cucaah Laimi zong ramdang kan umnak kip, abik in USA ummi hna nih a tangka lawngte ruat lo le biapi ah chia lo in, minung kan ngandamnak le himbawmnak kha biapi ah chia le ruat bu tein rian kan tuan cio hna a herh. 

Cun Lairam le Kawlram zong ah OSHA bantuk department lian hi cozah nih ser hrimhrim le mipi riantuantu himbawmnak hi, ruah le khan a herh. Cuti an tuah ahcun, riantuantu caah, rianngeitu company ca le a cozah ca tiang thiltha chim cawk lo a chuak ding asi. Kawl phungthuk ah, "Mei tihnung cu a kangh hlan ah hrial i zuam" an ti bang, rianhmun khawndennak zong hi, kan  ton hlan in ralrin le hrial chung herh. Hi himbawmnak (safety) hi, pumpak cio kan rian ah ah ruat in, na himnak le midang himnak kha, kan rian asi timi kha ruah zungzal a herh. 

---------------------------------------------

Chinchiah

1. OSHA timi cu Occupational Safety & Health Administration ti asi.
2. Employees ti hi riantuantu ti in ka leh
3. Employer timi cu rian ngeitu ti in ka leh
4. Health professional timi kha "ngandamnak le mifimthiammi" ti in ka leh
5. Acunglei aa khawngdengmi le mithilomi cazin an tuakmi kong hi OSHA website chung in an tialmi in lak chinmi asi. 

---

Lairam Hninhnonak Ding Caah

June 23, 2016, 6:49 am

≫ Next: Union Theological College (Matupi)

≪ Previous: OSHA: Occupational Safety & Health Administration

$

0

0

Nihin ni ah vawleipumpi linhnak (global warming) hi, ramkip nih tuar ziahmah asi cang. Vawleipumpi linhnak nih tii he pehtlai in, a ralkahmi thil pahnih a chuahter. Pakhat cu rili tii a kaitermi asi. Adang pakhat cu tlangcung tii a zortermi asi. Rili kam le tikulh ram hna caah, rili tii kai cu tih a nun tuk bantuk in, tlang sannak le thetser ramcar caah tlangcung ti zor cu tih a nung tuk ve hawi.

Nihin ni ah Africa ram hmun tampi cu tlangcung tii le vawleitang tii an zor tuk caah minung le satil nunnak a har ngaingai cang. An cinthlaknak tam tuk a rawk. Satil le ramsa tam tuk an thi. Nichuah Laifang (Middle East) timi- Israel, Syria, Jordan, Lebanon, Iraq, Iran, Saudi Arabia Ram hrawnghrang ram vialte le Egyt ram- hna zong tii harnak an tuar cang hna. An pawngkam a rawk tuk caah, Africa in Europe ah Refugee hi dong lo in an zam cang. Hi refugee buainak a ruang bik cu, "pawngkam" aa rawh ruang ah a chuakmi "ralzaam buainak" asi an ti.

Gobi These ramcar

Asia ram ahcun Tuluk Nitlaklei "Gobi Thetseram" hi kham khawhlo in a kau chin lengmang i, a pawng hrawng ram le Mongolia te hna zong tii harnak an tuar ngai cang. Tlangcung rili nganbik Caspian Rili te hna le vawleicung rili niam bik Galilee Rili le Rili Thi te hna hi, an zor tuk cang i, a zeiti hmanh in khamh khawh ding an si ti lo. Africa le South America tlang tibual lianlian cu an car cang hna. Cucaah ram kip ah tii hi zeitindah kan khawn lai i, pawngkam kan hninhnoter lai timi hi scientist nih an buaipimi asi.

USA zongah California Ramkulh cu kum 5 ruah a sur tuk ti lo. An rak i bochanmi tlangcung vur hna cu an tii dih cang. Zeitik hmanh ah a car bal lomi tivapi cu an reu cuahmah. Tlangcung tibual le tidil tampi cu an car dih cang hna. Vawleitang tii an zor i, cinthlaknak vawlei tampi cu an chuahtak cang. Ram rum asi caah nihin ni tiang cu an i veng kho rih. Hiti ning tein khua a hrem ahcun, zei can dah California zong a himbawm lai timi chim awk a tha lo. Cucaah an ram semrel tein tii hmannak phungphai tiang cozah nih an ser. Tii a herh tukmi thingkung pawl kha an thah i, tii toih a haulomi thingkung tu an cin cang hna.

Tii a reu dih deng cangmi Lake Oroville, California State

Cuticun vawlei thil sining hi aa thleng cuahmah cang. Lairam zong kan khua an umnak hna hi an sang tuk hna. Atu hmanh ah tii kan har tuk cang. Hmailei a ra laimi kum tlawmpal ah, tii harnak fak taktak in tuar khawh asi. Tivapi deuh ah kan ruahmi Tipi le Tio cu an car rih lai lo nain, tiva fa deuh cu tii an tlawm tuk cang. Kan ngakchiat lio i sio kan tlak tawnnak tivate tampi cu an car cang. Lairam pawngkam sining zong aa thleng tuk cang.

Cucaah Lairam a hninhno i tiva le cerh hna an kao dihnak hnga lo le tiva tii a hlun khawhnak hnga ding caah, a tanglei thil (3) hi tuah ding kan ngei. Cucu cozah nih  atuah lai lo cah, pumpak le khuami nih tuah dingmi an si.

(1) Tili Sernak

1997 hi Lairam ka um a donghnak asi. Kan khuaram tiva tampi ka tawl. Timit, Tita, Lahva, Burphai, La-aw, Thangse le Hriawh va tibantuk hna cu, ka umkal pah in ka hmuh lengmang hna. Khualtu, Thiingva ti bantuk zong ka pal hna. Kan tiva sining zoh ah, ngaihchia taktak an si. Zeicatiah tii an hme tuk. Tili an um kho ti lo. Mancaang le hnawhchawl nih tiva an khuh dih ngacha hna. Cucaah thalcaan ah tiva hna hi, lung lianlian in kham i, tili thuk deuh le lian deuh ser an herh.

Nihin ni kan tiva chung zoh tikah, nga an um setsai ti lo. A ummi hmanh an hme tuk hringhran. Tlaih ngam ding hmanh an si lo. Cucaah Lairam tiva hna ah hin, tili lian deuh le thuk deuh ser an herh. Tili an lianh deuh le thuh deuh ahcun, nga caah chawhvahnak akau deuh i, tirawl laknak a tam deuh. Cuticun an eidin a that tik ahcun nga an lian kho deuh lai. Lehmah 4 a si dingmi kha 4 le cheu tiang an lian kho deuh lai. Zeicatiah tili a lianh deuh paoh ah nga cu a lian deuhmi an si.

Cun tiva kan khammi ah aa dilmi tili tii akhu nih pawngkam a hninhnoter chih lai. Tii tam deuh aa dil paoh ahcun, mit hmuh lo in tikhu a chuakmi nih, tivakam thingram a hninhnoter deuh lai i, cuticun Lairam zong ahninghno deuh lai.

Timit Tiva bantuk ah tili thuk deuh ser a herh

(2) Tibual Ser Aherh

USA ram hi vawleicung ah pawngkam a rawk bikmi ram an rak si bal nain nihin ni ahcun pawngkam a rungveng kho bikmi ram an si. Zoh chunh awk an tlak. An ram ah, tii atamnak ding le thiannak ding hi biapi taktak ah an chiah. Cucaah minung nih an siam chawmmi tibual tam tuk hringhran a um. Cu tibual hna cu, acheu cu tii hnawmtam khawnnak le tii thiannak caah sermi an si. Acheu cu din tii laknak ding caah sermi an si. Acheu cu tilu nih pawngkam a hrawhnak hnga lo ding caah tii hnawmtam khonnak (tibual/ngakhur) caah an tuahmi an si. Nga zong an zuat chih hna. Inn pawng ah minung siam chawmmi tibual tampi aum i, cu nih cun khuaram a thianhlimter pinah a hninhnoter deuh. A dawhter fawn. Minung nih nuamhnak ah an hman pin ah, dinti le cinthlaknak zong ah tam taktak an hman.

Lairam zongah khualak ah tibual (pond) tuahnak a remnak hmun paoh ah tuah ve ding asi. Cuticun tii hi khon le pawngkam hninhnonak tuah a herh.

Columbus pawn ummi tibual (Rf. www.dispatch.com)

(3) Hmawng le Tivakam

Laimi pipu hna hi an rak fim tuk. Zeicatiah a herh in an rak hmuh caah, "cerh, tupi, hmawng, thinghual le tiva kam thing" hna hi an rak zuah tawn hna. Khuapawngah thinghual an rak ser. Lamkam thing an rak zuah. Ngaidul tangah khualtlawn a rak si i, umkal a rak nuam tuk. Kan pipu hna hi, tu chan scientist khuaruah in khua an rak ruat. Nihin ni cu fim chan kan ti nain, pipu hna lungput hi kan canh lonak a tampi.

Nihin Laimi tampi cu, mah pumpak thatnak caah, pipu zuahmi cerh zong kan carter dih. Tupi le hmawng vialte kan thiam dih. Tivakam thing, lamkam thing le thinghual hmanh kan hau ngam dih hna. Cuticun kan Lairam hninhnonak vialte kan hrawh dih i, rocar ngai in kan ram kan tuah. Cucaah cerh, tupi, hmawng, thinghual, tivakam le lampi hna ah hin, thing hi tam deuhdeuh zuah a herh. Citicun kan tiram a hninghno lai i tichuak zong a tam deuh lai. Pipu fimnak a thar in cawn le thawk than kan herh.

Hi bantuk in lamkam thing cin le zuah a herh

(4) Phawng-mei

Lairam hi a phawng ngaingai cang. Sakah ruah le satil caah ram duah kan hmanmi hi khap aherh. Lairam a rocarnak bik a ruang cu "ningcang lo in mei kan duah caah asi." Lairam meikang ruangah thingkung hi Lairam ah billion tam tuk kum chiar in kan thah. Kan ram a hninhnonak ding caah, "mei duah" hi kan i khap a herh. 

Mei duah kan cah tuk ahcun, kan ram a phawng chin lengmang lai; mei kangh azual lai. Thingram a rawk lai; tupi le hmawng an rawk lai; lamkam thing an thi lai; lo tuah ding an rawk lai. Thingram a thih tuk ahcun, phawng a karh chin lengmang lai. Cuticun kan ram ah phawng hi kham khawh lo in a um lai i, a donghnak ah Lairam ah "tii harnak" fak taktak in kan tuar lai.

Sullam ngeilo mei duah khap a herh

(5) Thingkung Cin Aherh

Nihin ni ah vawlei a khamh khotu ding thil pakhat lawng aum. Cucu "thingkung le thingram" lawng asi. Lairam a khamh khotu ding zong "thingkung le thingram" lawng asi ve. Cucaah, Lairam i phawngphai vialte ah hin, amah khuacaan le vawlei he aa tlakmi thingkung cin le thingram in khahter a herh. Tii a chuah khoter khotu thingkung le thingram cin tung ding asi. Cupinah hmunhma that deuhnak ahcun, ah khawh dingmi far le tlor hna zong cin khawh an si.

Thau khua ah tlor kung tam ngaite ka cin i, atu ahcun ah an za nawn cang lai. A kihnak ram zongah tlor an nung kho i, ah awk thami thingah an i chuah kho ko. Cuticun kan tiram a hninhno deuh pinah, kan miphun le ram ca zongah thanchonak a um deuh ding asi.

Thinkung cin ahcun, Kenya ram hi zohchunh tlak asi. Green Belt Movement timi hruainak in thinkung million tam tuk an cin cang. Green Belt Movement cu 1976 ah Wangari Maathai timi nu nih a dirh i, nihin ni tiang ah thinkung million 51 tluk an cin cang. Cu thingkung cin ruangah 2004 ah Nobel Peace Prize zong a rak hmuh phah.

Thinkung an loh dih nak hmun ah, thingkung an cin hna i, nihin ni ahcun an ram cu hring dildel tein an tuah cang hna. Lairam zong ah hi bantuk Lairam Hninhnonak ca thingkung cin kan herh.

Kenya ram thinkung an cinmi

Biadonghnak

Lai miphun hi a ngan a dam i a thangchomi miphun kan sinak ding caah le Lairam hi a nuammi ram asinak hnga ding caah, kan ram a hninhno a herh. A chung ummi minung hna nih, kan thingram, tiva, cerh le achung thilnung dihlak dawt le zohkhenh a herh. Kan ram a hninhno lawnglawngah kan ram hi caan sau toh awk a tlak ding asi. Cucaah Lai miphun hi kum tampi kan hmunh khawhnak hnga ding caah cun Lairam Hninhnonak ding caah hi biatak tein kan ruah le tuan a herh ko!!!

Union Theological College (Matupi)

June 26, 2016, 8:43 pm

≫ Next: Emmanuel Chin Baptist Church

≪ Previous: Lairam Hninhnonak Ding Caah

$

0

0

Emmanuel Chin Baptist Church

June 29, 2016, 9:17 pm

≫ Next: Hmun Hre Tuanbia Tawi

≪ Previous: Union Theological College (Matupi)

$

0

0

Emmanuel Chin Baptist Church cu

Hmun Hre Tuanbia Tawi

July 5, 2016, 11:26 pm

≫ Next: NASA Thlahmi JUNO Jupiter Aphan

≪ Previous: Emmanuel Chin Baptist Church

$

0

0

Pu Hmun Hre hi, Thantlang Peng, Thau khua ah a chuakmi asi. An mah hi Cinzah phun an si i, Thauram a rak uktu ram ukbawi an si. Thaumi nih cun "Bawidawng" tiah kan rak ti hna i, an inn zong hi, "Bawidawng inn" ti a rak si. Thau khua Sangpi le Chakum aa ritnak pawngte, hmunhma a thatnak bik le lainak bik ah an rak um. An inntual a kau i, a rawn i, a rem taktak. Cun kulhnak zong tha tein a ngeimi a rak si i, a himbawm ngaingaimi inn pakhat a rak si.

Pu Hmun Hre hi, Thau khua ah cathiam hmasat pawl tak a si. Kan ngakchiat kan i theih hlan in, Sangau ah a um cang. U Nu chan lio ah politician pakhat a rak si. U Nu uknak aa rawk i, U Ne Win cozah a kai tikah, socialist uknak duhlo ruangah India a zammi asi. Pu Hrang Nawl zong a rak dirpitu asi i, MNF zong a tanh taktakmi pa a rak si.

1988 Kawlram buai ruangah zeihmanh tuah awk kan thei ti lo i, India kan rak tlawng. Lawngtlai ka va phan i, Pu Hmun Hre inn ah kan rak i thum. Hmuh ka duh tukmi pa asi caah, ka rak i lunghmuih tuk. Lawngtlai ka kal fate, midang inn ka thumh zongah, an inn hi ka bualcaamnak cem asi. Zeicatiah, mirang ca in an tialmi cauk thatha rel ding tampi a ngei i, cu cauk rel pah le len pah in ka va kal tawnmi asi.

Mirang ca le holh a thiam ngaingai. Mirang ca a tial tikah, a kuttial aa dawh taktak. Laica kan tial tluk tein rang taktak in a tial khawh i, a catlang le biafang hmanmi zong a rak tha tuk.

MNF Party atanh taktakmi asi. MNF an sungh lengmang zongah a rak chuahtak bal lo. Innchungkhar pelhpawih pet tiang in MNF party cungah zumhtlak tein a rak um tiah ka ruah. A far pasal, Pu Khen Mang (tleicia), nih a rak ti tawn mi cu, "MNF in chuah i, Congress na luh a tha deuh lai. Cun Contract rian tete zong la ve. Na nupi fale harsa tuk in na chiah hna" tiah a rak ti zong ah, Congress Party ah a rak lut duh lo. Cun ningcanglo in ziknawh phunphai duhmi zong a rak si lo caah asi lai. Contractor rian zong pakhat hmanh a rak hal in a rak la bal lo. Cuti te cun nupi fate cu a rak cawm ko hna.

Pu Hmun Hre hi India ram a zam hnu ah, Burma ah a kir than ti lo. Thau le Sangau hna cu nikhat ah tuante phakmi an si ko nain Thau zong a phan bal ti lo. A nu le pa an thih zong ah a tlung ti lo. Thaumi nih an rak mawhchiat i, an rak uh ngai. Asinain, a rak tlun duhlomi hi, Burma cozah cungah a lung a fah tuk caah asi tiah Pu Za Mang nih a kan chimh in Pu Hmun Hre hi an rak ruah palhmi asi tiah ka fiang.

Pu Za Mang nih, "Pu Hmun Hre nih a rak chim tawnmi cu, Kawlram hi democracy ah aa thlen hlan lo cu, ramri leng ka pet ti lai lo tiah a rak ti tawn i, cucaah Kawlram lamh hrimhrim democracy hlan ahcun a duh ti lo nak asi. Naite duhsah tein tlawmte aa thlen hnu ceu ah, lam zoh pah in a rak tlung le asi. Kawlram lamh hrimhrim a duh ti lo" tiah a ti. Politician tling taktak lungput asi ti kha, Pu Za Mang chimmi ceu cun ka fiang ve.

Vawlei tuanbia zoh tik ah, Politician sangsang le siangpahrang hna zong hi, ramdang an zam tikah, ram aa thlen lo ahcun an ram ah kir than ti lo in, an zamnak ram ah a thimi tampi an um bantuk in, Pu Hmun Hre zong cucu a dirhmun a rak si ve ti kha, a thih hnu lawngah ka fiang.

Thil sining a zoh lengmang ah asi kho ti lo tiah  a ruah caah asi men lai.  Ahnu 1993 hrawnghrang ah, Lawngtlai ah Pu Lalthanhawla cohlannak in, Congress ah a rak lut. Cu an cohlannak cu Lawngtlai khualai bazaar bak ah asi i, a rak sunglawi tuk hringhran. Cu ahcun kei zong ka rak um ve i, Pu Lalthanhawla biachim zong ka rak ngai ve.

A nun chung ah a ti khawhtawk tein Mizoram caah aphunphun in rian a tuan. Lawngtlai district ca zong ah a tuan. Mipi nih theihmi le bochanmi pakhat a rak si. Lawngtlai District ahcun "Pu Hmun Hre" tiah cun upa ngakchia in a theilomi an rak tlawm te lai. Cu tluk cun min a ngei ve mi pa asi.

Ka philh khawhlomi cu, 1993 kum ah a si. Aung San Suu Kyi nih a rak chuahmi cauk Freedom From Fears timi le Aung San of Burma timi kha Calcutta leiah cah khawh asi. Na duh maw a ka ti i, "Ka duh ko" ka ti i, uk 10 veve tluk a rak ka cah piak.

Aung San of Burma cu Aung San tuanbia a tialmi asi. Freedom From Fears timi cu a tha taktak. Tihnak in luat kan herh timi asi i, nihin ni ahcun cu ruahnak nih Aung San Suu Kyi nih Kawlram pi cu luatnak a kan pek than ko. A pa ai a rawl.

Cu lio ah Kawlram ah, ramdang politics phunphai cauk cu a luh luhpi khawh le luhpi ngam a rak si lo. Thoh-hlan-zi an rak tam tuk i, politics ca phurh cu, tih a rak nung tuk. Ka tih tuk nain ka rak phurh. Tlaih ahcun thawng tiang thlak khawh asi.  Asinain Aung San Suu Kyi thapeknak bak ah ka rak luhpi mi asi i, Pu Hmun Hre kong ka ruah fate, cu zong cu ka philh kho bal lo.

Ka ruat i, "Aung San Suu Kyi hi ram le miphun caah thapek a hau. Hi cauk hi, Yangon tiang ka luhpi hna lai i, ka zuar lai i, pakhat hnu pakhat an va copy lai i, mi tampi nih rel te hna seh" timi saduhthahnak he uk 10 veve tluk ka rak phurh i, MIT kaimi miphun dang sin ah a hram in ka rak zuar. Ka tih tuk nanain ka thuh hramhram i, Yangon tiang ka rak kalpi i, ka rak zuarmi asi. Nihin ni tiang ka philh kho lo. Kha cauk hna kha, minung zeizat nih dah an hmuh khawh hnga? Zeizat nih dah an copy hnga? Zeizat nih dah an rel hnga timi ka ruat tawn.

Pu Hmun Hre hi, pumrua tha le mi ngo ngai asi. Muisam a chuak thiam ngaingai. Mi nuntha asi. Mi daidam asi. Cathiam le carel huam asi. Rumra a ngei i, mi nih upat tihzahmi asi. Thau pa ahcun kan bochan taktakmi politician pakhat asi. Laimi chungah politician taktak hi an har ngai i, an mah le chan ah Laimi politician timi rel tikah kutdong rel khim chungah aa tel dingmi asi. Hi bantuk a zami pa pakhat nih a kan kaltak tikah, Laimi caah pasaltha pakhat kan sungh ni asi.

                --------------------------------------------------------------------------

Atanglei ah hin, Vuangtu Sui Kharliana tialmi ka van telh chih. A catialmi a tha ngaingai.

On Friday, July 1, 2016 7:19 AM, Vuangtu Sui Kharliana <vskliana@gmail.com> wrote:

LAIMI LAIFA VIALTE CAAH KAN MI ROLING PAKHAT A SI VE MI NIH NI 28-JUNE-2016 (TUESDAY=CÂWN NIHNIH NI) KHAN A CHUNGKHAR LE A HAWI LE LE LAIMI LAIFA LAIRAM CU A KAN KAL TAK.

 

Pu HMUN HRE(L) A KONG LAM A TLANGPIIN

------------------------------

A hrihram le chuahkehnak:

PU HMUN HRE CINZAH hi

Thau, (Myanmar) khua i Cinzah Bawi Pu Thang Nawl(L) le Pi Famnawn(L) le Nupa i an fa le lak ah pa um chun a si. A unau pawl cu an upat ai dot ningin:

1) Pi Sui Cin(L) w/o Pu Chiah Dun(L), Thau khua

2) Pu Hmun Hre, a tu i kan then(a kan liam taak tu) mi

3) Pi Mang Cia w/o Khen Mang(L) Thau khua

4) Pi Sui Len w/o FC Zathang, Khatla, Aizawl, Mizoram

5) Pi Ngun Khen w/o Ca Uk, Thaltlang khua, Mizoram

6) Pi Ngun Bor w/o Thang Uk, Kalyemyo, Myanmar

 

A chuah kum hi 1935 a si i, Thantlang,(Myanmar) Bawi Lal Luai Cinzah hrinsor mi a si. A hmet lio hin nghakchia fel te le a lek ngai mi, cathiam  kho tukmi le muitha tak mi a si.

A far le le a nu le pa zong nih fapa /ța an  ngeihchun te a si ruang zong a si kho men, an dawt tuk i an rak i uan pi tuk tawn.

 

A CACAWN NAK LEI:

An khua THAU hi khua ngan ve mi ngai hmanh siseh law, tâng(class) li(4) tiang lawng a um i, tâng li tiang cu an khuaah hin a cawn dih. Tâng 5 le tâng 6 cu Farrawn khua ah a cawng i tâng 7 le tâng 8 cu Hakha High School ah a dih. Hi vialte catâng a cawn mi ah hin examination ah pakhatnak(1st position) lawngte ah a pass dih hna.

Tâng 9 le tang 10 hi Rangoon(Yangon) ah Cushing Convents School le St. John Baptist Convent High School ah a dih. Hi tang 9 le tang 10 a cawn lio zongah hin passnak tha tukin a pass viar fawn.  Rangoon Htidhan College-ah I.A(International of Arts)  cawng dingin college siang kai a peh i, College kal pah hin Joint Venture Co-Operation Company ah Clerk rian tuan in ai hlawhfa pah.

 

Kum 1956 khan Burma(Myanmar) ram cu buai takte in politically in a buai i, hi ruangah hin ca lei zong cawng kho ti lovin Politics leiah a luhhnawh ve tak tak nak a si. A cacawn lioah hin Pathian a tihzah ve ngai mi le cathiam kho mi le mi nunzia dawhte a si ruangah mirang missionary hna zong nih an uar ngai i siang in cacawn man (fee) zong an liam piak tawn. India ram i rak luh /rat hnuah zong, Mirang pawl nih hin cakuat le cauk(book) tha tha  hna an rak kuat tawn.

 

Kum 1962 khan kawlram(Myanmar/Burma) cozah Denmocracy uknak cu an ram ralkap bawi Genedral Ne Win nih cozah nawl ngeihnak cu ralkap thazang in a chuh/tei hna i, kawlram cu ralkap uknak tangah a um. Hi raungah hin kawlram Politician pawl hna cu thong an thlak hna. A chweu ramdang India( Manipur, Mizoram), USA, Australia, Europe ram hna le ram dang dang hna ah an zam hna. Amah Pu Hmun Hre zong hi Politics i a luhhnawh lio khan an ram Political Party pakhat a lian bikmi --Anti-Fascist People’s Freedom League (AFPFL) party kha a luhhnawh. Hi party ah hin mi min lang le mi nghalhtheih cem pawl a si ve manh. Hi bantuk a si ruangah hin, ralkap cozah nih tlaih ding a timi list ah a min a um ruangah, Pu Ral Hmung, Chin Minister, he Mizoram i Bualpi (Ngun Ling) khuaah kum 1963 khan kawlram(Burma) hi an rak zamtak ve.

 

A nupi neih:

Kum 1954 kum i a nu le pa  i a nupi caah an rak hammi le a man mual zong an rak dih cia mi --Vombuk  bawi, Pu Liandun Zathang (L) le Pi Ni Thluai i an fanu Pi Sui Chin, cu Bualpi (NG) ah kum 1963 ah a thît. Pi Sui Chin hi hi lio ah hin Bualpi(NG) khua ah hin siang in cachimtu (teacher) a rak tuan lio a si. A nupi thît dingah hin an khua i a nu le pa le chungkhar hna câh in an i thîtumhnak hi an rak tuah.

Pi Sui Chin he an fale  vial te hi an dihlakin 4 an si. Amah lawnglawng hi pa an ngeih mi a si.

1)      Lian Cung Nung

2)      Lian Kung Pui

3)      Lian Chum

4)      Lian Hlun Thang

Pi Sui Chin he hin an i then i, mah hnu hin Pi Tha Zing, Sangau bawi Pu Chan Nawn(L) fanu he an i um than.  Pi Tha Zing he hin fa panga(5) an ngeih than. Cu hna cu:

1)      Lal Luai

2)      Ngun Chin

3)      Tial Hlei

4)      Thawng Lian

5)      Tluang Lian Sang

Pi Tha Zing nih hin kum 2004 ah a thih tak.

 

 

A political Life:

A hawi le he Mizoram i an rak tlik zam ah hin India cozah nih Political Asylum an rak pek i, thla hlawh phaisa zong kum chiarin pek an rak si. A hawi le belte cu can sau umloin kawl cozah sinah an i surrender hna. Amah zong hi i surrender dingin heh tiah an ral sawm i an nawl ve. Si hmanhselaw i surrender cu a si thiam hrim hrim lo tiah a ruah i, ai nautat. Cu ruangah cun, khaw zei hmanhah um u si law holh lo ring lo te i um ding thiam thiam a si ding ah a ruah ruangah a duh ve lonak khi a si. “Burma ram Democracy  a si ve tikah kan chungkhar dihlak in kan kai ve te ko lai” a ti tawn bal. Hmanhsehlaw hi a mitthlam mi democracy uknak cozah hi a va tong manh ve loh.

 

Pu Hmun Hre hi Lai ram Lai phun a ruat ve mi tak tak a si, Politics hi a thisenah ai than chih pi hlah maw ti awk bak in a buaipi ve tak tak tawn.  India mi sinak Citizenship a ngeih lo caah Mizoram, Lairam ah Politics kongah zei hmanh chimrel kho ve lo ding a si. Hi ruang ah hin India President le Prime Minister hna tawnnak a ngei i, Indian Naturalisation Citizenship cu Delhi hmunah betak te in a hal hna. India President nih cun 1984 ah cun India mi sinak (Citizenship )cu a rak pek. Hi citizenship a hmuh mi hi ai lawm ngai ngai. 

Hi hnu hin, India ram Mizoram chung Politics-ah betak tein luhhnawh in rian a tuan. Lai Distict (LADC) chungah hin zalong tein khua sa in, Political Party - PC party, MNF party, le Congress(INC) party hna ah District level President rian hna a rak tlaih tawn. Kum 1991 khan MDC(Member of District Council)  i thimnak(election) hna ah arak i candidate bal. Hmanh seh law, a van a chhia tawn. Mah nhi ti bu hin, ca a thiam ruangah, Mizoram state cozah ah Planning Board member hnaah appointed(pek) a rak s ii, Aizawl ah Committee meeting ah a rak kal lengmang tawn. 

Cun, a hnu deuh zongah LADC cozah ah Planning Board Vice Chairman hna ah an rak chhiah(appoint) tawn. Kum 2010 ah khan Indian National Congress(INC) party chungin LADC thimnak(election) ah Lawngtlai-III Constituency ah aa candidate ve i, hi ka hin Pathian thluachuah hmuin fiang ngaiin thim tlin a si. Hi LADC cozah thar INC tuah mi ah hin Planning Board Vice Chairman rian kum 5 chung a tlaih.  A tu LADC cozah thar zongah hin MDC cu si ti lo hmanh sehlaw, Cozah lei hruaitu hna nih a mah an herhnak ruangah Political Adviser to LADC ah an chiah. Hi rian hi nihin a thihni tiangin a tuan.

Ram hruaitu a lu cemah um lo hmanh sehlaw, Lai ram le Lai mi phun a ruah tuk ruangah a lungchungah a khat tuk i, Kolodyne Multi-Model Transit Transport Project (KMMTP) hna hi a buaipi nak a sau ngai cang i, Delhi hnaah vawi tampi an tuan zok zok nak ding caah a va chim tawn. Amah hi mirang holh le Vai(Kala)-Hindi) holh ah hin mah holh bangin a holh kho mi a si.

Ca reelnak lei: Ca rel a huam ngai ngai mi a si i. Cauk tha a hmuh paoh cun chungkhar dirhmun zong ruat loin a man fak le dinah buai loin a cawk tawn. Cun magazine le Newspaper a hmuh khawh mi paoh paoh cu a khomh i a rel peng tawn. A cân tam cem hi ca relnakaah a hman dih ti awk khi a si. Hla hna zong a phuah ve tawn. A phuahmi Lai hla lakah hin an rak uar ngai mi le sak ngai ve mi zong a um.

 

Biaknak lei (Khrihfa Bu): A hmet lio thokin Krihfa a rak si. A nu le pa Krihfa an si lo buin Krihfa a rak si mi a si. Kum 1946 June 16 ah khan Rev. Leng Kham nih Baptistma(tipil) hi Thau khuah a rak pek. A tlangval lio zongah Khrihfa Bu a ruat tuk mi a si. Chin Hills pumpi ah Zomi Baptist ah Christian Endeavour (Mino Pawl) ah can sau pi General Secretary rian a rak tuan. A tu a can dongh lei(upat lei) zongah hin Krihfa Bu (Baptist Church of Mizoram) BCM) hna lakah um nuam a timi a s ii, i pumh hna zong a dam a si ah cun, a pum lengmang tawn.

 

A zawtnak kong:  Ram ca i thi lak i tuan mi ti u si law kan palh men la. A sinain a sinak cu cu cu a si deuh. Tu tan zahan nai te khan kan LADC Chief Executive Member( LADC bawibik cem) he May thla khan Delhi ah India Central Cozah va chawn dingin an kal ti i, lunglomhnak le ruahchannak saupi he an rak tlung. Si hmanh sehlaw, Aizawl an rak phanh hin, zawtbuin a rak phan. 

Cun, Aizawl ah hin Doctor nih an zaoh tikah Liver Cancer zawtnak kha a ngei ti an hmuh.  Aizawl ah hin can tawi ai zauhkhenh i , a fale (Lian Chum)nih Lunglei khua ah zohkhenh dingin Aizawl hin a lak. Lungleiah can sau tuk lo an zauhkhenh hnuah date 28-June-2016 ah khan hi vulei harnak tem ing ti lo dingin a kan kal tak. A ruak hi date 29-June-2016 ah Lawngtlai Council Veng ah phum a si.

Pu Hmun Hre hi a hmet lio tein mi sikan ngei mi te asi i, hnawm le tam a remlo mi ai thianh hlimh tuk mi minung a si. Hawi komh mi leng chonh biak a thiam mi a si bal. A ho hmanh a bik i va remlo le va huat mi a ngei lo mi a si, midang he tuanti a thiam ngai mi a si.

 

 

Rev. V. Sui Kharlian

Coordinator

Communication Department

LIKBK Assembly

Lawngtlai, Mizoram, India

NASA Thlahmi JUNO Jupiter Aphan

July 6, 2016, 6:01 pm

≫ Next: Vawlei Pa Zeizat Dah Aum?

≪ Previous: Hmun Hre Tuanbia Tawi

$

0

0

Pathian nih zeizongte (universe) a rak ser tik ah hin, minung thluak nih tuak le hngalh khawhlo ding in a rak ser. Khuaruahhar taktak an si ko. Vancung thil hna zoh tik ah, kuaruahhar taktak an si. Van zong hi a dong kho in a um lo. A sang deuhdeuh an kai i, a kau chin lengmang. Cu tluk a kaimi ahcun, vawlei lianlian an zuang hna i, Jupiter hi pakhat asi.

Nika pawng ah aa helmi thil hna hi Solar System tiah an ti hna i, kan vawlei zong hi, Nika a helmi vawlei pakhat asi. Hi Nika a helmi vawlei hi hlan ahcun 9 a um tiah an rak ti i, nihin ni ahcun 12 tluk a um ti asi. Acheu cu naite an hmuhmi hna an si. Scientist nih vawlei ah kan chia lai maw chia lo tiah an i el hnu ah, vawlei ah an chiahmi hna an si. Pakua hna hi, a lian bik an si i, vawlei (9) tiah an rak timi hna cu an si.

Cu hna lakah a lian bik mi cu Jupiter asi. Hi Jupiter hi adang vawlei he aa lo lo. Khuvai (gas) nih a tuam dih i, a dawh zong aa dawh ngaingai caah, scientist nih theih an duh taktak mi asi. Nika in rel tik ah, hlat ah palinak ah a um-Mercury, Venus, Vawlei, Jupiter le Mars an si. Jupiter hi khuvai nih a tuam dih caah, nunnak a um kho ding asi lo.

Nika a helmi vawlei 9

Nai Nihnihni ah NASA nih an thlahmi JUNO vancung seh (space craft) cu, Jupiter aa helnak lam a va phan. Hi vancung seh Jupiter thlahnak ding caah, US$1.1 billion  adih. Juno nih hin, Jupiter cu caan zeimaw zat chung naih tein a hel lai i, hman a thlak lai, video a thlak lai i, vawlei ah arak kuat lai. KUm 2018 February tiang aa hel lai i, cu hnu ah Jupiter a va suk lai i, an tlakter lai. Cucu NASA an i tinhmi asi.

Jupiter hi khuvai (gas) nih a tuam dihmi asi. Scientist nih theih an duhmi cu, "Jupiter hi nika a helmi thil vialte a khuhnenh dihtu asi maw silo" timi theih an duh. Cun Jupiter zeitindah aa sem timi kan theih khawh ahcun, cu nih cun minung kan umnak vawlei zong hi zeitin dah aa ser timi zong kan theih khawh te theu lai tiah an ruahchan.

Junu nih Jupiter a vel lio

Jupiter hi vawlei in meng 1.8 billion (1,800,000,000) a hla. Juno vanzuang seh hi, suimilam pakhat ah meng 120,000 tluk rang in a zuang i, Jupiter phaknak ding caah kum 5 a rau. Jupiter helnak a phak lai ahcun, Juno hi suimilam pakhat ah meng 165,000 tluk in a zuang i, minung sermi thil vialte lakah a rang bik asi an ti. Meithal kuan khi suimilam papakhat ah meng 1,700 tluk rang in a zuang i, cu nih cun Juno hi zeitluk in dah a ran timi a langhter.

Jupiter hi khuvai nih a tuam dih caah, a lin taktakmi asi i, Juno nih hin Jupiter atuamtu khuvai cung meng 2,600 a hlatnak in a hel lai ti asi. Hlan ah an rak hlahmi Galileo vanzuang seh nih hin, Juno nak in alet 5 a hlatnak in a rak hel. Galileo cu 2003 ah an rak dinhter.

Jupiter aa helnak a phak ah Juno nih a engine a van fumter lio

Jupiter hi alian taktak i, a laiva te in cheu ah, canceu tiang a lianhnak hi meng 43,441 asi. Nika in meng 483.8 million a hla. Amah nih thlapa 8 aa ngeih hna i, cu hna cu Europa, Ganymede, Lo, Callisto, Amalthea, Thebe, Ananke le a dang tam ngai an um. Cu hna nih cun, Jupiter cu an an hel. An khulrannak (speed) aa lo cio lo ti asi.

Juno nih hin, Jupiter le Jupiter a heltu thlapa pawl cu hman a thlak i, vawlei ah a van kuat hna. NASA scienst nih an timi cu,  "Vancungsang pi ah aa chawkmi vawlei hna lakah ralkah in aa helmi thil pakhat hmanh kan hmu rih hna lo i, atu kan hmuhmi hi a voikhatnak bik asi" tiah an ti. Zeicatiah Jupiter heltu thil hna hi, acheu cu ralkah in an zuang ti asi.

Juno nih Jupiter sining a va hlathlai lai i, kan vawlei hi zeitin dah a rak i ser ning asi? Aliamcia kum zeizat ah dah vawlei hi a rak i ser timi pawl hi, Juno thawng in tampi theih khawh asi te lai tiah NASA Scientist nih an ruahchan.

Juno thlahtu NASA riantuantu pawl