Quantcast
Channel: Semnak Lairam
Viewing all 597 articles
Browse latest View live

Semnak Lairam Dawhnak

$
0
0






Bungtla Tisor

"Lairam cu Pathian nih Laimi a kan pekmi asi. Miphun dang ram asi lo. Lairam zohkhenh kilven hi Pathian nih a pekmi rian asi. Kan ram cu kan dawt lai; a zawn kan ruah lai; kan uar lai i, kan thangthat lai. Kan cawisan lai; kan remh lai i kan thanchoter lai."
                                               --------------------------------

Fimnak, thiamnak, rumnak, dawhnak, nuamhnak, lianhngannak, sunparnak le duh tlinnak ram timi, USA kan phanh zongah, Semnak Lairam te kha kan ngai theu tawn. USA ah ka umnak kum 18 asi cang nain, nifatin in Semnak Lairam hi ka ruat tawn. Ka zanmang ah Lairam voi tam ka phan. Zanmang i hmuh caan ahcun, zingka thawh cu lung a leng ngai.

Zeitluk ramnuam ah um hmanh u sih law, mah semnak ram cu philh khawh asi lo. Mitthlam ah a cuang zungzal. Kan ram te kha, chukcho aleilung chiakha ko hmanh sehlaw, kan ngai theu tawn. Zanmang i ka hmuh zawn ah, zingka thawh khi har ka ti tuk tawn. Nihin ni ah hin, "Khawika ram dah phanh na duh bik?" ka ti hna sehlaw, "Lairam" ka ti lai. Zeicatiah Lairam nakin kan caah a sunglawi deuhmi ram a um lo.

USA cu aa dawh tuk. Dawh ah a tling. Kan umnak Ohio State cu a rawn tuk i, tlang a um setsai lo. Caan saupi cu tlang kan hmu tawn lo. Tlang umnak tete khual kan tlawn caan ah, Lairam kan thei khun. Fing le tlang, tiva le tupi hmuh tikah Lairam mitthlam ah a cuang. Ngaih a um tuk.

Lairam te kha a rak nuam ko. Dawhnak tampi a rak ngei ko. Tluk awk tha lo in thatnak tampi a rak ngei ve ko timi kha ramdang ka phanh hnu in ka fiang chin lengmang. Kan Semnak Lairam te kha mitthlam ah a cuang tuk hringhran.

Lai lei a rami zong Laitlang hmanthlak ka cah theu tawn hna. An ka kua kho tawn lo. Naite ah Saya Buan Thawng Lian cu United Theological Seminary ah MATS kai ding in a rak ra. Laitlang i ka cahmi cu Lairam hmanthlak asi. Amah nih a ka phurhmi chung tete in, atanglei hmanthlak hi ka khumhmi hna. Acungah tampi kai lawm.

Hi hmanthlak hna zoh tikah, Semnak Lairam te hi, thatnak, dawhnak le zoh cimlo a sinak tampi aum ve ko timi kha hmuh khawh asi.  Fiang tein hmuh thiam le ruah thiam ahcun, Semnak Lairam hi dawhnak in a rak khat ve ko. Ramdang ram tampi nih an tluk hrimhrim lo. Cu aa dawhnak a cheukhat cu atanglei hmanthlak ah hmuh khawh an si.



Hakha khualipi

Tita Hrawn

Vuichip Tlang

Atanglei hmanthlak hi Lairam i minthang bik tisor asimi Bungtla Tisor ti asi. Matupi khuapawng ah a um. Lairam ah tourist zong nih an zoh duh ngaimi tisor pakhat asi.
Bungtla Tosor
Bungtla Tisor
Bungtla Tisor
Bungtla Tisor

Bungtla Tisor

Atanglei hmanthlak pawl hi Timit-Tita Hrawn hrawnghrang hmanthlak an si. Timit-Tita Hrawn hi cu aa dawh tuk i, "Chinland California" tiah min ka sak. Zeicatiah USA ah aa dawh bik le minthang bik ramkulh cu California asi. Timit-Tita Hrawn cu California bantuk in aa dawhmi hmun asi. Tita-Timit le Tita hrawng cu aa dawh tuk i, Lairam California asiloah Chinland California tiah min ka sak.
Hi hmun ahcun hmailei ah Kawlram movie thatha a chuak ve te lai. Tita Hrawn hi cu lung aleng tuk. US ka kal hlan ah ka ke in voi tamtuk ka hrawnmi asi i, atu zong tlung ning law cu ke in hrawn ka duh rih. Aa dawhnak le a nuamhnak te kha, ke tein hrawn le teh ka duh rih. Mitthlam ah a cuang tuk hringhran.

Farkung abubu in artlang in ummi hna hi cin chawmmi an si. Thingram bawi Pu Kim Lai nih 1983-85 karlak hrawngah a rak cinmi an si. Tanghra ka kai lio asi . A nih nih a cin changmang. Hakha khuami cheukhat nih mei in an rak duah changmang. Pawi ka rak ti tuk.

Hi farkung hna zoh in, Pu Kim Lai cu Lairam a daw taktakmi pa asi tiah ti khawh asi. Amah nih rak cing hlah sehlaw, hi farkung dawhdawh hi an um hnga lo. Pu Kim Lai hi, hi farkung ruangah, Laimi nih kan philh kho ti lai lo. Far tampi a cin ruangah "min thatnak" pek awk aa tlakmi pa asi. Hi far nih Lairam zeitluk in dah a dawhter? Khua caan zeitluk in dah a thatter? Thli zeitluk in dah a thianter? Kan vawlei zeitluk in dah a hninhnoter timi ruah ah, a man khiah khawh ding asi ti lo.

Pu Kim Lai cungah lunglawmhnak chim cawk lo asi. 


Tita Hrawn

Tita Hrawn

Tita Hrawn















Tita Hawn-Chindland California ti lo awk a tha lo. 





Tita Hrawn (Hi tluk ram dawh kan rak ngei ve)

Chinland California timi cu hihi asi


Ramdang ah zahpi ding asilomi ram dawh

Len ka caak tuk

Pu Kim Lai kutneh zeitluk in dah a that?



Hika hrawng len cu ka caak tuk ee?




Aa dawh hringhran "Chinland California"





Timit Hlei in Hakha kalnak
Timit Ngakhur umnak



Hi tluk lam dawh kan ngeihmi hi uar a um tuk


Timit-Tita aa tonnak


Timit le Tita tonnak (Kaladan River Semnak)

Hrawn a nuam tuk ding mi lampi















Saisihchuaklam (Vuichip Cho chuah) 

Saisihchuaklam Vuichio cho zawn asi


Chinchiah: Saisihchuaklam timi hi Hakha-Thantlang-Thau-Saisihchuak a hrawngmi lam asi. Hmanthlak vialte hi Pastor Buan Thawng Lian thlakmi an si. Acungah lunglawmhnak nganpi ka ngei timi te kha langhter ka duh.








Khua Dawh Asi Te Dingmi "Hakha Khuathar"

$
0
0

Hakha leimin
Hakha leimin (2015) ruangah innlo tam ngaite a rawk. Hakha khua acheu sang hna cu minung umnak ding caah tih an nun cang caah khuathar tlak asi. Cu khuathar i an sakmi inn hna cu cozah bawmhnak in sakmi an si. Ramchung ah ralzaam dirhmun in um cu a fawi lo mi thil asi caah, mah duh ning tluk asi lo hmanh ah, hi tluk tiang hrawng cozah nih an sak piak khawhmi hna hi, lunglawmh awk ngai asi.

Pu Thla Hre a rat lio ah a chimmi cu, "Hi inn vialte saknak ding cah ah hin, cozah nih angka a ngei lem lo. Asinain cozah lila nih an mah cozah bawi riantuanmi chung lila le Kawlram mirum sin in tampi a hlu an khan chawm. Kei nih inn cu zat ka sak lai tiah bia an i kammi in a chuakmi tangka zat in sak asi" tiah ati tik ahcun ka ruahlo ningpi asi. 

Khatlei ah Democracy ram kan si cang ti pat in, "Cozah nih zeipaoh kan tuah piak seh" timi cu ruahnak ahcun a fawi ngai ko nian, Kawlram cozah caah cun a fawi ding asi lo. Zeicatiah Kawlram cu democracy sining ah duhsah tein aa thlenlio lawng asi i, tangka tampi hmuhnak ding lam kha a har ngai. Ramdang ah leiba tampi a ngeih pin ah ramdang bawmhnak ah aa hngat chawmmi asi rih. Mah tein 100% a dir khomi asi rih lo. 

Cun 2015 ah hin Lairam lawng aa rawkmi asi lo. Kalay Valley, Kachin Ramkulh, Shan Ramkulh le Rakhine zongah a tlawm le tam rawhralnak a rak um ve. Hi tluk asi fakmi cozah caah cu vialte tuanvo van lak ding timi cu, thil dintuai asi lo.

Cucaah atanglei khuathar i an sakmi innthar hmanthlak tete zoh tikah, acheu nih "vuan-htan inn" alo ti zong ah an ti; a cheu nih "palik sakhan alo" ti asi. Aphunphun tein sawiselnak um ko hmanh sehlaw, abuak tlak in zoh tikah aa dawh ngei i a za ngai ko tiah ruah awk asi. Abikin "ralzaam" dirhmun in, hi dirhmun phak khawh kha i lawmh ngai cio ding kan si ko rua tiah a ruatmi tampi an um. Mah lungtling taktak cun cozah nih cun sak piak khawh ding a fawi lomi asi. 

Khuathar inn le lamsul zoh tikah nuamh dawh ngaite asi. Hmailei ahcun hmunhma nuam  khuadawh le hmunhmapi ah aa chuah te ko lai. A chung ummi zong nih, dumhau dawh tein tuah; thingkung ramkung dawh tein cin; theikung le pangpar phunkip cinnak in dawhter chin zuam ve ding an rian asi. Cozah lawngte bochan le rinh lo in "Zeidah kan khuaram caah kan tuah khawh ve?" timi lungput he tha chin lengmang in khuaram ser khawh ahcun, Hakha Khuathar hi tourist tampi len duhnak "Khua dawh le minthang ah aa chuah te ko lai." 



Hakha Khuathar Inn pungsan

Hakha Khuathar Lam-awr inn


Hakha khuathar lam-awr inn

Hakha khuathar in khuahlun lei thlakmi.

Tihnung Asimi "Lairam Motor Lampi"

$
0
0

Lairam "Temin-Taman-Lan" (Photo: Buan T. Lian)



Lairam cu fingtlang a sang i tlang an cheng. Horkuang an thuk. Lungpang hruphrap le mincaham atam. Kan lam hna hi atam deuh cu diltlang an sang. Lamthlang lei zong an sang hna i, tih an nung ngaingai.  

Nikum July 2015 lio i vawleimin ruangah kan lam hna hi tih an nung chinchin. A minh cia nakin lamcawh asi tikah, leivawr dil a har cang. Acunglei in amin chap lai timi phan a um tuk fawn. Hmunhma cheukhat cu motor cit ngam ding in an um lo nain kan i cit peng ko hna. 

Ralpi II lio ah, Japan ralkap nih Bangkok le Yangon karlak tlanglawnglam an rak cawhmi cu, minung thawng tam tuk an rak thih caah, "Death Railway" tiah an rak ti. Kawl nih cun "Te-min taman lan" tiah an ti. "Thihnak bawi lamkaltu lam" tinak khan asi. Leh awk a har ngai. Lairam cheukhat cu tih an nun tuk caah, motor aa citmi hna caah "Te-min taman lan" bantuk an si taktak ko. Kan thi sual lai ti hi phan an um tuk. 
Tahchunhnak ah, Laitui khua pawng, Lungbang khua thlang deuh, Var chukcho vialte hna le Taingen thlang lam hna hi tih an nung ngaingai. Culawng siloin 2015 i vawlei minh hnu ahcun, Laitlang lam hi tih an nung kho taktak. "Temin-taman-lan" bantuk asimi an tam tuk cang. Gangaw lam hna cu an zia ngai nain vawlei an minh hnu ahcun tihnunnak a tam tuk ve cang.

Temin-taman-lan cheukhat
Zeitluk in dah kan ram aa rawh i, kan lam hna zeitluk in dah tih an nun? Hi lio caan ah Laimi um sawh in um awk kan tha lo. Kan ram sersiamnak caah upa ngakchia dihlak ramchung he ramleng he kan i zuam a herh timi kha, hi hmanthlak hna nih an langhter.

"Hmanthlak pakhat cu bia ka thawngkhat he aa tluk" an ti bang, hi hmanthlak hna zoh i, Lairam caah zeitluk in dah Laimi tuanvo kan ngeih? Zeitluk in dah kan rian a tam? Lairam mipi himbawm tein an umkal khawhnak ding caah, vawleicung Laimi dihlak zeitluk in dah riantuanti kan herh? Lairam kan uktu le bawi le hna zeitluk in dah riantuan a herh?" timi hi hi hmanthlak hna nih an langhter ko.








Zeitluk in dah vawlei a no?







Amin kho peng dingmi lampi


Atolh peng dingmi lampi zeitindah kan ven lai?




Zeitik dah ava feh te hnga?




















Temin-Taman-lan an si ko










Temin-Taman-Lam motor kal lio









Biafunnak: 
Hi tluk in a chiakha i tih a nungmi lam ah, nifatin in kan miphun hawi cu khual chukcho an tlawng. Hi hmun ah kan miphun himbawm tein kan umkal khawhnak ding caah Laimi nih zeidah kan tuah lai? Ramdang um Laimi zong um sawh awk kan that ti lo bantuk in, Lairam chung ummi hruaitu le mipi hna dai tein um awk asi ti lo. Kan ram lampi hna hi remh ding in, miphun rian ah chiah a herh cang. 

Cuti asilo ahcun 2015 bantuk harnak hna nih a kan tlun hnawh sual ahcun, harnak fakpi kan tong than sual lai timi ruah ding aum!!






Thihnak Tlanglawnglam (Death Railway)

$
0
0

Kwai River zulh in cawhmi Thailand-Burma tlanglawnglam
Ralpi II lio ah, a min a thang taktakmi tlanglawmglam cu "Death Ralway" timi Thailand-Burma tlanglawnglam hi a si. Hi tlanglawnglam kong hi cauk  le capar ah tampi an tialmi asi. 1957 The Bridge on the River Kwai timi zong movie minthang a rak chuah i, hi lam hi an i thlak duhmi cu asi. Nihin ni ahcun hi tlanglawnglam hi khawnmaw ka tiang lawng an hman i, a cheu cu an hmang ti lo. Tourist zohmi lam minthang pakhat lawng ah a um cang. Zeicatiah a cheu cu zokhenh an har tuk caah, lam an let cang caah asi.

Tang (10) ka kai lio ah, "Sit-pyan Makazine" ah "Kwai Myit Ta-ta Paw Dwin" timi capar Kawlca ka rak rel i, cu capar thawk in hi Kwai River kong hi ka thinlung ah a cam thai.  Careltu caah theihtlei asi theu lai timi ruahchannak he hi capar hi ka tialmi asi. 
---------------




Thailand Burma Death Railway Map

Burma Tlanglawnglam (Burma Railway) timi hi min phun (4) in an auh: Burma Ralway; Thailand-Burma Railway; Burma-Siam Railway ti asi. Minchia kha bik an auhnak cu "Death Ralway" ti asi. "Thihnak Tlanglawnglam" ti asi. Kawl nih cun "Temin-taman-lan" tiah an ti. Kawl min sakmi hi a thuk i a tha khun tuk i, Laiholh in leh awk a har ngai. A fawinak cun "Thihnak Bawi lamkaltu lam" tinak asi hnga. 

Hi ruang ah dah hi tluk min chiakha an sak hnga ti ahcun, Japan empire nih Kawlram tuknak ding caah hi lam cawhnak ah hin, British le hawikawm ram ralkap a tlaihmi hna le Asian ram chung hnekchawm riantuantu (forced labors) tam tuk a hman hna. Cu riantuantu pawl cu tam tuk an thih caah "Thihnak Tlanglawnglam" tiah an ti.  Tlanglawnglam hi voi tampi cu lungpang tang in a kal i, tihnung ngaingai asi. 


Kwai River kam tlanglawng kal lio
Tuanbia tialtu nih an tuak tik ah, "Hnekchawmmi Asian riantuantu 180,000 tluk le Hawikawm ram ralkap an tlaihmi 60,000 nih hi lam hi an cawh ti asi. Asian mi cu hinak in an tam deuh lai tiah an ruah. Hi chungah Asian hi 90,000 tluk an thi; Hawikawm ram ralkap thawngtla 12,621 an thi ti asi. Hi ralkap thawngtla chungah Mirang 6,904; Australia 2802; Dutch 2,782 le American 133 an thi". 

Hi Thailand-Burma tlanglawnglam hi, Ralpi II lio ah an rak pemh asi. Tinhmi cu Kawlram tuknak tuk le teinak ding caah asi. Japan nih Thailand cu a la lo. Asinain Thailand tilawngdinhnak, vanlawngtual le Bangkok khualipi kha hrampi ah chiah in, Mirang kuttang ummi Kawlram, Malaysia le Singapore kha lak a duh hna. Cucaah Kawlram laknak ding caah hi tlanglawnglam hi cawh a rak asi. 

Hi lam hi Panpong (Thailand) in Thanpyu-yayat (Kawlram) karlak meng 258 a saumi asi. Hi lam aa pemh ahcun Bangkok le Yangon karlak kha tlanglawng lam aa peh ding asi.

Thai-Burma Death Railway lamhlun

Hi tlanglawnglam hi, Bangkok in nitlaklei ah a kal i, nitlakchaklei hawih in Kwai River zulh in a kalmi lam asi. Kwai Tivapi hi a rawn ngai nain, horkuang an thuk; lungpang an tam. Lam aa kuai. Hmun tampi ah hlei donh a hau i lungpang ceh hnu ah cawhmi lam asi.  
Kawlram uknak ding caah le India tiang teinak ding caah hi lam hi a biapi bik a rak si. Khulrang tuk in cawh le lim a herh caah, tivahawr tampi cu thing-thlei an rak donh chawm. Thir an rak ngeih cawk lo caah asi. Kwai River zong cu, thing hlei in an rak donh. Ahnu ah thirhlei pakhat a kam ah an donh chih.
Kwai River thinghlei cungah tlanglawng kal lio

Thing in donhmi Tlanglawnglam


Alinh tuk pin ah, ruahsur, nilin, thlihran hrial lo in rian an tuanter hna. Raifanh, chungthlet le tlangrai in tampi an rak thi. Japan ralkap nih tirawl tha tein an pek hna lo caah, mi tampi cu an vaitamen a um ti lo i derthawm ruangah an rak thi. A cheu cu hmarung in an thi. Sizung a um lo. Mau in sak chawmmi sizungah aherh ning in an rak hlai hna. Cuticung minung tampi an rak thi.
Tirawl tha tein an pek hna lo caah a derthawmmi pawl

Mirang ralkap pawl rian an tuan lio
Cu Kwai River hlei cu October 1942 in February 1943 karlak ah an rak lim. Ahnu ah thir zong an rak peh chap. Cu thing tlanglawng hlei cu tlanglawng nganpipi nih an rak hrawn ko. Hi lam onnak caah, Japan ram lamlei minthang "Gesia" pawl zong tampi an rak tlung ti asi.

Hi tlanglawnglam hi, Kawlram lei ah thilri kuatnak ah a biapi bik an rak hmanmi asi caah, Ralpi II lio ah Hawikawm ram pawl nih hrawh an rak i zuam cemmi lam asi. Kwai River hlei zong cu, 1944/45 ah British le Hawikawm ram pawl nih vanlawng in bom an rak thlak i, an rak hrawh dih. Cu an hrawhmi zong cu POW pawl an rak sakter than lengmang hna ti asi.


1945 ah Hawikam ram vanlawng nih Kwai River hlei an hrawh
Hi tlanglawnglam hi azapi tein nihin ni tiang an hmang thai lo. Zohkhenh le remh a har tuk caah asi. Japan an sungh hnu ah hi lam cu an hmang ti lo i, 1947 ah an phih. 1957 ah Nong Pla Duk le Nam Tok timi khua karlak cu 1957 an on than. Nihin ni ahcun, hmun tampi cu thingkung an keu cang hna. Acheu hmun cu Ralpi II nak tuanbia uarmi hna zoh ding ah, "tourist lennak hmunhma" ah an ser hna i, Thailand caah cozah tangka tampi luhnak ah an cang.

Tourist tlawn duhmi hmunhma pakhat
Hi lam nih hin, Ralpi II lio i Japan ralkap pawl zeitluk in dah an rak sual timi kha a langhter. POW pawl hi an rak temtuar taktak ti asi. Vawlei a hmunh chung le hi lam a hmunh chung cu, Japan ralkap sualnak tuanbia zong a hmun ve lai; philh asi ti lai lo. Hi lam ah hin, minung nunnak tam tuk a liam caah, "Death Railway" (Te-min taman lan) tiah an ti i, tuksapur ngaingai lam ah aa chuah.
Chanthar Kwai River hlei
Ralpi II a dih tik ah, hi tlanglawnglam cawhnak i tuanvo latu Japan ralbawi 111 kha an tlaih hna i, "war crimes" timi "raltuk lio lainawn hmuh" in taza an rak cuai hna. Ralkap tlaihmi POW pawl, an hrem ning hna le an tuahto ning hna a fah tuk caah taza an cuaimi hna asi. Hi chungah ralbawi 32 cu thih dantatnak an pek hna.

Hi lam an rak cawhnak cu k.75 tluk a liam cang nain, tuanbia rel fate, lamcotu hna temtuarnak khi lungthli in temtuar khawh asi rih. Cu tluk cun, hi lamtluan ahcun minung temtuarnak le thihlohnak Japan ralkap nih an rak chuahter.
Cucaah hi tlanglawnglam le Kwai River hlei cu, Southeast Asian tuanbia ahcun philh awk a tha dingmi tuanbia asi ti lo.

Vawleicung Ralpi II nak tuanbia tial le chim asi fate, "Te-min taman lan" kong hi chim lo in a tlin khawh lo bang, Kwai River thing-hlei tuanbia zong chim lo a tling kho ti lai lo!!

-----------------------------------------------------

Lakmi Hmanthlak

1. ilovekanchanabury.asia






Vawlei Linh Azual Lai

$
0
0
Kawlram khuahrem (Rf. www.mmbiztoday.com)

Kawl phungthluk hi a dik tuk ka ti. "Minung duhnak cu khuachia hmanh nih a zul kho hna lo" (Luh-alu nat ma leih naing) an ti. Asi taktak. Minung duhnak cu khuachia zong nih a zul kho hna lo. Pathian zong nih a kan zul kho ve lo. Cucaah "Minung duhnak cu Pathian zong nih a tlinter kho lo" tiah ti ve ding asi.

Ruah asur tik ah a sur tuk, khua tha seh kan ti. Khua a chiat tikah khua a chia tuk, cu bantuk nikhuapi cu kan ti. Khua a sih tik ah a kik tuk, a ka neng tuk kan ti. Ni a linh tik ah, a nilin a ti tuk kan ti; snow a tlak tikah snow a tla tuk kan ti; pumh hmanh kan huam lo. Ni a linh tuk le alin tuk le kanti i pumh kan huam ti lo. Nikhua kong ah minung hi kan zai cemnak asi. Aza bak in Pathian nih a siam duh tung lo le kan miakmi zeihmanh aum lo.

Khuasik le vur kongah a zaimi na si maw? Na tha chia hlah. 2016 thal cu a linh ruangah na zai than lai timi a fiang cang. Khuasik lio ah khua a sik tuk ti in pumh le riantuan huamlomi ca ahcun 2016 thal cu a lin tuk ti in riantuan le pumh huamlomi si khawh asi cang.

Zeicatiah kum 4 dan ah a chuak tawnmi El NINO timi cu 2016 ah fak tuk in a chuak. Hi El Nino a caan ahcun dintuai ngai in a chuak. A caan ahcun fak ngai in achuak i, tu kum El Nino hi Asia le Australia tibantuk ah a zual ngaingai lai ti asi. India, Pakistan, Bangladesh, Southeast Asia ram pawl ah "ti harnak" a chuak lai ti asi.

El Nino timi cu Spanish holh asi. Asullam cu "Ngakchia" tinaka si i, chim duh taktakmi cu "Krih Ngakchia" (the Christ Child) tinak asi. Ecuador le Peru ram hrawnghrang ah Christmas laite ah a chuak tawnmi khuacaan lumnak pakhat asi. Hi khuacaan phun nih hin, khuacaan kha a thlen. A cheu hmunhma ah khua a hremter i meikanghnak le tii harnak a chuahter. A cheu ah thlichia a hranter i rawhralnak fak tuk a chuahter; a cheu ah ruah tam tuk a sur ter i tilian achuahter nih khuaram le lamsul tam tuk a hrawh tawn.

506985978-sections-of-land-are-seen-missing-from-coastal
2015 El Nino ruangah California Rilikam a cimmi
Tu zing (March 8) cu zingka tein ka van tho. Columbus khuacaan ka van zoh. Chunhnu cu degree 70 asi lai ti asi. USA ka um chung ah, March thla i degree sawm 60 a phanh hi ka thei setsai bal lo. Degree 70 cu May-June lawng ah a phan tawnmi asi. Ka lau taktak. Hi zong hi, El Nino le Global Warming (Vawleipum Linhnak) nih a chuahpi chihmi asi ko lai ti ka ruat colh.

2016 thal hi, vawlei pumpi ah linh a zual lai ti asi. "Kawlram zong ah nilinh a zual ngaingai lai i, tu kum ni lin cu kum 50 chungah a linh cem asi lai" tiah scientist nih an ti cang. "Ti zong a reu ngai lai" lai ti asi. Kawlrawm ah "tii that ti lo nak" a chuak lai tiah an ti i, Kawlrawn ahcun tikhur timhlamh le ti khawnnak timhlamh hi biapi ngaingai ah an chiah cang. Kum khat ah Inya Tibual tiang a reu dih ngacha. Khua tampi cu tidin awk ngeilo in an rak um hna. 2016 hi Kawlram pumpi a linh deuh lai caah tii le mei ralrin taktak a herh.

2010 Khuahrem (drought) lio zongah Kawlram pumpi ah tii harnak a rak chuak. Galon 1,000 phurmi boat pakhat ah tii man ah Kyats 10,000 a rak dih. Mirum ca cun a pawi tuk lo nain sifak caahcun harnak tampi a rak chuak. 2016 hi khua a hrem lai tiah an ti caah, tii harnak hi mi tampi nih tuar khawh asi cang.

2010 khuahrem lio tii than aa tlarmi (Rf. www.icimod.org)

2010 khuahrem lio Inya Tibual carmi (Rf. www.icimod.org)
 2016 thal hi, Lairam zongah khua a hrem kho men i, "tii reunak le tii harnak" a chuak kho ve mi asi. Abik in tlang sannak ummi Hakha le Falam tibantuk ah tii a har kho ngaingaimi dirhmun ah kan um kho. El Nino um kum hi, Laimi kan pipu hna nih, "Phiang kum" tiah an rak ti. Cu kum ahcun ni a linh tuk caah meikangh a rak tam deuh tawn. Cucaah mei a hrang tuk an rak ti tawn. Inn kangh zong a rak tam khun.

Kan pipu hna hi an rak fim tuk i, Phiang Kum timi te hi an rak i chinchiah, Kum 4 dan ah a chuak an ti. Cu Phiang Kum ahcun Phiang hi a tlai duh khun. Cu kum cu khuaruah har ngai asinak cu February thla hi ni 29 asi kum he aa khat. Cu kum ahcun El Nino hi Pacific Rili ah a chuak tawn i, cu nih cun Asia ram hrawnghran ah khuacaan a linhter khun kum asi.

2016 February zong hi ni 29 a si kum asi. Phiang Kum asi. Scientist mit tu ahcun "El Nino" chuah kum asi. Kawlram ah tii a har lai i, Lairam zongah tii harnak fak ngai in a chuah khawh ve caah, nihin ni te in ralrin kan herh. Meikanghnak fak tuk in a chuah sualnak hnga lo, kan thingram le innlo kilven taktak a herh kum asi. Tipung lianlian i cawk i, vanruah tii khawn chung ahcun a tha ding asi.

Lairam A Thleng Khotu Ding Pangpar Sipuazi

$
0
0

Chawkhlei (Rf. www.panoramio.com)
Vawleicung pumpi ah, pangpar phun 400,000 a um tiah thingram lei mifimmi "bottanist" pawl nih an ti. Pangpar min phun 600,000 cu, an sining le cii a khah caah an hlawt than hna tiah the Guardian ca ah an tial. Pathian thil ser hi a rak tha tuk. Nihin ni ahcun Pathian sermi lawng silo in mifimmi nih pangpar pakhat le khat an cawh hna i, pangpar kahpia le aa dawh deuh zong, an serchuah khawh cang. 

Hlanlio Siangpahrang Solomon te hna chan i, bible hmanh ah, pangpar hi uar ngaingai a rak si. Nihin ni ramkip sining zoh tikah, pangpar cin hi sipuazi thabik pakhat asi. Zeicatiah biakbnak, nunphung le pangpar hi an i peh; an i then kho lo. Hindu biaknak, Buddhist, Shinto, Sikh e Krihfa biaknak hna zong nih, pangpar hi sunlawiter ngaingai asi (Islam biaknak belte ahcun an hmang tuk lo). An nih hi milem biak phun a hua deuhmi an si caah asi. 

Vawleicung biaknak hlun cem Hindu ahcun "puja" timi cu "Pangpar in tuahsernak" ti asi i, pangpar hi thlacamnak le pathian biaknak ah uar le hman asi. Buddha biaknak ahcun "Lotus" (Kya-pin) cu an uar taktak i, thluachuah hmuhnak pangpar asi tiah an ruah. Krihfa biaknak ah "lily le rose" hi uar taktak an si ve i, Solomon Hla hna ahcun, "lily" pangpar kong cu voi tam ial aa tial. Catholic nih thlacamnak ah an hmanmi thirual "Rosary" timi khi "rose pangpar phun tampi cawhhrup in tuahmi hmanthlak" in a rami si. Sui rawng asimi khi Pope nih a sunglawi bik ah a chiahmi "Rosery" asi.  

Pangpar hi biaknak puai, vawlei lei puai, thitumhnak le thihni ca tiang in hman asi. Hmannak a tam tuk caah, mifim ram asi mi, USA, Europe, Canada, Japan, Tuluk, Russia, Australia le India tibantuk ram ahcun, sipuazi ca taktak in an cin hna. Company lianlian an um. Riantuantu tampi an chiah hna pinah, seh thazaang hmang in heh tiah pangpar cu an chuah. Germany te hna cu ramdang ah pangpar a zuarmi ram an si. 

Japan ram zong hi, Chengcher tam lei ah min thangmi ram asi. An khua cheukhat cu, Cherry Khua an ti i, a khua ning bak in chengcher par phunphun an cin hna. Chengcher par nih khuaram aa dawhter i, achung ummi an thinlung a nuam i, an ngam zong a dam, an nunkhua zong a sau. Chengcher par lio ah, an khua ah tourist tampi pangpar zoh ah an ra. Cuticun an pangpar cu tangka hmuhnak ah an cang than.  


Japan ram chengcher par (Rf. puretravel.com)


Lairam khualipi Hakha khua hna zong hi, chengcher a tha kho taktakmi khua asi i, Japan ram bantuk in chengcher hi kung thawng tampi hna cing ahcun, "Cherry Khualipi" ti in, vawleicung khua minthang ah aa chuah kho ve. Movie thlaknak le tourist tampi nih tlawnmi khua ah a cang kho ve ding asi. Cun Lairam chengcher phun zong hi, ramdang ah an um theng lo caah, mifim mi zong nih an rak zoh duh ngaimi chengcher phun khat asi.

Maymyo Botanical Garden (Rf. www.tripadvisor.com)
Mandalay University ka kai lio ah, Maymyo hi voi tam ngaite ka phan. Kawlram khuapi vialte lakah Maymyo hi pangpar tambik an cinnak khua asi i, pangpar hi Maymyo khua sipuazi pakhat asi. Minung thawng tam tuk hi pangpar in an i cawm. Cu pangpar pawl cu Kawlram khua lianlian asimi Mandalay, Yangon, Monywa le khua dangdang tiang an phan hna. 

Maymyo, Mandalay le Rangoon i, pangpar sipuazi kha a rak lian ngai in ka hmuh hna. Asinain USA ka phak tikah pangpar sipuazi an tuahning hi zeitluk in dah a san le a rak lianh timi ka hmuh tikah, Kawlram pangpar sipuazi kha cu chimtlak arak si lo. 

Kawlram pangpar zuarnak (Rf. www.darter.in)
USA ah hin pangpar zuarmi dawr hi 14,344 (2012) ah a um ti asi. Phohte (bukhar) in a zuarmi company 530 aum. 2012 i pangpar an zuarmi man dihlak hi $26.3 billion asi i, 2015 ahcun $31.3 billion asi tiah "U.S Bureau of Economic Analysis Personal Consumption Expenditures, 2016" nih an tial. 

USA hi khuaruahhar asinak pakhat cu an ram ah a um lo mi pangpar zong an lak hna i, an ram ah an luhpi. Minung pakhat hnih nih an luhpi mi asi ko. Cun ramtang ummi pangpar kha an lak i, aci an thatter i cuticun inn ah an cin hna. Cuticun ramdang in le ramtang in pangpar phunkip an lak i, minung pawcawmnak sipuazi ah an cin hna. Ramtang um lio ah aa dawh tuk lem lo mi zong, inn i an cin tik ahcun an i dawh ngaingai i, minung nih an cawk duh ko hna.
Germany ram pangpar cinnak (Rf. imgfave.com)


Ningcang tein cinmi pangpar dum USA 
Laitlang zong hi a vawlei, fingtlang, khuacaan zong nih a pek ngai i, pangpar hi rumnak a tling kho te dingmi le sipuazi ca in cin khawh dingmi thil pakhat asi. Minung kan tlawm i, lam a that tuk rih lo caah, nihin ni ahcun sipuazi ca zong asi kho rih lo men ko lai. Asinain biatak tein tuah ahcun "cawmnak tling rian" cu asi hrimhrim lai tiah ka ruat.

Hmailei lamsul a that tik le vanlawngtual (airport) hna kan ngeih tik ahcun, pangpar cin hi, Laimi rumnak ah a cang kho te dingmi thil asi. Pangpar dawhdawh asimi chawkhlei, chengcher, vaurawng, dingdi, senri, faiceu le thingksawp par phunphun kan ngei hna. Sipuazi ca in cin khawh dingmi a tam tuk hringhran.

Sipuazi ca in kan cin khawhnak ding caah cun hitin cinthlak a herh.

(1). Lairam ramtang pangpar dawhdawh lak i cin ding
(2). Laitlang tiram le khuacaan he aa tlakmi ramdang pangpar cin ding
(3). Europe le USA bantuk in zeidang rian tuan lo in pangpar bak cin ding
(4). Pangpar sining (quality) that deuhnak ding in zohkhenh ding
(5). Ramdang bantuk in, zoh dawh tein le artlang tein sullam ngei tein cin ding
(6). Aphun aa khatmi kha hmun khat tete ah cinti ding
(7). Nawn le tii a herh ning bantuk tein pek ding
(8) Phurhtlunh a fawinak hmunhma rem ah cin ding
(9) Cin tikah hmun kau taktak acre 10/15 tibantuk in cin ve ding

Lairam ah a keumi a tanglei pangpar hna hi, biatak tein tuah le tuan ahcun sipuazi caah cin khawh dingmi an si. Acheu cu si-ai caah a tha ding zong an um hna i, Lairam caah rosunglawi taktak an si ko hna.


















Laitlang zong minung kan tam deuh chin lengmang. Nunning a sang chin lengmang ve. Cucaah pangpar te hna zong kan uar le sipuazi ca in kan cinthlak hi a herh ngaingai cang. Ramkip nih an uar bikmi thil pakhat cu pangpar asi i, Laimi zong nih kan uar ve le sunhsak ve a herh. Khuaram dawhtertu ca zong kan cin lai i, pawcawmnak le sipuazi ca zong ah kan cin ding asi ve.

Lairam ummi chengcher par hna hi a rak i dawh tuk. Ramdang ummi cherry par phun nih an tluk lo. Cun chawkhlei zong parrang le parsen kan ngei i, cu zong cu cinthlak phu taktak an si. Kan thingkawp par phunkip hna hi, an rak i dawh tuk. Aman a sunglawi tukmi an rak si.

Nihin ni ah Hakha, Falam, Tiddim le Thantlang bantuk minung chahnak ahcun pangpar hi duhsah tein sipuazi ca in cin ve ding asi. Mipi zong nih kan uar ve a herh. Kan uar i, kan hman ahcun pawcawmnak rian zong tam deuhpi a chuak kho lai. Lairam ah rian tampi kan herh caah, pangpar cin zong rian pipa pakhat ah ser a herh ngaingai cang.

Pangpar hi minung nih sipuazi ca i kan cin lawng silo in, pangpar a tam ahcun, khuavah, khuaifung le lungpang khuai hna zong nih an ei lai i, khuaitizu Laitam ah tam deuhpi a chuak kho lai i, Lairam caah thanchonak pakhat asi rih lai. Hmailei ahcun khuaitizu chuahnak company tiang a um kho ve te lai.

Cucaah Lairam mipi hna lakah, pangpar cin a huammi hna nih cun, pangpar hi sipuazi le rumnak caah cin ding le khawika dah azuarnak hmun (market) kan kawl lai timi hi, ruah a cu cang!!




Lairam "Zohchunh Tlak Dum"

$
0
0

CRDP dum i tarmi cabia

CRDP dum hi, Thantlang-Hakha motor lamthlang ah a ummi asi. Ka blog adang ah a tuanbia ka tial cang. Hi dum hi, Laimi nih kan i zohchunh dingah sermi dum asi. Tangka thazaang tampi le minung thazaang tampi dih in sermi dum asi. North America, Australia le Europe Laimi tampi abik in Thantlang Peng mi hna nih dirkamhmi dum pakhat asi.

A tawlreltu Rev. Neely Lai Uk le tuanvo latu upa dihlak hna an i zuamnak thawng in CRDP dum cu nihin ni tiang a hmun. An cungah kan i lawm hringhran. Hi dum kongkau hi, thazaang a pe ngai vemi Krihfabu pakhat kan si caah, hi dum hi kan mah ta bantuk in kan ruah ve. A thatnak tete kan hmuh tikah kan tha a nuam i, kan rak i lawm. Kan ram le miphun caah zeital a thahnem hnga maw tiah khua an ruah i, an tuahmi dum asi caah, Laimi dihlak nih thazang kan pek awk asi tiah ka ruat.

Acheu nih cun dum chung in a chuakmi thilri hna an theipar zoh in, "Mah zatzat tangka dih tung in a theipar a chuakmi a tlawm tuk" tiah atimi zong kan um kho men. Asinain ruah dingmi pakhat cu, zeithil kan tuahmi paoh hi, tangka chuahmi thazaang a theipar pakhat rumro in zoh ding asi lem lo. Hi dum nih "fimnak le hngalhnak" a kan pekmi khi tangka in cawk khawh lo mi an si ve timi philh lo a herh.

Blog hmun dang ah ka tial cang bang in, arti an chuahmi, tilionak tidil an tuahmi, thlaikheu an keuhter i khuakip ah theikung, zawngtah, mitsur le thilri aphunphun an karhtermi man hmanh hi, Lairam caah a miak tuk cangmi thil pakhat asi. Atangka fang bak in a miak lo zongah, CRDP dum nih a karhtermi fimnak hi a tlawm lo. "Nangmah he kan tuan timi dum asi" timi catlang te hmanh hi, miphun thlarau caah thil tha asi. Thil fate ah kan i bawmh i thil nganpi tiang ah kan i bawmh zong a herh tuk.

CRDP Dum tilionak luhman
"Ti lio khawh asi cang" timi le "Luhman Upa Ks.500. Ngakchia-Ks.200" ti an tialmi hmanh hi, Lairam ah arak um bal lo mi thil an si ko hna. Hi thil hi a fate a lo nain Lairam caah thil fate an si lo. Thil lianngan ngaingai an si. Hi tilionak tikhur te hmanh hi, kan ram ah tangka aa chawhnak ding thil pakhat asi ve. Lairam kan rumnak ding caahcun "tangka hloh" hi asi, "tangka khawn" asi lo. Hi bantuk thil tete hi tampi tuah i, Mirummi hna nih an tangka an hman le an hloh a herh. Cuticun kanr am ah tangka aa chawk kho lai. Hi tikhur te hi, miphun dang sin ahcun chimtlak lo zong asi men lai nain, Lairam ca ahcun tuanbia tialtu tilionak tikhur pakhat asi. Voi khat a hram chuah hnu ah, atu le tu remh hau dingmi a si ti lo i, hipin ahcun a miakmai hmuhnak ding peng an si ve cang. 

CRDP Tilionak tikhur

CRDP Tilionak tikhur

CRDP Tilionak tikhur

Lairam hi leilung a chia; kan vawlei nawn a tlawm tuk caah thilchuak a tha tuk lo. Lairam dirhmun zoh ahcun, CRDP banhla te hna zong hi, an tha ngai ko tiah ka ruat. Hi nakin an that deuh chin lengmang nak ding caah, tam deuh hlathlai (research tuah) deuh belte kan herh rih. Lairam ka um lio ah ka lungre a rak theih ngai i, khua tampi ka rak ruahmi cu, Lairam banhla an chan a tawi tukmi asi. CRDP dum i Banhla hna zong an chan zeidah a lawh timi ruah an herh. An chan sau deuh nak ding le an vui a that deuhnak ding zong tampi in ruah a herh. Banhla an zawtnak le thihnak zong a ruang kawl i, mipi nih banhla zohkhenh zia an thiamnak ding fimnak zong, CRDP nih tuaktanpi khawh asi te theu lai tiah ruahchannak a um. 

CRDP Banhla

CRDP Banhla

CRDP Inn

CRDP Inn

CRDP Inn

CRDP ah ar zong tam ngai an zuat. Nikhat ah arti pum 400-500 a chuak ve cang ti kan theih tikah, lung aa lawm tuk. Cu hlan ah Kawlrawn arti lengmang bochan in nun a rak si. Nihin ni ah Thantlang CRDP dumin a chuakmi Thantlang khua ah nikhat ah pum 400-500 lengmang aa zuarmi ruah tikah, lungthin a tho tuk hringhran. Ahram cu a tlawm ve lo. Asinain hi thil nih  alanghtermi cu "Biatak chuah ahcun Lairam zongah arti a chuak kho ve ko; ar in thanchonak sipuazi tuah khawh asi ve ko" timi fimnak a kan pek. Cucu CRDP riantuannak theipar pakhat asi. Lairam caah thawngtha asi. 

CRDP Ar Inn

CRDP Ar Inn

Atangkei hmanthlak hna hi, CRDP dum chungah an cinthlakmi banhla aphunphun, piat le anhringso hna an si. Hman an thlak lio hi, February thla ah asi caah, Lairam a rocar siling asi i, hi hmanthlak hna nih hin, fur lio caan i CRDP dum sining cu a langhter hna lo.  CRDP dum ah "tawlre" zong tampi an cin cang. Lairam ah tampi a ci phawt ding saduh an that. Mitsur thei in tangka ting tampi an hmuh cang. Nikhat caan khat ahcun CRDP dum hi amah tein aa zohkhenh kho ding le tangka a miak a hmu kho te dingmi asi lai tiah ruahchannak a um.

Zei thil hmanh hi, kum linga lawngah theipar a chuak bal lo. Kum sawm in, a za tiang akal hnu lawngah theipar tha an chuak tawn i, CRDP zong hi hnu kum tam ngai a kal tik lawngah theipar tha tampi a chuak te lai. A tuantu hna zong nih lungdong lo tein ram le miphun ca rian kan tuan timi ruat bu tein tuan a herh. Ramchung le ramdang zong in bawmhchanh le tuanti a herh rih ko.

"Lairam cu leilung a chia, zeihmanh cin tikah a miakmi aum lo" kan ti ahcun, caan dongh tiang zongah Lairam ah thiltha a chuak kho lai lo. Cucaah tangka thazaang hmanh tampi dih ko sehlaw, hi bantuk in fimnak a kan petu CRDP dum kan ngeihmi hi, Lairam thanchonak ding caah dot khat kar a kan hlantertu asi i, CRDP dum hi kan miphun caah "Lairam Zohchunh Tlak Dum" pakhat asi ko tiah ka ruat.

Hmailei i theipar tha tampi a chuah tik ahcun, CRDP dum cu, a min an sak bantuk tein "Eden Thar" asi taktak te ko lai timi ruahchannak he!!!

Zohcim lo CRDP Banhla

Duhnung asimi CRDP Dum kuakap

CRDP Banhla phundang

Rocar hmanh seh tha chiat lo dingmi CRDP dum

CRDP Dum

CRDP Dum banhla dawhdawh

Anhringso zong CRDP dum ah a chuak

Hmunhma nuam CRDP dum

CRDP Dum

Ruahchannak a ummi CRDP Dum

CRDP Dum banhla

CRDP Dum banhla

Zohchunh dingah cinmi Piat

CRDP Piat hmun

CRDP dum le a pawngkam ram

CRDP dum chung lam

CRDP dum ah banhla zong sullam ngei tein an cin

Lairam cu a rocar ko timi CRDP dum nih a langhter

Hmailei ah zohchunh dingtlak asimi CRDP dum

Eden Thar ti te dingmi CRDP dum

Thantlang-Hakha lampi

Rocar hmanh seh Pathian thluachuahmi CRDP dum


Thazaang tampi an chuahnak CRDP dum
 
Hite riantuan zongah miphun ca asi ti ruat bu tein

Thih tiang lungdong lo tein miphun ca tuan aherh


Europe Zong A Himbawm Ti Lo

$
0
0
Brussels Thimi "Zunngaih Par" (March 23, 2016)

Mirang phungthluk pakhat ah, "Van ah a zuangmi vate khi ka zaang a faak tiah na lu cungah buu va tuahter hlah" ti asi. Midang kan zaangfah hna ruangah, kan lu cung i buu an tuah lo ding cu minung sinak ah a biapi tuk.

Europe hi "Democracy, zalawnnak (freedom), luatnak (liberty), minung man (human right) le ruannak (justice)" timi hi an dirpi taktak. Minung zong an thinlung a tha i, Europe a dai ngaingai mi continent pakhat asi. Asinain, nihin ni ahcun Europe ah Muslim kalsual an tam tuk cang caah, Europe ah daihnak le hnangamnak a tlawm chin lengmang.

2014-2015 le bang cun Europe ah Muslim an karh ning a rang taktak. Zeicatiah Middle East in ralzam mi le ka dang in a rak pemmi an tam tuk caah asi. Abik in Germany le Belgium nih Muslim ralzaam tam tuk an luhmi hi, an i buaipi taktak. Tangka zong tam tuk a dih i, minung thazaang zong tam tuk a dih. Muslim kalsual pawl kawlnak caah le runvennak (security) ca zong ah tangka tam tuk a hlei in an rak dih. Luhmuhzi zong ah buainak tam tuk an tong.

Tahchunhnak ah, 2016 Cologne Kum Thar lawmhnak ah, nu tampi cu palik cungah lungtlin lonak an langhter. Zeicatiah ramdang abik in North Africa minung si dawh an si. Cu hna nih, Kum Thar zan a lawmmi nu tampi cu, an tuaitam hna. Ramdang holh in a holhmi-North Africa le Arab pa-2,000 tluk nih nu aa chawkmi tampi kha, zaan ah an buut hna i, an hnuk an tongh hna, an tak an muai hna, a cheu cu an kuh an hnamh hna ti asi. Nu pakhat cu, mei puahmi a angki chungah an rawn i, a taksa zong a kangh ti asi.

Ngaknu pakhat cu, a tawhrolh chungnawh te hna an phoih dih ti asi. Nu pakhat nu nih cun, "Ka nung in ka luat lai ka zum ti lo" ti tiang in tih a nunnak kong a chim. Germany hmanh ah, New Year hmanh dai tein an hmang kho ti lo i, German mipi an thin a phawh tuk hna. Hamburg le Stattgart zong ah atu bantuk in chiatha lei tuaitamnak nu tampi nih an ton ti asi. Cologne khualai cu "No-go zone" (Kal lo dingmi hmunhma) tiah an ti cang. Germany zong an ram cia cungah bawm chung khumh in an i khumh cang.

Tuaitamtu cheukhat cu, "Syria ka si; Angela Markel nih a kan auh. Tha tein nan kan zohkhenh ding asi" tian an au pah ti asi. Hi buainak ruangah, Chancelor Angela Markel zong amah party chung lila ah refugee policy a ngeihmi ruang ah, dotu tam ngaite an chuak. Refugee duhlonak lam zulhnak zong a chuak len.

Cologne New Year ah an tuaitammi nu 

Cologne New Year zan buai lio
Cu thil nih hmailei ah Germany ram ah zeidah a cang te lai timi hmanthlak khi tam ngai a langhter cang. German ram ah Muslim refugee duhlonak lamzulhnak zong a chuak i, khua tam nawn ah buainak zong a chuak. Angela Markel cozah zong tampi mawh an phurhter. Refugee cohlan ruangah, thim nolh ahcun Angela Markel zong a tling ti lo men cang lai. Germany ram thil cangmi nih, Europe ram dang zong nih, hmailei ah an ton khawh te dingmi hmanthlak a langhter chung.

2015 ah Syria, Lybia, Lebanon, Iraq, Iran le adang ram hna in Europe ah Muslim ralzaam tam tuk an rak luh tikah, Europe an lungput ning tein million in an cohlan rih hna. Cu hna lakah, ralhrang (militant) asiloah "hrawkhraltu" (terrorist) tampi an i tel kho tiah ruah asi. ISIS misa hmanh an i tel tung lai tiah ruah asi.

Europe hi Middle East he hin, rili tibantuk ramri khamtu a ngei lo i, fawi ngai in a thli in ramdangmi an lut kho. Europe ram "Lahwahkah" (Immigration policy) khi a dawr tuk fawn. Cucaah ramdangmi abik in Middle East in Muslim tam tuk hi Europe ah an lut. Pew Research tuaknak ah, 2010 ah Europe ram Muslim hi 6% (43 million) an si i, 2050 ahcun 10% (71 million) an si lai ti asi.

Germany ah Muslim duhlonak lam zulhnak pakhat
Europe hi an pipu hna cu Krihfa an si caah, minung nawlngeihnak, zalawnnak le ruannak (justice) kha biapi tuk ah an chiah. Cucu caan tha lak in, Europe ah Muslim tam tuk a thli thup in an lut. 2015 le bang ahcun a kham kham khawh an si ti lo i, 1,000,000 tluk an lut. Cu chungah Nitlaklei nunphung le sining a huami Muslim ralhrang tampi an lut cang lai tiah ruah asi. ISIS zong nih hin, Europe hi a chungmuru ah luh hnawh i, hrawh hi an saduhthah asi tiah an ti.

2015 hlan ah, a rak lutmi le an rak cohlanmi Muslim an rak tam tuk. An tefa zong an karh tuk. Europe ram Mirang phun nih le fa tam ngeih an duh lo caah, Muslim nih duhsah tein an khuhnenh cang hna. Hi pin ah an khuhnenh ning hna a rang chin lengmang lai i, buainak zong a tam chin lengmang lai tiah, mifim tampi nih an ti. Aruang cu Muslim cu an kalnak paoh ah, thlen an i tim lo i, tuklehpek ah an i chuah chin lengmang ti asi.

Nihin ni ah thinphang bik asimi cu, ISIS sin i tintan kaimi Europe ram Muslim an si. Europe ram chuakmi Muslim kalsual tampi cu Syria ISIS sinah tintan an kai i, atu Europe ah rawhralnak riantuan ding in azaza in an tlung than cang ti asi. Bom siam le an i fawih tuk fawn. Thih le an ngamh tuk fawn i, cu hna cu Europe nih an tih bikmi hna an si cang. Europe mi hi an umnak ram lila ah thawngtla bantuk in zalawng lo ngai in an um cang.

Asia Minor ummi Turkey ram hi, ramdang ah kalsual luhtertu ram asi. Turkey ram ah hin, Muslim ralzaam ningcang lo in, sipuazi tama pawl nih an luhpi hna. Cun Europe ah an lanhter hna. Turkey in Greece ah, tilawng in an kal i, Greece in Europe ram ah tlanglam in an kal.

Middle East in Europe lutmi Refugees pawl 
Hi bantuk in Muslim an lut deuhdeuh i, Europe hi a buai deuh ziahmah cang. Nai cikua thil sining zoh tikah a himbawm tuk ah ruahmi, Europe ram zong a himbawm ti lo timi hmuh khawh asi. Muslim hi an sual dih lo. Asinain an biaknak le Allah ruang an tanh tuk ruangah le, Krihfa le Nitlaklei ram nunphung an huat hna ruangah, mi thah kha zeihmanh ah an rel lo.

Cucaah, Muslim kalsual tam tuk nak ram ahcun daihnak a um kho ti lo. Nihin ni dirhmun zoh tikah, Muslim tamnak France, UK, Germany, Belgium ti bantuk hna hi, thinphang ngai in an um hna. Nihin ni ah, France ram ah Muslim hi 7.5% an um i, Germany ahcun 5.8% an um. Hi chungah zeizat dah kalsual le tuklehpek an va si te hnga? Tuklehpek nih, hi pin ah zei bantuk rawhnak dah an chuahpi than te lai? Zeizat nih dah Europe ram cozah an duh i, zeizat dah a huatu an si lai? Cu biahalnak ruah ah thinphang taktak an si.

Charlie Hebdo zung cawngtu palik an kah hmasat

Palik an kahthat hnu ah Charlie Hebdo zungah an lut
A liamcia kum 2015 chungah Paris khua lawng ah, voi (2) kahnak a chuak. January 7, 2015 ah Chalie Hebdo kahnak ah minung 12 an thi i, 11 hma an rak pu. Charlie Hebdo cu tadinca chuahtu an si i, Muhammad cartoon kha capo bantuk in an suai caah, Muslim pawl an thin a hung tuk i, atu tiang thahnak a chuahnak asi.

November 13, 2015 ah Paris Kahnak tiah timi Stade de France certual kahnak ah, minung 130 an thi, 367 hma an pu i, 100 leng zual hma taktak in an rak i khawngdeng. Meithal kaptu hna nih, an hmuhmi hna paoh zawndamh in an kah hna. Hi lio caan hi, French-Germany hawikomhnak bawlung chuih an i zuam lio asi. France an President Francois Hollande zong a rak zoh lio asi i, a himbawmnak hmun ah an zampi manh.
Paris Attack thimi zunngaih par

Meithal kah ruangah hi ti bakin certual ah an buai

Hi Paris Kahnak ah, hrawkhraltu cheukhat cu an kahthat hna i, a cheu an tlaih hna. Hruaitu pakhat Salah Abdeslam timi pa cu a luat i, Belgium ah a zaam. Cu pa cu Europe ram ah "the most wanted man" (tlaih duh bikmi pa) tiah an timi asi. Cu pa cu Brussel khua i sang pakhat, "Molenbeek" timi ah, March 18, 2016 ah palik he an i kah hnu ah hma a pu i a nung in an tlaih.  Molenbeek hi, Muslim tampi an umnak sang asi i, Brussel ahcun sang tihnung ah an chiahmi asi. Amah he minung pali zong an tlaih chih hna.

Salah Abdeslam an tlaih lio
Nizan March 23, 2016 ah Brussels International Airport le Vawleitang Tlanglawng dinhnak ah bomh an puah caah, minung 31 an thi i, 270 hma an pu. Brussels Airport i bom puahtu Ibrahim El Bakraoui le vawleitang tlanglawng lam i bom puahtu Khalid El Bakraoui hi unau an si. Hi bawm puahtu le Paris Kahnak i bom puahtu hi, aa pehtlaimi buu an si ti asi. Belgium palik nih, "Hi bantuk bom puahnak dang zong a chuak kho rih men, hihi a donghnak asi lo men lai" tiah an ruah. Lunghrinhmi zong an kawl lio hna asi rih.

Europe hi nun tha cu an rak si ko. 2015 ah Syria le Middle East in refugee tam taktak an lak hna i, EU ram pawl khuaitan in an i phaw. French zong cu Muslim a um cia ruang ah, tihphannak hmanh ngei ko hna sehlaw, French Pre. Francois Hollande nih cu, "EU ram hnatlaknak bantuk in Syrian refugee 30,000 hi kan lak thiamthiam ko hna lai" tiah 2015 ah a rak ti i, nihin ni zongah an lak peng rih ko hna. Hmailei ah zeidah a chuah te lai? An lu cungah buu an tuah sual te lai maw timi cu ruah ding aum ngai. Hi bantuk thil hi, Europe ram caah tihnung, phurh rit le khingrit taktak an si.

Nov 13 Eidin dawr hmai i a thimi le khawngmi pawl 
French lawng siloin Belgium, Germany le adang EU ram pawl zong nih, ralzaam pawl cu tampi an lak cuahmah hna. Nihin ni zongah, Turkey ram in Greece in Europe ah cat lo in an lut cuahmah rih ko. Syria ral hmanh dai sehlaw hi refugee pawl hi, "sipuazi" he zong aa pehtlaimi asi caah, an dong ti lai lo. Europe an i ralrin lo le Immigration kongah a reng taktakmi upadi an ser lo ahcun, Europe hi a dai lo chin lengmang lai tiah ruah asi. Nizan i a chuakmi Brussels bom puahnak nih, "Eurpe zong a himbawm ti lo" timi alanghter ko cang. EU Headquarter kamte i bomh an puahmi nih a lanhtermi cu, Europe Khualipi Brussels zong a him ti lo le EU zungpi hmanh hi, a bimbawm ti lo ti kha a langhter.

Brussels bomb puahnak he pehtlai in, US Sect of State John Kerry zong a va tlawng hna. Ramdang in bawi upa tampi an ra. Ramkip hruaitu hna nih an ruahnak an chim cio. Cu lak ah, Israel ram Minister of Science Ofir Akunis nih cun, "Europe mi hna nih, Israel ram Westbank thilchuak duhlonak tu kha biapi tuk in an ruah lio ah, Islam kalsual le hrawkhraltu hna an hmu kho ti hna lo. Israel thilri (Westbank chuakmi) kong an buainak ah, Europe ram mi hna an hnar tangte ah Muslim kalsual cu an rak tthang i an rak cak tuk" tiah EU pawl mawh a phurh ve hna.

Ram humhimnak lei ahcun Europe le USA nih Israel hi an tluk lo. Kawlram zong an tluk lo. Europe ram hi, "democracy, human rights, justice, liberty" timi fek tuk in an i tlaih chung paoh i, Muslim kalsual an ven peng hna lo ahcun an ram ah, hi bantuk hi a tuan le tlai lawng asi. A chuak than lai.

Europe caah ruah awk a ummi cu, hi refugee chungah ralzaam taktak asimi an um bantuk in, Europe ram hrawh duh ah a lutmi Muslim ralhrang (Muslim militant) zeizat dah an i tel lai? Muslim refugee a lutmi an tam deuhdeuh le, ralhrang luhnak lam zong a kua deuhdeuh i, Europe caah a himbawm lo chin lengmang ding asi ve. Europe khualipi Brussels hmanh a himbawm ti lo timi hi tutan bom puakmi nih a langhter ko cang. Brussels hmanh a him lo ahcun, khuapi dang hna zong an him hlei hnga maw timi cu Europe hruaitu nih ruah taktak a herh cang.

Cuti asi ahcun, "Europe nih hin hi Muslim refugee hi cohlan lo in maw a um hna awk asi? Asiloah a hlan bantuk in dah a cohlan peng ko rih hna lai? Cu ti a cohlan peng ko hna ahcun, atu bantuk in Brussels Airport bom puahnak bantuk hin, Europe hi an i rungveng kho taktak te lai maw? Hi bantuk in ralhrang an tam deuhdeuh tikah Europe hi a himbawm kho te hnga maw? Europe mi nih hin zaangfak an si ai tiah, an lu cungah buu an tuahter peng ko hna lai maw?"
Cucu ruah a za cang!

EU Headquarter pawng tlanglawng bom puah hnawhmi

Brussels Airport bom puakmi khuvai
Brussels Airport i bom puahtu pawl gate an luh lio

Brussels airport a kangmi

Brussels Airport bom nih a puahmi hna

Brussels Airport aa rawkmi

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zohchihmi ca hna.

4. https://www.alaraby.co.uk/english/news/2016/3/22/israeli-minister-blames-brussels-bombing-on-eu-settlement-labelling

2. BBCnews.com
3. ABCNews.com
4. CBSnews.com


Nichuahthlang Asia Khua Ahrem Lai

$
0
0

Sagaing Khua Tii har aa thawk (Rf. myitmakhamedia.com)
Nikhua hrem hi tih a nung taktak. Abraham chan le Jacob chan in, Prophet hna chan tiang Israel ram nih an rak tuar lengmangmi le tih bimi cu "nikhua rocar, khuahrem le mangtam" asi. Hi hna hi an i pehzul tawn. Africa ram ah, khuahrem hi an tuar khawhlo cemmi harnak asi. Kan mithmuh ah, USA California State cu kum (5) khua a hrem i, tii  har tuk caah, an sipuazi tamtuk a tla. Minung tam tuk state dang ah an pem. Rum tuk hna hlah sehlaw cu, California hi an chuahtak men lai.

Tii har hi zeitluk in dah a buai le ahar timi hi, ka rak ton bal cang. Ka ngakchiat lio Phiang Kum voikhat cu, Thau ah tii a rak har.  Rawlchumhnak tii caah, zan khuadei tireu hngah a hau. Khua pawng cerh vialte an car dih. Cucaah a cindamnak paoh cu, tikhur caah an rak hlai dih. Sangpi le Sangte karlak, tivahawr tiang in an rak hlai i, tii cu an rak kawl. Ti than ah nihlawh tam taktak len a rak hau. Alinh tuk caah, naa zong an rak thi len. 

2016 hi sceintist nih cun EL NINO kum an ti. Laimi pipu hna nih Phiang Kum an timi asi ve. Kawlram khua caan lei thiammi "Metereologist" pawl nih, 2016 hi Kawlram ah khua a hrem lai tiah an rak ti. Thal lingcing taktak a chuak rih lo nain, Kawlrawn laicer khua tampi ah nikhua hrem aa thawk cang.

Nai cikua in Kawlrawn hi khuahrem an tuar ngai. 2010, 2013, 2014 le 2015 ah Kawlrawn ah tii harnak biatak tein a rak chuak bal cang. Minung nunnak a herh caah, zeitluk tihnawm zong an than i an rak din tikah, minung ngandamnak caah zongah tih a rak nung tuk. Cozah le Private company nih tii biatak tein phawt le zuar a rak si. Yangon taing hmanh ah tii a rak har i, khuaci an rak mui. 2016 zong hi khuaci mui in um khawh asi.


2013 Dala (Yagon Taing) Khuahrem lio

2014 Dala Tii har lio


2014 Ah Dala Khuami hitin nihlawh an leng
2016 hi Kawlram lawng silo in Loas, Cambodia, Vietnam le Thailand ah tii harnak a chuak. Abik in Mekong Tivapi a tomi Loas le Cambodia caah a har khun i, leikuang tampi cu tii a um lo ruangah facang le cinthlak tam ngai aa rawk cang. Nichuahthlang Asia Ram tibual hme deuhmi le tiva cheukhat cu an reu cang hna. Aliamcia kum 2 chungah, Tuluk le Indonesia ram hna zongah, rocarnak fak ngaingai in an tong i, sunghbaunak tampi a chuak.
Thailand tivapi pakhat cu hitin a reu cang
2016 hi Nichuahthlang Asia ram ah a rocar ngaingai caah, Tuluk cozah nih Mekong Tivapi  a khammi, Jinghong Hydropower tikham (dam) mi, tii tampi kan thlah lai tiah an ti. "Hawikawm ram cu harnak an ton caan i dirkamh cio a herh" tiah an ti.

Mekong Tivapi hi, Tuluk holh in, Langcang tiah an ti i, 1994 ah Jinghong tikham (dam) an ser tikah, a sum leiah tii tam taktak a zor. Dachaoshan Tikham zong 2003 ah a dang an kham chap; 2009 ah pakhat a sak chap i, Mekong Tivapi tii vialte cu a cat ngacha ti asi. 2016 thal ah hin, tii thlah piak lo ahcun, a sum ummi ram caah harnak a chuak lai ti asi.

Tuluk hi electric a herh tuk caah tikham hi a cak ngaingai i, hmun dangdang ah tikham (7) an tuah cuahmah lio asi. Kachin ram Myitsone Tikham an rak tuah hrulhmi zong, KIA nih an doh tuk caah, an rak tlolh. Rak kham hna sehlaw, Irrawady Tivapi hi tam ngai a zor ding asi.

Innpa ram he buainak chuahpitu Jinghong Tikham
Tuluk nih, Mekong Tivapi tam tuk a kham ruangah, Vietnam, Loas le Camboadia zong cu, Tuluk cungah an lungawi lo taktak. Hi tikhammi ruangah, pawngkam zohkhenhtu tampi nih, Tuluk cozah zong an mawhchiat lengmang nain, an ram thanchonak caah a herh caah, a ngai ve lo.

 2016 hi, Kawlram lawng siloin Thailand le Nichuahthlanglei Asia ram dang zong harnak tampi apek cang hna. Thailand ram i khuate 4.5% cu tii harnak an tuar cang ti asi. Ti harnak hi, Thailand sipuazi tlaktertu thil pakhat asi cang.

Kawlram ahcun, March thla hmanh a dih rih lo nain ni a lin ngai manh cang i, tivate tii le tikhur tii an reu ngaingai cang. Minung dil chawmmi, tibual tampi an car i, khuami nih an rak i bochanmi tikhur thukthuk kha an car cang. Tii pe 30 thuk tluk aa dil tawnmi kha, a tawne te lawng ah a um cang ti asi. A ra laimi Thinkyan Puai (titoih puai) hmanh hi, khua tam nawn ahcun an tuah kho thathi lai lo ti asi. 

Abik in Kawlram laiva nilinhnak hmunhma asimi Magway, Chauk, Yenangyaung le Saytotetayar khuapi hna cu, tii an i tha ti lo i, tii harnak fak pi in an tuar cang ti asi. Mandalay Taing asimi Myingyan le Kyaukpadaung hna zong ah tii an har taktak cang. Mandalay, Sagaing hrawng zong duhsah tein tii a har ziahmah cang ti asi. 

Kyaukpadaung peng ah khua 339 a um i, khua 17 cu tii an har taktak cang ti asi. Kyaukpadaung khua ah hin, zingka suimilam 3-4 kar ahcun tikhur tii than ah i thawh a hau cang. Cu ti thawh lo ahcun chungkhar caah chun nitlak didin ding le rawlchumhnak an ngei kho ti lo ti asi. Zingka tein an rak tho cio i, arkhuang in tireu an hngak cang an ti. Kholhnak cu chim awk a um ti lo. Nilin a si; tii har asi, kholh lo asi i, nun ning a har ngaingai tiah an ti.

Khua tampi ahcun tibual tawne aa dilmi nawncek he aa cawhmi tii hi than i hman a si cang. Ngakchia tete zong nilin lak ah tii kawl ah an vaak hna ti asi. Cucaah tii harnak nih sifahnak le harsatnak tam tuk a chuahpi colh. Khuahrem cu tih a rak nung taktak. Hi Kawlram laiva hrawng hi, June thla tiang hrawng cu ruah an hmu bak lai lo tiah ruah asi i, mipi an thin a phang ngaingai ko. 

Mirum cu motor le cawleng in an than i, an i zia deuh. Sifak cu pungtete in an than tikah, chumhchuannak hmanh hi a za in an ngei kho hna lo. Acheu khua cu vawleichung tikhur (awai-sih dwin) an hmang hna i, a zia deuh ngai. Asinain tikhur tampi cu 1970 hrawng i an rak hmanmi tipipe an si caah, pipe aa rawk viar i tii tha tein a chuak kho ti lo ti asi. Cozah nih Chauk hrawng ahcun awai-sih-dwin 20 tluk an cawh piak hna i, acheu khur cu meter 200-300 an thuhnak lawngah tii a um ti asi.

Chauk peng i vawleitang tii an kawl lio
Tikhur pakhat cawhnak caah, tangka Ks, 23,000,000 ($18,765) dih ding asi i, tikhur thar zong cawh khawh asi lo i, a har taktak ti asi. Acheu khuate ahcun minung 550 khuasaknak hna ah tikhur fate pahnih lawng din ding le chumhchuannak i hrawm cio asi an ti.  

El Nino ruangah tii a reu chin lengmang i, Sagaing Division le Shan State zong tii an har ngaingai cang ti asi.

Shan ram tii har aa thawk cang
Hi khuahrem ruangah tangka tamtuk sunghnak a chuak ding asi. Nilinh le tiihar tuarmi hna caah sunghnak nganpi asi pin ah, cozah thar kaimi NLD ca zongah zuamcawhtu thil nganpi pakhat asi te kho men. Hi tii harnak hi tha tein an an ruah le tuah khawh lo ahcun, NLD cozah zong minchiatnak an huah kho. Tii har zong hi NLD thazaang hniksaknak pakhat ah a cang kho ve. 

El Nino nih hin, ramdang zongah khua caan a hrawh tawn i, satil thihnak zong tampi a chuahter tawn. Kawlram zong, nikhua a hrem lai caah eidin cinthlaknak zong tampi a rawk lai. Satil thihnak zong a chuak kho i, ralrin ngai a herh. Vawlei a hmunh chung, El Nino hi a din deuh le fak deuh in kum 4 dan ah a ra ding asi. Cucaah Kawlram zong aa timh ve a herh.

Timit-Tita Tonnak 
Nichuahthlang Asia ram ah kan um ve caah, Lairam zong ram rocarnak le khuahremnak kan tong kho ve. Khuate tampi le Hakha, Falam tibantuk khua hna hi, tlang sannak ah an um. Tlang sannak ahcun vanruah surmi hi, vawlei chungah ah an i dil manh tuk lo. Tiva ah an lan chawm dih. Cucaah kan vawlei ah tii aa zawmi a tlawm tuk. 

Hmun rawn ngai asimi Shan ram hmanh ah tii an har ahcun, tlangsang asimi Lairam cu tii a har kho ngainmi dirhmun ah kan um. Lawngtlai le Lunglei ah tii har lio ka rak ton bal cang i, truk lianlian in tivapi ah va than a hau. Tangka, caan, thazang tam tuk an dih. Cucaah rocarnak le tii harnak kan tei khawhnak ding caah, kan thingram, tupi hmawng, tii chuahnak cerh le vawleidaam vialte, zohkhenh kilvel a herh taktak.

Lairam Cozah zong nih, a hlankan in le atu tein timhtuahnak ngeih cia aherh. Culoahcun kan sifah chinchap ah, tii harnak tiang tuar ding cu, Lairam mipi caah a har tuk ding asi. Mizoram bantuk in, pumpak le chungkhar cio zong nih pung lianlian in tii khawnnak lam kawl cio ding zong asi fawn. Mipi nih semrel tein le sullam ngei tein tii kan hman thiam ding zong kan i cawnpiak a herh. Tii sunlawinak, tii a herhnak, tii le pawngkam runvennak kong zong, mipi fim chimhnak tuah lengmang ding asi. Cu ti kan tuah lo ahcun, nikhat caan khat ah Lairam zong tii a har kho ngaimi ram ah aa chuah kho ve ko!!  


Jesuh Hi Zei Ni Set Ah Dah Athih?

$
0
0
Jesuh thlan timi "Garden's Tomb" 
Jesuh hi B.C 4 hrawng ah a chuak i AD 33 tluk ah a thi tiah ruah asi. Hi vawlei ah kum 33 kuakap lawng a nung. Pathian rian kum 3 te lawng a tuan manh. Jesuh a nun lio ah hin, atuanbia hi an rak tial lo. A thih hnu pi lawng ah an tialmi asi.
Catialtu hna nih an mah le uarmi hawih cio lawng in ca an tial. Jesuh a riantuannak, thil khuaruahhar a tuahnak, mizaw a damhnak le mithi a thawhternak tibantuk lawngte hi an uar i, an tial. Amah a tuanbia (biography) hi an uar lem lo caah, an rak tial lo asi kho men.

Cucah Jesuh hi zeitik set dah a chuah? Zeitik kum sette ah dah a thih? Cawn ni zeizat ni ah dah a thih? Zeitik ni le caan sette ah dah a thawh? timi pawl hi an rak uar (interest) tuk lo i, hi kong hi pakhat hmanh an tial lo. Cucaah tu chun ni ah, Christmas Ni le Thawhthan Ni kong zongah buainak le elnak tampi a chuak theu tawn. Acunglei biahalnak hna hi, Krih thih hnu kumzabu AD pakhat le cheu hrawng in an rak i buaipi pah cangmi biahalnak an si.

College ka kai lio ah, khua chungkhat Sabath pa nih cun, "Christmas Ni zong hi a dik lo. Zarhpi Ni zong adik lo. Ningani ah Jesuh athi nan timi zong a dik lo. Jesuh hi Ningani (Friday) ah a thih ahcun, Zarhpini zingka ah nan thawhter le ni khat le cheu lawng pei vawlei chungah a um ko cu. Baptist zong, CJC le UPC zong nih nan palh dih" tiah a rak ka ti. Cu caan thawk in, Jesuh thihnak le thawhthannak kong hi, ka ruat ve lengmang.

Jesuh chan lio i Judah ram thlan pakhat
Thawhthan Kan Hman Ning

Protestant Krihfabu nih cun, a ni le caan hi biapi tuk ah chiahmi siloin a mah Jesuh tu hi biapi deuh ah chiah asi. Ni le caan kongah kan buai tuk lo. Asinain zeithil tuah tik hmanh ah, kan tuah vekvek ko ahcun, a diklo rumro pi tuahnak cha cun, Bible chimning he aa naih bik in hman le tuah cu, thil tha deuh asi.

Tu chun ni Thawhthan kan hman ning cu bible sining zoh tikah, a dik bak lo. Remh le thlen awk tha sehlaw cu, remh le thlen ding asi. Nihin sining ahcun, Jesuh hi Ningani (Friday) zanlei ah kan thihter. Cucaah Ningani zanlei zong cu "Good Friday" tiah min sak asi phah. Cu zong cu aa palh dipdepmi asi.

A thawhni "Thawnthan ni" tu cu bible chim ning le Judah calendar sining tein a dik caah, remh ding le chap ding a um lo. A thihni kong lawng ruah ding a um.
Nihin ni Thawhthan Ni kan hmanning cu, Judah calendar in tuak tikah a dik kho lo. Julean Calendar in tuak tik zongah, a dik fawn lo.

Ningani (Friday) i a thih ahcun:-

1. Ninga zan-Rinni zan.............Ni (1)
2. Rinni zan-Zarhpini zing........Ni cheu (1/2)

"Zarhpini zing ah atho" ti in tuak hmanh ah, Jesuh thlan chung aum hi, ni khat faite lawng asi. Jesuh nih "Mifapa zong hi vawlei chungah ni (3) le zan (3) a um ve lai" tiah atimi hi a tling bak lo. Cucaah Thawhthan kan hman ning hi, bible bia kal ning cun aa palh bakmi asi.

Jesuh nih a thihnak le thawh thannak ding kong cu, Matt 12:38 ah, hi tin prophet bia a rak phuan chung. Pharisees nih Jesuh cu "khuaruahhar hmelchunhnak" an hal. Jesuh nih hi tin a leh hna:

"Prophet Jonah kong dah ti lo cu, khuaruahhar chim ding kan ngei hna lo: "Jonah cu ngapi paw chungah ni (3) le zan (3) a um bantuk in, Mifapa zong vawlei chungmuru ah ni (3) le zan (3) ka um ve lai" (Matt 12:40).

Asiahcun Ningani ah kan thihter i, Zarhpini zingka ah kan thawhter tikah, Judah nithla rel ning in cun Nikhat le acheu lawng a si. Zeitindah cucu ni (3) kan ti khawh lai? Mirang calendar in rel zongah ah, nikhat ah suimilam 24 um in tuak tik zongah, ni khat le cheu lawng asi than. Cucaah Jesuh kan thihter le thawhter than caan hi, palh tha lo tein aa palh.

Ni (3) cu suimilam in tuak ahcun 72 asi. Atu Thawhthan kan hman ning hi suimilam caan in tuak ahcun, Ningani zanlei in Rinni zanlei tiang suimilam (24) asi. Rinni zanlei in Zarhpini zingka 7 Am tiang hei si sehlaw, atam bik ah Jesuh thlan chung a um caan hi, suimilam 37 tluk lawng asi.

Suimilam in tling tein a um le um lo cu kong dang chia ko rih u sih. Judahmi nih nikhat an ti tawnning theng in rel lo in, Lai tuak in rel tik zongah, ni a tling kho hrimhrim lo. A suimilam in tling hmanh hlah sehlaw, ani ahcun a tling ti in kan tuak khawh.

1. Ningani ----Ni (1) nak
2. Rinni     ----Ni (2) nak
3. Zarhpini--- Ni (3) nak

Asinain a zan in tuak tik ah tuak awk atha hawi ti lo. Zeicatiah Ningani a thih ahcun, zan (3) cu zeiti hmanh in asi kho ti lo. Zan (2) lawng vawlei chung um ding asi than.

1. Ninga zan---Zan (1) nak
2. Rinni zan---Zan (2) nak

Cucaah atu i Ningani kan thihter ning cun, zeiti hmanh in Jesuh hi thlan chungah zan (3) a um kho ti lo. Ni (3) hmanh hi, "tuak hramhram" lawngah aa tuak kho ding asi. Cucaah Jesuh nih "ni 3 le zan 3 chung vawleichung a um dingmi kong le Jonah 1:17 a epchunnak prophet bia a rak phuan chungmi hi a tling lo" tinak asi hnga.  Cucaah, atu lio "Thawhthan" kan hman ning hi cu, Bible ning in cun, a dik kho lo.

Zeidah An Tuak Palhmi Asi Hnga?

Jesuh hi Friday ah a thi tiah kan timi hi, bible cheukhat ah an rak lehpalh caah asi. Hlanlio deuh Krihfa hmasa hna nih, an rak palh deuh caah a si kho men. A ruang cu Bible pakhat lawng zoh in le bible tha deuh in an rak zoh lio ruangah asi kho.

Bible vialte lakah tial hmasat bikmi cu Paul cakuat an si. Galati cakuat hi tuan bik a tialmi asi i, AD 48 hrawng ah asi. Paul nih hin Jeuh chuahnak le thihnak kong hi a tial lo. Thawngtha Cauk pali nih Jesuh thihnak kong an tialmi tu in, Jesuh thihnak le thawhthannak hi kan theihmi asi.

Bible tha tein zoh tikah, Jesuh a thih zarh ah hin, Sabath pahnih aa tong ti kan hmuh. Cu Sabath pahnih kong hi, hlan lio Krihfa hruaitu hna nih rak buai deuh hna sehlaw a dawh. Cu Sabath (2) cu "Kum Sabath le Zarh Sabath" an si.

1. Kum Sabath: Hi Sabath hi "Passover" (Lanhtak Puai) asi. Egypt ram sal sinak in an chuah zan philhlonak puai asi. Nissan thla ni 14 zanlei in aa thawk i Nissen thla ni 15 zanlei ah a dong. Aa thawk caan hi zanlei 3:00 in nitlakkar ah aa thawk. Hi Sabath cu kum khat ah voikhat a chuakmi asi. Judahmi tuanbia ah ni sunglawi bik ni a si. Cucaah hi Sabath cu Mirang bible ahcun, "special Sabath" asiloah "a high day" (nisang ni) tiah an ti. Cu ni sunglawi cu "Nitlakka in aa thawk i, a thaizing nitlak tiang" asi. Cu caan chung cu eidin timtuah dah ti lo cu, zeidang rian tuan a thiang lo.  Lanhtak Puai lai ni cu, "Timhlamh Ni" (Preparation Day) tiah an ti. Hi Preparation Day ah hin, Jesuh a thi ti kha bible ah kan hmuh. Kum Sabath hi, ni laklawh ah a tla kho i, voi tam deuh cu zarh chung ni ah an si. Thilnu phulhlo changreu puai (ni 7 ulhmi) he aa thawknak ni zong asi (Exodus 12: 15-20; Matt 16:12).

2. Zarh Sabath: Hi Sabath cu "Zarh khat ah voikhat ulhmi Sabath (Rinni) asi." Hi ni cu Ningani nitlak in Rinni nitlak tiang asi. Hi ni ah hin riantuan khawh asi lo. Sabath buar asi caah, eidin tah ti lo cu, zeihmanh tuah athiang lo.

Bible tha tein zoh tik ah, a fiangmi cu, Jesuh vailam an tah ni le a thih ni hi, Zarh Sabath silo in Kum Sabath (Lanhtak Puai/Passover Sabath) lai ni, "Preparation Day" ah khan asi ti kha atanglei bible ah fiang tein kan hmuh.

Lai Bible Thiang ahcun, "Jesuh thihni hi, Cawnningani (Friday)" ti asi (Luke 23:54; Johan 19:31). Lai Bible Thiang hi, Today's English Version (TEV) lak deuh in tialmi asi tiah tleicia Rev. Dr. David Van Bik nih a rak ti bal. Cucaah Lai bible hi TEV in lakmi asi caah, TEV ning tein "Cawnningani" tiah a ti tikaj, apalh ti khawh asi lo. TEV tu nih  a leh ning kha asi.

Bible dang zoh tik ah, Lai Bible Thiang ah John 19:31 i "Cawnningani" (Friday) tiah timi te khi, hitin an an hman. Bible minthang bik (10) kan zohchun lai.

1. King James Version (KJV) nih cun "Preparation day" tiah a hman. Zeicatiah a thaizing cu "a thaizing kha Sabath day ding asi i, a high day (ni sunglawi) asi" tiah ati.  "High day" timi hi "Passover" (Lanhtak Puai) asi.

2. Living Bihle (LB) nih cun, Jesuh thih ni a thaizing khi "a very special day, Passover" (Lanhtak Puai, ni sunglawi taktak asi) tiah a tial ve.

3. New International Version (NIV) nih cun, Jesuh thih ni cu "a day of Preparation" asi. A thaizing cu "a special Sabath asi;  Judahmi nih cu Sabath ni ahcun, ruak kha thing cungah thlai an duh lo" tiah a tial (Special Sabath atimi cu Passover/Lanhtak Puai kha asi)

4. Philip Modern English (PME) zong nih, "Jesuh thih ni cu Passover ca i Timhlamhni (a day of Preparation) asi ati. Zeicatiah a thaizing Sabath cu a biapi tukmi Sabath asi caah asi (particular important Sabath tiah a tial).

5. Revised Standard Version (RSV) zong nih, Jesuh thih ni cu "a day of Preparation" asi; zeicatiah a thaizing cu Sabath ni asi i, "a high day"asi caah asi tiah ati.

6. Jerusalem Bible (JB) ahcun, Jesuh thih ni cu "Preparation Day asi" tiah a tial. Zeicatiah a thaizing Sabath cu sunglawi tuk in an ulhmi Sabath asi caah asi" tiah a tial.

7. New English Bible (NEB) ahcun Jesuh thih ni zanlei cu "Passover lai ni asi; cu Passover ni cu Judah mi caah nisunglawi tukmi ni asi" tiah ati.

8. New Living Traslation (NLV) ahcun Jesuh thih ni a thaizing cu Special Sabath asi; zeicatiah cucu Lanhtak Puai ni asi caah asi" tiah ati.

9. New American Standard Bible (NASB) ahcun Jesuh thih ni cu "a day of Preparation" asi; zeicatiah a thaizing Sabatah cu a high day (ni sunglawi) asi" tiah ati.

10. Today's English Version lawng nih Friday (Cawnningani) ti a hman.

Cun Luke 23:54 zawn zong ah khin, KJV, NIV, RSV, PME, JB, NLT, NASB nih cun "Preparation Day" asiloah "day of Preparation" tiah an hman. Zeicatiah "Sabath ni a nai cang caah" tiah an tial. LB, TEV, NEB bible pathum lawng nih "Friday" timi an hman.

Cucaah hi bible (10) leh ningcang hi, epchun tikah Jesuh thihni hi 'Timhlamh Ni" (day of Preparation asiloah Preparation Day) timi a rak si. A thaizing hi, "Special Sabath" (Passover/Lanhtak Puai) cu asi.

Passover (Lanhtak Puai) hi Zarh dongh ah si lo in, zarh chung ni ah a si kho i, voi tampi cu zarh chung ni ah a tla tawn. Jesuh thih kum ah hin, Jesuh thih zarh ngelcel ah hin "Kum Sabath le Zarh Sabath hi an um veve.

John 19:31 nih tliang taktak in a chimmi cu "Jesuh thih ni hi, special Sabath lai asi" ati tik ah, Zarh Sabath siloin Kum Sabath (Passover/Lanhtak Puai) asi. "Cu ni ahcun ruak thing cungah thlai a thiang lo" (John 19:31). Luke 23:56 nih cun "cu ni (Jesuh thih ni) cu "Preparation Day" asi i, "Sabath ni kha aa thawk dengmang cang" tiah a tial. Sabath cu zanlei nitlak bak in aa thawk caah asi.

Hi bible cang hna zoh tikah, Jesuh ruak kha, zanlei ngai ah an lak; ni a tlak deng ah, thlan ah an khumh tinak asi. An khumh din hnu ah, nu hna zong inn ah an tlung. Inn an phak ahcun ni a tla cang lai i, Kum Sabath aa thawk cang ding asi. Zeicatiah Kum Sabath hi zanlei 3:00 PM le nitlak karlak ah aa thawk caah asi. Mark 15:42-47 ah Mary Magdalin, Joses nu Mary hna zong thlan an va hmuhnak le inn ah an tlunnak kong a kan chimh (Luke 23: 56 zoh chih).

Jesuh thih thaizing cu (special Sabath/Passover) asi caah, Sabath ulh a herh. Inn ah an i dinh zirziar a herh. Sabath phungbia zulh aherh i buar phung asi lo. Hi Passover ni ah hin, "Eidin timhtuah dah ti lo cu, zei rian hmanh tuan a ngah lo." Lam hlat zong kal phung asi lo. Cu ni ahcun Rimthaw zihmui le ruak thuh sathau zong cawk a ngah lo. Zeicatiah cucu an tuah ahcun "riantuan" ah ruah asi caah, Sabath buar asi ding asi.

Mark 16:1 nih a kan chimhmi cu, "Sabath ni a dih hnu ah, Mary Magdalin le hawi le zihmui an cawknak kong" asi.

"Sabath ni kha a dih tikah, Mary Magdalin, Jeim nu Mary le Salome nih khan Jesuh ruak thuh awkah zihmui kha an i cawk."

"Sabath ni a dih" atimi hi "Zarh Sabath" asi kho lo. "Kum khat voikhat chuakmi special Sabath (Lanhtak Puai Sabath) tu kha asi. Cu Kum Sabath a dih hnu ah, "zihmui an i cawk" khi asi. Cucaah "Sabath a dih hnu, zihmui an cawk ni khi, Ningani (Friday)" asi lai.

Mary Magdalin te, Jesuh thlan i an kal hi, Zarhpini zingka ah asi.

Cucaah "Zihmui an cawk ni le Zarhpini zingkate karlak ah khin, Bible nih a tial lo nain, a fiangmi cu "Zarh Sabath" (Rinni) a um ti tuak khawh asi.

Cucaah hnulei ah, van kir than in Jesuh thih ni van dawi u sih law hitin kan kan dawi khawh lai.

(1) Thawhthan Ni...Zarhpini zingka
(2) Zarh Sabath-Ningani zan in Rinni zanlei khuamuih tiang (Dinhni asi)
(3) Nili zan-Ninga zan (A lawngmi ni asi. Nu nih zihmui/sathau an cawk/timh).
(4) Nithum zan-Nili zan tiang "Kum Sabath" (Riantuan a ngah lo; Dinh ni asi)

Acunglei Nithumni (Wednesday) hi, Kum Sabath (Passover) thawk lai ni, "Preparation Day" asi. Cu ni cu, Jesuh thihni asi.

Cucaah "Jesuh hi Nithumni (Wednesday) ah a thi" tinak asi. Jesuh thih kum ah hin, Passover (Lanhtak Puai) hi Nithum zan ah aa thawk tinak asi (Lanhtak Puai hi, Nisan thla ni 14/15 ah asi tawn).

Nithumni zanlei suimilam 3 hnu ah a thi lai. Cucaah thlan chung um caan hi hitin tuak khawh asi.

1. Nithum zan-Nili zan.......Ni 1 le zan 1 nak (Lanhtak Puai Ni)
2. Nili zan-Ninga zan.........Ni 2 le zan 2 nak  (Lanhtal Puai thaizing/Zihmui                                                     cawkni)
3. Ninga zan-Rinni zan-----Ni 3 le zan 3 nak  (Zarh Sabathni)

Rinni (Sabath) zanlei nitlak bak khi zan 3 le ni (3) a tlinnak asi. Zan (3) le ni (3) thlan ah a um hnu ah a tho than. Nu hna nih Zarhpini zingka te ah kalnak aruang cu, Sabath a dih hnu "zanmui" i thlanmual kal cu a phung asi lo caah, an kal ti lo. A thaizing Zarhpini zingkate an kalnak asi. Cu an kal tik ahcun, "Thlan a lawng cang. Jesuh a um ti lo. A rak tho diam cang." Vancungmi an tum le li hna aa hninh le thlanlung hna an thawn khi cu, Jesuh a um ti lo; a tho cang" timi tehte an khannak tu asi.

Biafunnak

Jesuh thawhthannak kong a rak tuaktantu hlanlio Krihfa hmasa hna nih, a tuak an rak palh deuh kho men. Cucaah Jesuh hi Ningani (Friday) ah kan thihter i, Zarhpini ah kan thawhter. A ngaingai tiahcun, Nithumni (Wednesday) ah thih i, Zarhpini zingka (zantim zong asi kho) ah a tho ding asi. Cucaah nikhatkhat ahcun, Nithumni (Wednesday) tu hi "Good Wednesday" ti i, Jesuh thihni ah i hmang kho sehlaw, cucu Bible chim ning a tlin cemnak asi ko hnga. Good Friday um ti si ti lo in, Good Wednesday tu hi siter ding asi.

------------------

Zohchih dingmi ca

1. Lanhtak Puai le Thilnu Telhlo Changreu Puai kong hi hi website ah rel khawh asi. Judah cakendar kong tling tein aa tialnak asi.

http://www.hebrew4christians.com/Holidays/Spring_Holidays/Unleavened_Bread/unleavened_bread.html





Asan Tha Tein Theih Rihlomi "Hkakabo Razi Tlangpar"

$
0
0
Hkakabo Razi tlangpar pawngah Mark Jenkins
Hkaka Borazi tlangpar hi, Kachin Ramkulh a chaklei ah a um.Himalaya Tlangthluan he aa pehtlaimi Dandalika Range (Tlangthluan) pehpar ah a um. Kawlram chungah a um i, Kawlram, India le Tuluk ramri pathum aa tonnak kam teah a um. Khua hriang tuk ah a um caah le a tlang hi a kai a har tuk caah, nihhin ni tiang ah Hkakabo Razi hi pe zeizat ciah dah asan timi hi GPS in an thei kho rih lo i, vawleicung ah a san dik tein theih rihlomi tlang minthang pakhat asi.

Hkakabo Razi tlang le tlangtang tupi hmawng
Hkakabo Razi hi, Kawlram ah tlang sang bik pakhat ah ruah asi. Nihin ni an theih khawhmi chung ahcun, Nichuahthlang Asia zong ah a sang bik tiah ruah asi. 1925 ah British survey nih an rak tah hmasat i, an tuaknak ah pe 19,296 a sang tiah an ti. Asinain Hkakabo Razi tlangpar kai hi, a chen tuk caah, lungpang aa dar tuk caah le Tibet lei in a rami thli a kih tuk caah, mi tampi kai an i tim nain tampi nih an phan kho lo. Nihin ni tiang ah hin, Hkakabo Razi hi GPS hmang in a tah khomi an um rih lo i, GPS hmang in a pe dik tein an chim kho rih lo.

Hkakabo Razi ni nitlakchaklei deuh Kawlram-Tuluk ramri ummi Gamlang Razi tlangpar hi pe 19,259 asang tiah GPS in an theih caah, hi tlang hi Hkakabo Razi nakin a sang deuh men lai tiah ruah asi. Hi tlang nih hin, Kawlram le Nichuahthlang Asia ram ah tlang sangbik min thatnak aa cuh ve tiah an ti. Hkakabo Razi hi GPS hmang in zeizat ciah dah asan timi theih asi rih lo caah, khaw zeidah asang deuh taktak timi zong fiang tein an chim kho rih lo.

Hkakabo Razi kai hna hi ahar khunnak cu, Kachin ramkulh hi tupi a chah tuk i horkuang an thuh tuk caah asi. Tiva, hawrkuang an thuk i, Hkakabo Razi phanh hi a fawi lo taktak. Cakeu, rul, lit, cangvat tam taktak an um caah, umkal zong tih a nung ngaingai. Hkakabo Razi tlangpar kuakap vialte hi, January 30, 1996 in ramhual ah an chiah. November 10, 1998 in National Park ah an chiah i, Hkakabo Razi National Park tiah min an sak.

Tlangpar tang a niamnak bik cu thingram tamtaktak an keu i, tlang sannak ah far phun zong an keu i, thilnung tam tuk hringhran a um caah, hi hmun hi thingram lei fimnak cawngmi, saram lei fimnak cawngmi, leilung lei fimnak cawngmi hna caah, hlathlai awk a tlak taktakmi hmunhma pakhat asi tiah an ti. Hi bantuk in tupi hmawng lak bak in pe 19,000 renglo sangmi tlangpar pi a hung chuak zuai i, a dawh zong aa dawh tuk ti asi.

Haa bantuk in aa thakmi Hkakabo Razi tlangpar
Hkakabo Razi hi minung umnak he meng tam ngai aa hlat. 2014 ah Hkakabo Razi tlangpar hi, GPS in tah aa timmi American minung National Geographic expedition team (nu 2 le pa 3) zong tlangpar phan kho lo in an kir. Cu hna cu:-Renan Ozturk, Mark Jenkins, Cory Richards le tlangkai tawn Emily Harrington, team hruaitu Hilaree O'Neill an si.

Nu pahnih Emily le Hilaree hi pe 18,108 tiang pin cu a kai an kai kho ti lo ti asi. Pa (3) hi pe 18,841 tiang an kai hnu ah, a kih tuk pin ah, eidin, mei le khua nih a muih phuat hna caah, "thih phan ah" an kir than. Tlangpar an phan dengmang ko nain, an phan kho thai lo i, lungrawk taktak in an kir.

September, 2014 ah Kawlram mi pa (2) zong GPS in Hkakabo Razi tlangpar tah ding an i tim. Tlangpar kuakap an phak ah, an dahmei rawl a dih i, an thawng a dai; zeihmanh an thei kho ti hna lo. An mah khamh ding ah a kawltu hna, helicopter zong a tla ve i, pilot pakhat a thi. Nunnak (3) a liam. Nihin ni tiang an ruak an hmu hna lo. Cu hna zong cu pe 18,996 tiang kan phak tiah thawng an rak thanh hna i, an dahmeirawl a dih caah zeihmanh thawng an thanh kho ti hna lo.

National Geographic expedition catialtu Mark Jenkins nih ca a tial ning ahcun, Hkakabo Razi hi Potao in ding tein kal ahcun meng 69 lawng ahla nain, ding tein kal awk a that lo caah an zulhmi lam cu meng 151 a hla ati. An kalning lam cu map a suaimi chung ah hitin a tuak.

Potao in meng 68 a hlatnak Gawle khua tiang motorcyle lam asi. Gawle in khua khat hnu khua khat pal lengmang hnu ah, Kawlram chaklei bik ummi khuate Tahongdam khua tiang meng 61 ke in kal asi. Tahongdam ahcun, Khampa Tibets miphun minung 200 tluk an um. Cu ka khua in a chaklei cu khua a um ti lo. Tupi, tiva, horkuang, thingram le tlang lawngte asi cang.

Tahongdam khuate in Hkakabo Razi tlanghram umnakhmun (Base camp) tiang hi, minung an um ti lo. Meng 22 chung cu minung umlonak ram asi. Tlanghram umnakhmun cu pe 13,217 a sang. Cu hmunhma phaknak ding caah ni 17 an rau. Achaklei kap in, Hkakabo Razi tlangpar kaknak ding kha an thim i, umnakhmun (camp) kha 1,2,3,4 in an kai ziahmah. Camp 4 nak hi, pe 18,579 a sang an ti.

Camp 4 nakin, National Geographic expedition team pawl cu, tlangpar kai an i tim nain in, a celh an celh ti lo i, lungrawk taktak in an kir. Nihin ni tiang Hkakabo Razi hi pe zeizat dah a san ciah timi hi GPS in cun theih asi thai ti lo.

National Gographic team (Tlang zumte khi Hkakabo Razi asi)

Hkakabo Razi tuanbia zoh tikah, tuanbia an tialmi aphun aa dang ngai hna. 1986 ah Russia nih an tuaknak ah pe 18,671 asang tiah an ti. 1972 ah American nih an tuaknak ah pe 18,865 asang an ti; ASTER GDEM V21. nih 2011 a tuaknak ah pe 18,878 tiah an ti. British nih 1925 survey an tuahnak ah pe 19,296 asang an ti.

Hkakabo Razi hi a kai a har tuk pin ah tih a rak nung tuk ti asi. Cucaah Japan tlangkai thiam taktakmi Takashi Ozaki hman nih hin, 1995 ah voi hnih tlangpar phak aa zuam nain a rak tlolh. September 1996 ah aa zuam than i, amah le Tibet chuakmi Nyima Gyaltsen nih Hkakabo Razi tlangpar cu avoi khatnak bik ah an rak lamh khawh hmasat. An mah hi Hkhakabo Razi tlangpar lam hmasatmi an si.

Takashi Ozaki cu Himalaya Tlangthluan i tlangsang tampi a kaimi asi i, Himlayan veteran" tiah an timi asi. 1980 ah "vawleicung tlang sang bik Everest tlangpar hi a chaklei kap in akai hmasat bikmi pa asi." Takashi Ozaki nih cun, Asia Times ah hitin a chim, "Fiang tein ka chim khawhmi cu, Hkakabo Razi tlang cu vawleicung ah kai a har bikmi le tih anung bik mi tlang asi; zeitik hmanh ah thinphan timi ka ngei bal lo nain, hi tlangkai tluk in cu hlan ah ka thin a phang bal lo" tiah a rak ti (Amah hi Everest tlang a kainak ah 2011 ah a thi).

Takashi Ozaki le a hawipa nih Hkakabo Razi tlangpar cu an phak khawh i, Hkakabo Razi tlangpar hi 5881 meter a sang tiah a fehter nain, chanthar tlangtahnak GPS cu a ngeih lo caah, GPS in cun pe zeizat ciah dah asan timi hi, nihin ni tiang theih khawh asi rih lo.  

2013 ah Andy Tyson timi "Titon based guide" nih American-Burmese expedition team pakhat kha, Hkakabo Razi he innpa tlang asimi Gamlang Razi ah ah a kaipi hna. Russia tlangtahnak (topographic ma) le Google Earth chung map te zoh chih in, a tuak tikah, Gamlang Razi a ngaingai tiahcun Hkakabo Razi nakin a sang deuh tiah a rak ti. GPS in a tah tikah pe 19,259 a sang. British nih an timi Hkakabo Razi nak cun, pe 37 a niam deuh.

2014 Kawlram tlangkaimi Ko Aung Myint Myat le Ko Wai Yan Min Thu nih August 31 ah, tlangpar kam hmun khatkhat an phanh khawh. Hkakabo Razi cu Kawlram nih an i uanthlar ngaimi tlang pakhat asi caah, "Hkakabo Razi hi Kawlram  le Nichuahthlang Asia ram ah, tlang sang bik asi ko" timi hi, fianter an duh caah an kaimi zong asi. An tlangpar taktak an phanh hlan deuhvak ah, GPS in an tahmi an rak kuat manh mi cu, pe 18,996 asi. An dahmeirawl thazaang a dih caah an kua kho ti lo. Hi hna an thi i, Hkakabo Razi hi GPS ning in cun pe zeizat ciah dah asan timi theih asi thai ti lo.

National Geographic team pawl tlangpar phanh lai ah an i din

National Geographic expedition team nih cun Andy Tyson team American-Burmese expedition team nih an hmanmi GPS bantuk bak an i ken nain, tlangpar phanh hlan in an kir than (Acunglei hman i vur khuhmi tlang zum te khi, Hkakabo Razi tlangpar cu asi).

Cucaah Hkakabo Razi hi pe zeizat ciah dah asan timi hi GPS in cun theih arih lo i, Gamlang Razi maw a sang deuh? Hkakabo Razi dah timi zong nihin ni tiang fiang tein theih asi kho rih lo. Nikhat khat i Hkakabo Razi tlangpar ah mi pakhat nih GPS in a tah hlan chung paoh cu, Hkakabo Razi hi pe zeizat ciah dah a san timi hi theihfian asi kho ti lai lo. Zawn damh lawng in theih khawh asi ko rih lai.

----------------------------------------------------------------------

Zohchunhmi Ca

1. Mark Jenkins, "Point of No Return,"National Geographic, September, 2015.


Human Trafficking As A Modern Slavery

$
0
0
Ref. www.stopmodernslavery.org


Rf. www.dailymail.co.uk

Rf. www.schusterinstituteinvestigation.org


National Human Trafficking Resource Center states that "International Labor Organization estimatess that there are 20.9 million victims of human trafficking globally, with hundreds of thousands in the United States. The victims of this crime in the U.S are men and women, adults and children, and foreign nationals and U.S. citizens." The question is who will be the next victims? 


This article is one of the most disturbing articles I have ever read as an Asian man. This is taken from BBCNews.com to share all other people all over the world. I want to remind all the dangers of human trafficking to all my country's fellows. We Christians should firmly stand agaist human trafficking all over the world. All Christians need to work with all religious believers to save all the victims. 


 The human traffickers are the most cruel slave traders on earth today. They are "Evil doers" and "the Polluters of human race." They are "Harmful for human race." They are "ABOMINATION" of modern society in all nations and cultures. All human traffickers are "addicted to money, drug and evil behaviors, and are "the children of Satan, the father of all lies." 


Human traffickers should not inherit the kingdom of God when they died. They need to repent for their past sins and evil business. Anybody who went to the brothels are "supporters of human traffickers." They are also "Evil doers, who are harmful and dirty people." Anyone who did human trafficking or went to brothels need to repent for their sinful and evil behaviors rifght now. They should not inherit the Kingdom of God if they don't repent from their sins. This is the word of God.


This is the most sad story I have ever read but I am glad many human traffickers were arrested. 

Here is the story of "A Brave Asian Lady, Shandra Woworuntu,' her deadly experience with evil human traffickers. The story is taken BB News  at http://www.bbc.com/news/magazine-35846207

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

Shandra Woworuntu arrived in the US hoping to start a new career in the hotel industry. Instead, she found she had been trafficked into a world of prostitution and sexual slavery, forced drug-taking and violence. It was months before she was able to turn the tables on her persecutors. Some readers may find her account of the ordeal upsetting.


BBCnews.com
30 March 2016, Magazine

Shandra Woworuntu: My Life as a sex-trafficking victim


Shandra Woworuntu
Shandra Woworuntu
I arrived in the United States in the first week of June, 2001. To me, America was a place of promise and opportunity. As I moved through immigration I felt excited to be in a new country, albeit one that felt strangely familiar from movies and TV.
In the arrivals hall I heard my name, and turned to see a man holding a sign with my picture. It wasn't a photo I cared for very much. The recruitment agency in Indonesia had dressed me up in a revealing tank top. But the man holding it smiled at me warmly. His name was Johnny, and I was expecting him to drive me to the hotel I would be working in.
The fact that this hotel was in Chicago, and I had arrived at JFK airport in New York nearly 800 miles away, shows how naive I was. I was 24 and had no idea what I was getting into.
After graduating with a degree in finance, I had worked for an international bank in Indonesia as an analyst and trader. But in 1998, Indonesia was hit by the Asian financial crisis, and the following year the country was thrown into political turmoil. I lost my job.
Shandra and her colleagues at the Indonesian bank
Shandra stands just right to the man in the centre
So to support my three-year-old daughter I started to look for work overseas. That was when I saw an ad in a newspaper for work in the hospitality industry in big hotels in the US, Japan, Hong Kong and Singapore. I picked the US, and applied.
The requirement was that I could speak a little English and pay a fee of 30m Indonesian rupiahs (in 2001, about $2,700). There was a lengthy recruitment process, with lots of interviews. Among other things they asked me to walk up and down and smile. "Customer service is the key to this job," I was told.



I passed all the tests and took the job. The plan was that my mother and sister would look after my little girl while I worked abroad for six months, earning $5,000 a month. Then I would come home to raise my daughter.
I arrived at JFK with four other women and a man, and we were divided into two groups. Johnny took all my documents, including my passport, and led me to his car with two of the other women.
That was when things started to get strange.
A driver took us a short way, to Flushing in Queens, before he pulled into a car park and stopped the car. Johnny told the three of us to get out and get into a different car with a different driver. We did as we were told, and I watched through the window as the new driver gave Johnny some money. I thought, "Something here is not right," but I told myself not to worry, that it must be part of the way the hotel chain did business with the company they used to pick people up from the airport.
But the new driver didn't take us very far either. He parked outside a diner, and again we had to get out of the car and get into another one, as money changed hands. Then a third driver took us to a house, and we were exchanged again.
The fourth driver had a gun. He forced us to get in his car and took us to a house in Brooklyn, then rapped on the door, calling "Mama-san! New girl!"
By this time I was freaking out, because I knew "Mama-san" meant the madam of a brothel. But by this time, because of the gun, there was no escape.
The door swung open and I saw a little girl, perhaps 12 or 13, lying on the ground screaming as a group of men took turns to kick her. Blood poured from her nose and she was howling, screaming in pain. One of the men grinned and started fooling around with a baseball bat in front of me, as if in warning.
And just a few hours after my arrival in the US, I was forced to have sex.
The brothel in Brooklyn
Brothel in Brooklyn where Shandra was taken to her first day in USA
I was terrified, but something in my head clicked into place - some kind of survival instinct. I learned from witnessing that first act of violence to do what I was told.
The following day, Johnny appeared and apologised at length for everything that had happened to us after we had parted company. He said there must have been a terrible mistake. That day we would get our pictures taken for our ID cards, and we would be taken to buy uniforms, and then we would go to the hotel in Chicago to start our jobs.



"We'll be OK," he said, rubbing my back. "It won't happen again." I trusted him. After the bad things I had just endured he was like an angel. "OK," I thought. "The nightmare is over. Now I'll go to Chicago to start my job."
A man came and took us to a photo studio, where we had our pictures taken, and then he drove us to a store to buy uniforms. But it was a lingerie store, full of skimpy, frilly things, the like of which I had never seen before. They were not "uniforms".
It's kind of funny, to look back on that moment. I knew I was being lied to and that my situation was perilous. I remember looking around that shop, wondering if I could somehow slip away, disappear. But I was scared and I didn't know anyone in America, so I was reluctant to leave the other two Indonesian girls. I turned, and saw that they were enjoying the shopping trip.
Then I looked at my escort and saw he was concealing a gun, and he was watching me. He made a gesture that told me not to try anything.
Later that day our group was split up and I was to see little of those two women again. I was taken away by car, not to Chicago, but to a place where my traffickers forced me to perform sex acts.
The traffickers were Indonesian, Taiwanese, Malaysian Chinese and American. Only two of them spoke English - mostly, they would just use body language, shoves, and crude words. One thing that especially confused and terrified me that night, and that continued to weigh on me in the weeks that followed, was that one of the men had a police badge. To this day I don't know if he was a real policeman.
They told me I owed them $30,000 and I would pay off the debt $100 at a time by serving men. Over the following weeks and months, I was taken up and down Interstate 95, to different brothels, apartment buildings, hotels and casinos on the East Coast. I was rarely two days in the same place, and I never knew where I was or where I was going.
These brothels were like normal houses on the outside and discos on the inside, with flashing lights and loud music. Cocaine, crystal meth and weed were laid out on the tables. The traffickers made me take drugs at gunpoint, and maybe it helped make it all bearable. Day and night, I just drank beer and whisky because that's all that was on offer. I had no idea that you could drink the tap water in America. 
Shandra and other trafficking victims in Connecticut
Shandra & 3 other trafficking victims near brothel in Connecticut. They were told to pose.

Twenty-four hours a day, we girls would sit around, completely naked, waiting for customers to come in. If no-one came then we might sleep a little, though never in a bed. But the quiet times were also when the traffickers themselves would rape us. So we had to stay alert. Nothing was predictable.
Despite this vigilance, it was like I was numb, unable to cry. Overwhelmed with sadness, anger, disappointment, I just went through the motions, doing what I was told and trying hard to survive. I remembered the sight of that small girl being beaten, and I saw the traffickers hurt other women too if they made trouble or refused sex. The gun, the knife and the baseball bat were fixtures in a shifting and unstable world.



They gave me the nickname "Candy". All the trafficked women were Asian - besides us Indonesians, there were girls from Thailand, China and Malaysia. There were also women who were not sex slaves. They were prostitutes who earned money and seemed free to come and go.
Most nights, at around midnight, one of the traffickers would drive me to a casino. They would dress me up to look like a princess. My trafficker would wear a black suit and shiny black shoes, and walk silently alongside me like he was my bodyguard, all the time holding a gun to my back. We didn't go through the lobby, but through the staff entrance and up the laundry lift.
I remember the first time I was ushered into a casino hotel room, I thought perhaps I would be able to make a run for it when I came out. But my trafficker was waiting for me in the corridor. He showed me into the next room. And the next one. Forty-five minutes in each room, night after night after night, the trafficker always waiting on the other side of the door.
Because I was compliant, I was not beaten by my traffickers, but the customers were very violent. Some of them looked like they were members of the Asian mafia, but there were also white guys, black guys, and Hispanic guys. There were old men and young university students. I was their property for 45 minutes and I had to do what they said or they hurt me.
What I endured was difficult and painful. Physically, I was weak. The traffickers only fed me plain rice soup with a few pickles, and I was often high on drugs. The constant threat of violence, and the need to stay on high alert, was also very exhausting.
My only possession - apart from my "uniform" - was a pocketbook [a small handbag], and the things it contained. I had a dictionary, a small Bible, and some pens and books of matches I pilfered from hotel rooms, with the names of the casinos on them.
I also kept a diary, something I had done since I was little. Writing in a mix of Indonesian, English, Japanese and symbols, I tried to record what I did, where I went and how many people were with me. I kept track of dates too, as best as I could. It was difficult because inside the brothels, there was no way for me to know if it was day or night.
My mind was always thinking about escape, but the opportunities were so rare.
One night I was locked in an attic in a brothel in Connecticut. The room had a window that I found I could open, so I roped the bed sheets and my clothes together and tied them to the window frame, then clambered out. But I got to the end of my makeshift rope and saw I was still a long, long way from the ground. There was nothing for it but to climb back up.
Then, one day, I was taken to the brothel in Brooklyn where I had arrived on my first day in the US. I was with a 15-year-old Indonesian girl I'll call Nina, who had become a friend. She was a sweet, beautiful girl. And she was spirited - on one occasion she refused to do as she was told, and a trafficker roughly twisted her hand, causing her to scream.
We were talking with another woman who was in the brothel, who was the "bottom bitch", which means she was sort of in charge of us. She was being nice, saying that if we ever got out I should call this guy who would give us a proper job, and we would be able to save up some money to go home. I wrote his number in small piece of paper and I kept it safe.
And it was while she was talking about our debt - the $30,000 the traffickers said we had to pay back - that I just started to freak out. I felt sure I would die before I ever served 300 men. I closed my eyes and prayed for some kind of help.
Not long afterwards, I went to the bathroom and saw a small window. It was screwed shut, but Nina and I turned all the taps on loud, and, my hands shaking, I used a spoon to unscrew the bracket as quickly as I could. Then we climbed through the window and jumped down on the other side.
We called the number we had been given and an Indonesian man answered. Just like the bottom bitch had said, he promised to help us. We were so excited. He met us and checked us into a hotel, and told us to wait there until he could find us jobs.
He looked after us, bought us food and clothes and so on. But after a few weeks he tried to get us to sleep with men in the hotel. When we refused, he phoned Johnny to come and pick us up. It turned out he was just another trafficker, and he, the bottom bitch, and everybody else were all working together.
Shandra Woworuntu and one of her traffickers


                          (The above photo is the last man who trafficted Shandra)
This is when I finally had a stroke of luck.
Near the hotel, before Johnny arrived, I managed to escape from my new trafficker and I took off down the street, wearing only slippers and carrying nothing but my pocketbook. I turned, and shouted at Nina to follow me, but the trafficker held on to her tightly.
I found a police station and told an officer my whole story. He didn't believe me and turned me away. It was perfectly safe for me, he said, to go back on the streets with no money or documents. Desperate for help, I approached two other police officers on the street and got the same response.



So I went to the Indonesian consulate, to seek help getting documents such as a passport, and some support. I knew that they had a room that people could sleep in in an emergency. But they didn't help me either.
I was angry and upset. I didn't know what to do. I had come to the US in the summer, but it was getting towards winter now and I was cold. I slept on the Staten Island Ferry, the NYC subway and in Times Square. I begged for food from strangers, and whenever I could get them to listen, I told them my story, and I told them that there was a house nearby where women were imprisoned, and that they needed help.
One day, in Grand Ferry Park in Williamsburg, a man called Eddy bought me some food. He was from Ohio, a sailor on holiday. "Come back tomorrow at noon," he said, after I had gone through my tale.
I was so happy I didn't stop to ask him what "noon" meant. I knew from school that "afternoon" meant PM, so my best guess was that "noon" was another word for "morning". So early the next day I went to the same place in the park, and waited hours for Eddy to return.
When he finally came, he told me he had made some calls on my behalf. He had spoken to the FBI, and the FBI had phoned the police precinct. We were to go that minute to the station, where the officers would try to help me.
So Eddy drove me there, and two detectives questioned me at length. I showed them my diary with details of the location of the brothels, and the books of matches from the casinos where I had been forced to work. They phoned the airline and immigration, and they found that my story checked out.
"OK," they said in the end. "Are you ready to go?"
"Go where?" I asked.
"To pick up your friends," they replied.
So I got in a police car and we drove to the brothel in Brooklyn. To my relief I was able to find it again.
It was just like a scene from a movie, except instead of watching it on TV I was looking out of the window of a parked car. Outside the brothel, there were undercover police pretending to be homeless people - I remember one of them pushing a shopping trolley. Then there were detectives, armed police and a Swat team with sniper rifles lurking nearby.
I can enjoy it now, but at the time I was very tense, and worried that the police would enter the building and find that nothing was happening there that night. Would they think I was lying? Would I go to jail, instead of my persecutors?
A police officer dressed as a customer pressed the buzzer to the brothel. I saw Johnny appear in the doorway, and, after a brief discussion, swing open the metal grille. He was instantly forced back into the blackness. Within seconds, the whole team of police had swept up the steps and into the building. Not a single shot was fired.
An hour passed. Then I was told I could get out of the car and approach the building. They had covered one of the windows with paper and cut a hole in it for me to look through. In this way, I identified Johnny and the girls working in the brothel without being seen. There were three women there, Nina among them.
Let me tell you that when I saw those women emerge from the building, naked except for towels wrapped around them, it was the greatest moment of my life. Giving birth is a miracle, yes, but nothing compares to the emotions I experienced as my friends gained their freedom. In the flashing blue and red lights of the police cars, we were dancing, yelling, screaming for joy!
Johnny was charged and eventually convicted, as were two other men who were caught in the following days. I still needed support, though, and an opportunity to heal.
The FBI connected me with Safe Horizon, an organisation in New York that helps victims of crime and abuse, including survivors of human trafficking. They helped me to stay in the United States legally, provided me with shelter and connected me with resources to get a job.
More than a dozen business cards
Business cards from many people who helped Shandra's case
I could have returned to my family in Indonesia, but the FBI needed my testimony to make their case against the traffickers, and I really wanted them to go to jail. The whole process took years.
In Indonesia, the traffickers came looking for me at my mother's house, and she and my daughter had to go into hiding. Those men were looking for me for a long time. So great was the danger to my daughter that eventually the US government and Safe Horizon made it possible for her to join me in America. We were finally reunited in 2004.
In return for helping the government, I was granted permanent residency in 2010. At that point, they told me I could choose a new name, for my own safety. But I decided to stick with good old Shandra Woworuntu. It is, after all, my name. The traffickers took so much - why should I give them that too?
A couple of years after my escape, I began getting severe pain and numbness in my joints. I developed skin problems and found I was suffering from terrible migraines.
After many tests, the doctors put it all down to the psychological toll of what I had been through.
It's been 15 years now, but I still have sleepless nights. My relationships with men are still far from normal. I still see a therapist every week, and I still go, once a fortnight, to a psychiatrist to pick up a prescription for anti-depressants.
I still get flashbacks, all the time. The smell of whisky makes me retch and if I hear certain ringtones - the ones my traffickers had - my body stiffens with fear. Faces in a crowd terrify me - they jump out, familiar for an instant, and I go to pieces.
Spend any time with me and you will see me fiddling nervously with the ring on my finger to calm myself down. I used to wear an elastic band on my arm, that I would snap continuously, and a scarf that I would twist about.
So happiness eludes me, and perhaps it always will. But I have got better at dealing with my flashbacks. I love to sing in a choir, and I have found raising my children to be very healing. My little girl is a big girl now - a teenager! - and I have a nine-year-old son too.





I have decided to do everything I can to help other victims of trafficking. I started an organisation, Mentari, which helps survivors reintegrate into community, and connects them to the job market.

At the same time, we are trying to raise awareness of the risks of coming to the US among people who still see this country as some kind of dream land. Every year, 17,000 to 19,000 people are brought to the US to be trafficked. Last year, we helped publish an educational comic book on the issue in Indonesian. We also provide chickens and seed so that the poorest can raise the chickens to sell and eat, and don't feel they have to sell their children to traffickers.
Not all victims of trafficking are poor, though. Some, like me, have college degrees. I have helped a doctor and a teacher from the Philippines. I have also helped men who were trafficked, not only women, and one person who was 65 years old.
I have spoken about my experiences at church halls, schools, universities and government institutions.
After I first started to tell my story, the Indonesian consulate approached me, not with an apology but a request for me to retract my statements about their refusal to help. Sorry, too late - it's out there. I can't pretend what you did didn't happen. Even after my case made the news, the Indonesian government didn't bother to get in touch to check if I was OK, or needed help.
As well as working with community groups, I have also addressed the Mexican government and last year I testified before the US Senate.
I asked the senators to introduce legislation to ensure that workers recruited overseas know their rights, are not charged fees, and are told the truth about the salary and living conditions they can expect in the US. I'm happy to say that since then the law has been changed and overseas recruitment agencies have to register with the Department of Labour before they can operate.
I was also lobbying the Senate, on behalf of the National Survivor Network, to place victims of human trafficking in roles where we can have a direct impact on policy.
The Survivors of Human Trafficking Empowerment Act has done exactly that. I'm honoured to say that in December 2015 I was asked to join a new advisory council, and we met for the first time in January, at the White House.


Shandra speaking in a news conferenceImage copyrightNY State Assembly
Image captionShandra speaking after the New York Assembly pledged to crack down on trafficking
White line 10 pixels
Shandra speaks during a news conference with U.S. House of Representatives Victims' Rights Caucus Chairman Rep. Ted Poe and Rep. Carolyn MaloneyImage copyrightGetty Images
Image captionAt a news conference with members of Congress Ted Poe and Carolyn Maloney
White line 10 pixels
Shandra with other members of the Advisory Council on Human Trafficking and Secretary of State John KerryImage copyrightThe White House
Image captionAnd at the White House with fellow members of the Advisory Council on Human Trafficking, and Secretary of State John Kerry

We urgently need to educate Americans about this subject. Looking back on my own experiences, I think all those casino and hotel workers must have known what was going on. And that brothel in Brooklyn was in a residential area - did the neighbours never stop to ask why an endless stream of men came to the house, night and day?
The problem is that people see trafficked women as prostitutes, and they see prostitutes not as victims, but criminals. And in cities, people turn a blind eye to all sorts of criminality.
We might start by putting men who pay for sex in jail. After that brothel in Brooklyn was raided many sex buyers were interviewed, but all were later released.
Nowadays, men who are caught in the act are sent to a one-day session called John School. It's not really punishment, but it teaches them how to identify children in brothels, and women being coerced into sex work. Good - but not good enough. I think men who pay for sex with trafficked women or men should have their names put on a public list, just like they do for child abusers and sexual predators.
I am still close friends with Nina, who recently turned 30. And for years, I had a phone number for Eddy, the man who spoke to the FBI on my behalf, when I was desperate.
In 2014, around Christmas, I dialled the number. I was going to tell him about everything that had happened to me, but he cut me off, saying, "I know it all. I followed the news. I am so glad for you, that you have made a life for yourself."
Then he said, "Don't even think about saying thank you to me - you have done it all yourself."
But I would like to thank you, Eddy, for listening to my story that day in the park, and helping me start my life again.


Shandra on stage, her fist in the airImage copyrightGetty Images
Image captionShandra Woworuntu speaking at a march to end violence against women, in March 2016
White line 10 pixels
Shandra making a V signImage copyrightMentari

Listen to Shandra Woworuntu speak to Outlook on the BBC World Service.
----------------

Comments from the blogger

1. The story is taken from BBCnews.com.
2. I admired this brave Asian lady. I hope her message will make a safer world for many countless victims around the globe.
3. I am Asian. I always pray for all the victims of human traffickers. We also need to pray for the traffickers because they don't reallized they are committing the most cruel and cruesome crime. Their sins very loud to the Lord. They need to repent so that God can forgive them.  



Jeduh Thih Ni?

$
0
0
Jesuh Thlan
Acung hmanthlak hi, Jesuh ruak an rak chiahnak Garden Tomb asi ko tiah an timi asi. Golgottha ah Jesuh cu vailam an tah (John 19:17-20). Golgottha tlang in a thlanglei inn lianmi inn (2) dan tluk hlan ah a ummi asi. Thlan an kharnak lungtum pi hi, Jordan ram Nebo Tlang i a ummi Abu Badd Stone hi asi ko tiah Simmon Brown le anupi nih tampi hlathlainak an ngeih hnu ah an chim. Zeicatiah Garden Tomb innkhar he aa rup bak asi i, an tah tikah a zeipoh hi aa milh dih ti a si.

Bible zoh tikah, "Jesuh cu Lanhtakpuai lai ni (Preparation Day) ah a thi i, hi Garden Tomb ah hin an chiah i, Sabbath a dih hnu thaizing Zarhpining ah a thawh than kha Mary Magdalin le a hawi le nih an theih kha asi.

"Hi ka zawn ah biahalnak nganpi a ummi cu Jesuh thih ni timi, "Lanhtakpuai lai ni, Preparation Day" timi khi zei tik ni dah asi?" timi asi.

Abu Badd Stone, Jordan (Rf. www.thethroneofgod.com)

Catholic le Protestant Krihfabu nih Thawhthan kan hman ning le tuak ning hi aa palhmi asi. Zeicatiah Jesuh Krih nih, "Ni 3 le zan 3 vawlei tangah phum ka si lai. Ni 3 hnu ah thihnak in ka tho than lai" tiah fiang tein a kan chimh ko nain tu chun Thawhthan kan hman ning cu, Nikhat le cheu lawng Jesuh hi kan thihter.

Tu chun Thawhthan Ni hi "Judah calendar zong in a hman lo i, Rome calendar zong in a hman lo." Zei tluk in dah a hman lo timi van zoh ta u sih:

Ningani (Friday) i a thih ahcun:-

1. Ninga zan-Rinni zan.............Ni (1)
2. Rinni zan-Zarhpini zing........Ni cheu (1/2)

"Zarhpini zing ah atho" ti in tuak hmanh ah, Jesuh thlan chung aum hi, ni khat faite lawng asi. Jesuh nih "Mifapa zong hi vawlei chungah ni (3) le zan (3) a um ve lai" tiah atimi hi a tling bak lo. Cucaah Thawhthan kan hman ning hi, bible bia kal ning cun aa palh bakmi asi.

Jesuh nih a thihnak le thawh thannak ding kong cu, Matt 12:38 ah, hi tin prophet bia a rak phuan chung. Pharisees nih Jesuh cu "khuaruahhar hmelchunhnak" an hal i. Jesuh nih hi tin a leh hna:

"Prophet Jonah kong dah ti lo cu, khuaruahhar chim ding kan ngei hna lo: "Jonah cu ngapi paw chungah ni (3) le zan (3) a um bantuk in, Mifapa zong vawlei chungmuru ah ni (3) le zan (3) ka um ve lai" (Matt 12:40).

Jesuh bia hi a tliang tuk. Palh ding aum lo. Ni (3) le zan (3) vawlei chungah ka um lai ti asi ko. Chap ding le zuh ding a um lem lo.

Matthew 27:62-66 zoh tik zongah, "Farasi pawl le tlangbawi hna nih Pilate sinah an kal i, ni (3) hnu ah ka tho than lai ati caah, thlan kha fek taktak in khar i conghnak nawl kan pe; culo ahcun a zultu nih a ruak an lak lai i, a tho than an ti sual lai" tiah an va nawlnak le thlan conghnak zong kan hmuh rih. Cucaah Jesuh nih, "Ni 3 hnu ah ka tho than lai" timi hi, azultu pawl sin a chimmi lawng siloin Farasi le mizapi sin a chimmi asi timi a fiang.

Cu tluk in bible ah fiangte in aum ko nain, tu chun Krihfami nih, Ningani ah kan thihter i, Zarhpini zingka ah kan thawhter tikah, Judah nithla rel ning in cun Nikhat le acheu lawng a si. Mirang nithla relnak le suimilam caan in tuak zong ah a dik in a dik kho lo.

Zeitindah cucu ni (3) le zan (3) kan ti khawh lai? Mirang calendar in rel zongah ah, nikhat ah suimilam 24 um in tuak tik zongah, ni khat le cheu lawng asi than. Cucaah Jesuh kan thihter le thawhter than caan hi, palh tha lo tein aa palh.

Ni (3) cu suimilam in tuak ahcun 72 asi. Atu Thawhthan kan hman ning hi suimilam caan in tuak ahcun, Ningani zanlei in Rinni zanlei tiang suimilam (24) asi. Rinni zanlei in Zarhpini zingka 7 Am tiang hei si sehlaw, atam bik ah Jesuh thlan chung a um caan hi, suimilam 37 tluk lawng asi.

Suimilam in tling tein a um le um lo cu kong dang chia ko rih u sih. Judahmi nih nikhat an ti tawnning theng in rel lo in, Lai tuak in rel tik zongah, ni a tling kho hrimhrim lo. A suimilam in tling hmanh hlah sehlaw, ani ahcun a tling ti in kan tuak khawh.

1. Ningani ----Ni (1) nak
2. Rinni     ----Ni (2) nak
3. Zarhpini--- Ni (3) nak

Asinain a zan in tuak tik ah tuak awk atha hawi ti lo. Zeicatiah Ningani a thih ahcun, zan (3) cu zeiti hmanh in asi kho ti lo. Zan (2) lawng vawlei chung um ding asi than.

1. Ninga zan---Zan (1) nak
2. Rinni zan---Zan (2) nak

Cucaah atu i Ningani kan thihter ning cun, zeiti hmanh in Jesuh hi thlan chungah zan (3) a um kho ti lo. Ni (3) hmanh hi, "tuak hramhram" lawngah aa tuak kho ding asi. Cucaah Jesuh nih "ni 3 le zan 3 chung vawleichung a um dingmi kong le Jonah 1:17 a epchunnak prophet bia a rak phuan chungmi hi a tling lo" tinak asi hnga.  Cucaah, atu lio "Thawhthan" kan hman ning hi cu, Bible ning in cun, a dik kho lo.

Zeidah An Tuak Palhmi Asi Hnga?

Jesuh hi Friday ah a thi tiah kan timi hi, bible cheukhat ah an rak lehpalh caah asi. Hlanlio deuh Krihfa hmasa hna nih, an rak palh deuh caah a si kho men. A ruang cu Bible pakhat lawng zoh in le bible tha deuh in an rak zoh lio ruangah asi kho.

Bible vialte lakah tial hmasat bikmi cu Paul cakuat an si. Galati cakuat hi tuan bik a tialmi asi i, AD 48 hrawng ah asi. Paul nih hin Jeuh chuahnak le thihnak kong hi a tial lo. Thawngtha Cauk pali nih Jesuh thihnak kong an tialmi tu in, Jesuh thihnak le thawhthannak hi kan theihmi asi.

Bible tha tein zoh tikah, Jesuh a thih zarh ah hin, Sabbath pahnih aa tong ti kan hmuh. Cu Sabath pahnih kong hi, hlan lio Krihfa hruaitu hna nih rak buai deuh hna sehlaw a dawh. Cu Sabath (2) cu "Kum Sabath le Zarh Sabbath" an si.

1. Kum Sabath: Hi Sabath hi "Passover" (Lanhtak Puai) asi. Egypt ram sal sinak in an chuah zan philhlonak puai asi. Nissan thla ni 14 zanlei in aa thawk i Nissen thla ni 15 zanlei ah a dong. Aa thawk caan hi zanlei 3:00 in nitlakkar ah aa thawk. Hi Sabath cu kum khat ah voikhat a chuakmi asi. Judahmi tuanbia ah ni sunglawi bik ni a si. Cucaah hi Sabath cu Mirang bible ahcun, "special Sabbath" asiloah "a high day" (nisang ni) tiah an ti. Cu ni sunglawi cu "Nitlakka in aa thawk i, a thaizing nitlak tiang" asi. Cu caan chung cu eidin timtuah dah ti lo cu, zeidang rian tuan a thiang lo.  Lanhtak Puai lai ni cu, "Timhlamh Ni" (Preparation Day) tiah an ti. Hi Preparation Day ah hin, Jesuh a thi ti kha bible ah kan hmuh. Kum Sabath hi, ni laklawh ah a tla kho i, voi tam deuh cu zarh chung ni ah an si. Thilnu phulhlo changreu puai (ni 7 ulhmi) he aa thawknak ni zong asi (Exodus 12: 15-20; Matt 16:12).

2. Zarh Sabbath: Hi Sabath cu "Zarh khat ah voikhat ulhmi Sabbath (Rinni) asi." Hi ni cu Ningani nitlak in Rinni nitlak tiang asi. Hi ni ah hin, riantuan khawh asi lo. Sabath buar asi caah, eidin tah ti lo cu, zeihmanh tuah athiang lo.

Bible tha tein zoh tik ah, a fiangmi cu, Jesuh vailam an tah ni le a thih ni hi, Zarh Sabath silo in Kum Sabbath (Lanhtak Puai/Passover Sabath) lai ni, "Preparation Day" ah khan asi ti kha atanglei bible ah fiang tein kan hmuh.


Jesuh Thih Ni Taktak

Bible lettu nih hin mah le uarmi hawih cio in Bible hi leh a rak si. Kokek bible ca in a letmi cu an rak tlawm ngai. Cucaah Mirang bible zong hi, an i khat theng hna lo. Ahota hi a dik bik ti cu ka thei lo nain, fiannak ah epchun ka duh.

Jesuh a thih ni hi phun (2) in an tial.

1. Ningani (Friday)

2. Ani chim lo in, "Preparation Day" asiloah "day of Preparation" timi an si.



1. Friday Ti Ahmannak Bible 


Lai Bible Thiang ahcun, "Jesuh thihni hi, Cawnningani (Friday)" ti asi (Luke 23:54; Johan 19:31). Lai Bible Thiang hi, Today's English Version (TEV) lak deuh in tialmi asi tiah tleicia Rev. Dr. David Van Bik nih a rak ti bal. Cucaah Lai bible hi TEV in lakmi asi caah, TEV ning tein "Cawnningani" tiah a ti tikah, apalh ti khawh asi lo. TEV tu nih  a leh ning kha asi.

Bible dang zoh tik ah, Lai Bible Thiang ah John 19:31 i "Cawnningani" (Friday) tiah timi te khi, hitin an an hman. Bible minthang bik (10) kan zohchun lai.


2. Day of Preparation asiloah Preparation Day

Atanglei bible hna nih cun, Luke 23:54; Johan 19:31 hna hi, "Day of Preparation asiloah Preparation Day" ni ah Jesuh cu athi tiah an tial. Acheu nih, "Passover lai ni" ah tiah an tial. Cucu aa khatmi ni an chim duhmi an si.

1. King James Version (KJV) nih cun, Jesuh thih ni cu, "it was the preparation,...for that Sabbath was a high day.." tiah a tial (hihgh day timi cu ni-thianghlim/ni sunglawi tinak asi).

2. Living Bihle (LB) nih cun, Jesuh thih ni a thaizing khi "a very special day, Passover" (Lanhtak Puai, ni sunglawi taktak asi) tiah a tial ve.

3. New International Version (NIV) nih cun, Jesuh thih ni cu "a day of Preparation" asi. A thaizing cu "a special Sabbath asi;  Judahmi nih cu Sabath ni ahcun, ruak kha thing cungah thlai an duh lo" tiah a tial (Special Sabath atimi cu Passover/Lanhtak Puai kha asi)

4. Philip Modern English (PME) zong nih, "Jesuh thih ni cu Passover ca i Timhlamhni (a day of Preparation) asi ati. Zeicatiah a thaizing Sabath cu a biapi tukmi Sabbath asi caah asi (particular important Sabbath tiah a tial).

5. Revised Standard Version (RSV) zong nih, Jesuh thih ni cu "a day of Preparation" asi; zeicatiah a thaizing cu Sabbath ni asi i, "a high dayasi caah asi tiah ati.

6. Jerusalem Bible (JB) ahcun, Jesuh thih ni cu "Preparation Day asi" tiah a tial. Zeicatiah a thaizing Sabath cu sunglawi tuk in an ulhmi Sabbath asi caah asi" tiah a tial.

7. New English Bible (NEB) ahcun Jesuh thih ni zanlei cu "Passover lai ni asi; cu Passover ni cu Judah mi caah nisunglawi tukmi ni asi" tiah ati.

8. New Living Traslation (NLV) ahcun Jesuh thih ni a thaizing cu Special Sabbath asi; zeicatiah cucu Lanhtak Puai ni asi caah asi" tiah ati.

9. New American Standard Bible (NASB) ahcun Jesuh thih ni cu "a day of Preparation" asi; zeicatiah a thaizing Sabbatah cu a high day (ni sunglawi) asi" tiah ati.

Cun Luke 23:54 zawn zong ah khin, KJV, NIV, RSV, PME, JB, NLT, NASB nih cun "Preparation Day" asiloah "day of Preparation" tiah an hman. Zeicatiah "Sabbath ni a nai cang caah" tiah an tial (LB, TEV, NEB bible pathum lawng nih "Friday" timi an hman).

Cucaah hi bible (10) leh ningcang hi, epchun tikah Jesuh thihni hi 'Timhlamh Ni" (day of Preparation asiloah Preparation Day) timi tu hi an hman deuh caah a dik deuhmi asi. A thaizing hi, "Special Sabbath" (Passover/Lanhtak Puai) cu asi.

Passover (Lanhtak Puai) hi Zarh dongh ah si lo in, voi tampi cu zarh chung ni ah a tla tawn. Jesuh thih kum ah hin, Jesuh thih zarh ngelcel ah hin "Kum Sabbath le Zarh Sabbath" hi an um veve.

Cucaah a tawinak in Jesuh thih ni le thawhthan ni hi, hi tian tuak khawh asi.

1. "Jesuh hi Kum Sabbath caah timhlamh ni (day of preparation or preparation day) ah a thi.

2. Zarh Sabbath thaizing (Zarhpini) ah a tho than. Zarh Sabbath cu Rinni kan timi khi a si.

Ruah dingmi cu "Timhlamh ni (day of preparation/preparation day) timi khi zeitik ni sette dah a si hnga?" timi asi.

Cucaah hitin tuak khawh asi.

1. Timhlamh Ni (Preparation Day) khi Nithumni (Wednesday) asi a hau.
2. Special Sabbath (Passover) ni khi Nilini (Thursday) asi
3. Ningani (Friday) khi ni lawngkang ni asi. Khi ni ah Mary Magdalin le hawi le nih "zihmui an cawk; sathau an timhtuah" (Mark 16:1-3).
4. Rinni (Zarh Sabbath) asi caah an i din than.
5. Zarhpini (Sunday) zingka te ah thlan ah an kal.

Judah nithla rel ning in tuak tikah hitin tuak khawh asi.

1. Nithumni zan-Nilini zan..............Ni khatnak le zan khatnak
2. Nilini zan-Ningani zan  ..............Ni  hnihnak le zan hnihnak
3. Ningani zan-Rinni zan  ...............Ni thumnak le zan thumnak

Zarhpini zingka cu Jesuh a thawh than an theih lawng asi. Sabbath Ni cu Rinni zan muika in a dih cang caah, Jesuh hi muika zong ah tho than sehlaw theih lo asi. Zantim le zingka zong ah tho than sehlaw theih lo asi. Zeicatiah Mary Magdalin le a hawi le thlan an phak cu, "A rak tho diam cang; thlan a lawng cang; thlan ah a rak um ti lo."

Cucaah acunglei thil sining vialte zoh tik le bible sining tuak lengmang tikah, Jesuh hi "Preparation Day) timi, Special Sabbath lai ni, Nithumni (Wednesday) ah a thi timi kha fianter khawh asi. Cucaah nikhat khat achun, Krihfa hruaitu thawng an chuah tik le bible ning tein Thawhthan (Easter) kan hmang lai ti ahcun, Nithumni tu hi a thihni ah chiah i, "Good Wednesday" tu ulh ding asi ko hnga.

----------------------------------

Zohchihmi Bible

1. Today's Parallel Bible, Zondervan, 1995
2. Eight Translation New Testament, Tyndale, 1985
3. "Easter,"Mercer Dictionay of the Bible, Mercer University Press, 1990.










Biafunnak

Jesuh thawhthannak kong a rak tuaktantu hlanlio Krihfa hmasa hna nih, a tuak an rak palh deuh kho men. Cucaah Jesuh hi Ningani (Friday) ah kan thihter i, Zarhpini ah kan thawhter. A ngaingai tiahcun, Nithumni (Wednesday) ah thih i, Zarhpini zingka (zantim zong asi kho) ah a tho ding asi. Cucaah nikhatkhat ahcun, Nithumni (Wednesday) tu hi "Good Wednesday" ti i, Jesuh thihni ah i hmang kho sehlaw, cucu Bible chim ning a tlin cemnak asi ko hnga. Good Friday um ti si ti lo in, Good Wednesday tu hi siter ding asi.

Culture Shock

$
0
0
Nunphung tiah kan ti lengmanmi hi, zeisette dah asi? Hihi careltu na ruat bal dek maw? Mi tam deuh nih cun, "Nunphung hi, thilthuam, lamkui, hla, darkhuang" tiang hrawng lawngah kan rak ruah. Anthropologist tining ahcun cucu a rak si thlu deng lo.

Anthropologist timi minung sining kong cawngmi hna nih cun, "Nunphung timi a kau tuk i, na chim huam chung aa tel ko...thilri, hnipuan, lamkui, darkhuang tumrin, eidin tirawl, nunning, politics, biaholh, ca, thil tuaktanning, khuaruah ning, biaknak, sipuazi...tiin chim cawk lo aa tel an ti." Cucaah nunphung hi a rak buai taktakmi thil pakhat asi.

Vawleicung ah miphun le biaknak a tam rup in, nunphung zong a rak tam ve. Pathian nih nunphung le sining dang cio in hmunhma dang cio ah a rak kan chiah. Kan nunphung hna hi an thatnak le chiatnak an um cio viar. Nunphung a kan pek cio caah, kan nunphung cio hi mah ca cio ah a tha bik an rak si.

Theih a herhmi cu, miphun dang le ram dang um tikah, a mifim ngaimi zong nih mi nunphung hi buar sual khawh asi tawn. Cucaah launak le phannak an tong tawn. Cucu Mirang nih "culture shock" tiah an ti. Sining aa khatlomi miphun i ton le umti tikah a chuak duh ngaingaimi "launak pakhat" asi.

"Culture shock" timi cu zei he dah aa lawh tiahcun, ruahphak lo pi in, electrict nih minung a tlaih tik i an lau bantuk in, minung lau-lak in um khi asi. Cucaah "Culture shock" tiah an tinak asi. Culture shock cu Laiholh cun "nunphung launak" tiah kan leh ko lai. Nunphung aa dang tukmi pahnih i ton tikah, kap hnih in launak a chuak kho i, "lau veve khawh asi."

Muslim nu pawl Nitlaklei ram an phak tikah an lau bik mi cu, "Nu hna nih an taksa, an hnukba le tawtawk tiit hna lang viar mi zapi lak le beach hna an ummi asi." Cu ve bantuk  in, Nitlaklei nu pawl an lau ve mi cu, "Hi tluk zalawnnak a sannak ram Nitlaklei ram i Muslim nu pawl an hmai zong lang lo, an mittte lawng lang in puan in an i zualmi asi ve." An "schok veve." Atanglei hmanthlak zoh law an lau tuk veve asi lo maw?

An lau tuk veve (Rf. www.reddit.com)
Mi nunphung a niam tukmi le an sining hmuh tikah, va lau ngai zong khi "culture shock" timi cu asi. Tahchunhnak ah, 1899 ah Carson le Laura Hakha an phak tikah, Laimi sining cu a rak niam kho taktak. Laimi sining Laura nih "duak" tiah mithla poh bantuk in avan hmuh tikah, a lau tuk. Cucaah zan kuadei ngacha a rak tahmi zong kha, "culture shock" timi cu asi. Lai nunphung a niam tuk ning kha, ruahphak lo pi i, a hmuh tikah a lau tuk caah si i, Laura kha Lai nunphung a niam tukmi nih electrict tlaih bantuk in a tlaih caah asi."

Cu thil nih a langhtermi cu, minung nunphung hi abiapi tuk hringhran timi alanghter. Zeicatiah nunphung cu miphun pakhat, ram pakhat i an sining le an man (value) kha asi. Cucaah an nunphung buak hi, an mah zei i rello le upat lo bantuk kha asi. Cuti buar tik ahcun, buar piakmi an thin a hun lawng silo in, a buartu zong kha, "zeihmanh a theilomi mihrut" ah chiah asi cang. A fim ngai ko zongah "mihrut" ah ruah asi.

Cucaah ramdang le miphun dang sin kan um tikle thutdir tikah, an sining le nunphung kong hi tha tein hlathlai le cawnta hmasat le nunpi khawh ding in zuam ding kha a biapi taktak.

1997 ah USA ka phan. Ohio ah Laimi pakhatte zong an rak um lo. American minung he kan i kawm. A caanah Pizza an ka dangh; Chocalet an ka pek. Zeidang hi cu ka ei khawh ngai nain, cu eidin pahnih cu a duh in ka duh kho lo. 2001 ah Normandy United Methodist Church ah mino pastor rian ka hmu. Youth Fellowship kan ngei peng. Pizza le chocolate cu an cah peng. Cu tirawl ei lo ahcun asi kho ti lo. Cucaah i hne ko ning ka ti i, heh tiah ka duh bak nalo in ka ei. Nihin ni ahcun Pizza le chocolate cu ka duh taktakmi eidin ah an tla.

Kawlram Margwe hrawngah mission rian a rak tuanmi Lainu pakhat nih a chimmi cu, mission rian an tuannak ah rul sa a kan pek le ka ei kho bak naloin an nih nih an upat tukmi tirawl asi caah, ka ei ve ko ati. Cucu uar a um ngai.

Zei miphun ca paoh ah, nunphung hi abiapit tuk caah Missionary pawl hna khi, ramdang i mission rian an tuan lai ah, an kalnak ding ram miphun hna i, an nunphung le sining tha tein an chimhta hna. "Anthropology" an ti i, minung sining kong thatein chimhta an si. Cu bu hmanh ahcun an phak taktak tikah, "nunphung launak" an tong thiamthiam rih.

Tahchunh ding tampi a um nain, kan tial cawk lai lo. Anthropology lei ah minthang ngaingaimi Paul Hiebert cu India ram ah achuakmi pa asi. A nu le pa cu India ah mission riantuanmi American Missionary an si. Cu pa nih culture shock kong cu tampi a tial i, cu lak ah tahchunh awk a tha ngaimi tuanbia a tial.

"India ram ah missionary nupa hna an va tlawng. India Krihfabu pakhat nih an mah upat peknak caah zanriah ei an sawm hna. Rawl an ei dih in, missionary nu nih coka i rawl chumtu pawl sin ah lawmhnak bia ka va chim lai tiah ati i, a va lut. An kut a tlaih hna i, a chuak than. Achuah cangka in coka i an chumhchuan ciami tirawl vialte cu an thlet viar i, a thar in an chumh than. Zeicatiah India ram nunphung ahcun, eidin an timhtuahnak hmun ah ramdangmi luh cu, an eidin a thurhnawm tiah an ruah caah asi" aati.

Missionary nu a luh tikah coka rawl chumtu pawl an lau bantuk tein, rawl an thletnak kong an theih tikah missionary zong an lau tuk ve. Cucu "nunphung launak" (culture shock) timi asi. A kap hnih ning bak in an lau veve.

American sipuazi tuahtu pa Egypt ram a va tlawng. Meeting an auh. Chunhnu 1:00 PM thawk asi lai tiah an ti. American pa cu, 12:45 PM ah meeting hmun aphan. Minung an chuak bal ti lo. A hngak peng hna. 1:30 Pm ah tlawmpal an chuak. Duhsah tein an van chuak ziahmah i, 2:00PM ah meeting an thawk.

American pa nih "Ziah meeting cu 1:00 PM ah thawk ding nan ti tung? Atu 2:00 PM asi cang. Kei 12:45 ah ka phanh cang cu" tiah a van ti hna. Egypt pawl nih, "Ka dua, na thei lo tuk. Ziah cu tluk tuan cun na chuah? Meeting 1:00 Pm timi cu 2:00 Pm ah kan thawk te lai tinak ca asi" tiah an ti. Egypt le American suimilam cu aa khat ko nain an tuakning an tining aa dang cang ai!

"American pa nih Egypt nunphung a theih lo i tuan tuk a rak phakmi ruangah, Egypt pawl an lau cikcek bantuk in, Egypt pawl an tlai tukmi ruangah American pa zong a lau cikcek ve. Na thei lo tuk an ti chapchap le a ar ko" ti asi.

Cucu "culture shock" timi asi ko. Egypt zong an shock i, American zong an shock ve. Culture shock a chuahnak cu, Egypt nunphung ahcun, "Meeting 1 kan thawk lai timi cu, 2 ah tinak asi an ti." Kawlram zong cucu kan si ve ko.

America kan um tikah, Laimi zong hi mi sining le nunphung kan theihthiam lonak a tam tuk. Sehzung riantuannak ah, "Appointment nan ngeih cangka in superviror nan chimh lai" tiah an timi hna ka theih hi a tlawm lo. Laimi cu khakha theih ko zongah hal cia kan hmang lo. "Zingka hna in va kal i, boss tu chun off ka duh" tiah an ti mei ko. Sehzung lutlai pawl an ar tawn ko. Ahnu ahcun "Kawlram culture si ko hih" ti an theih le an i neek ve ko. An i neek hlan cu an shock bak ve.

Cuticun Laimi nih hin, kan umnak ram nunphung hi kan buarnak a tam tuk. Kan nih caah cun thil fatete an si men ko lai nain, American caah cun thil biapi tuk an si. Cucaah kap hnih ca in, "culture shock" a um sualnak hnga lo ding caah, Laimi zong nih kan umnak ram kip ah mi nunphung kan buar sualnak hnga lo ralring tein nun a herh. Zeitluk fim zongah mi nunphung theih lo ahcun hruh co asi i, hruh ngai ko zongah mi nunphung theihthiam ahcun fim coh asi.

America kan um tikah, USA minung hi atanglei nunphung kongah kan lauter bak tawn hna:

1. Laitlang bantuk in sathah le "garage" i lang huar in sa-can kan hmanmi."
2. Tiluhawr le a kuarhnak ah, hnawmtam sahang le tihnawn thlet hman
3. Khengtawlnak ah cil chak, hmaiphiah, kuttawl hmanmi
4. Mi hmai ah "cil thukthuk in chak" hmman (Mirang nih an fih taktak)
5. Akenkip lo ah cilchak
6. Thang taktak in khaak chaak hman
7. Minung (ngaknu) zoh hmanmi
8. Mi inn area hna ah duhpoh chawh
9. Mi parking hna ah "duak" tiah motor luhter kan hmanmi
10. Surpi he hna tiva kal le sur-hrawn kan hmanmi
11. Kah lonak ding hmunhma ah vaa kah hman
12. Amah um tein  aum komi 'zuu le vaa dawi kan hmanmi"
13. Rem tein cinmi thinkung hau kan hmanmi le khuaram rocar in kan tuahmi
14. Riantuannak ah "khaini, sahdah, kuva ningcang lo kan khaimi"
15. Chaaklonak ding hmunhma ah, khaini, sadah, kuva kan chakmi
16. Mi an i phuhrung lai maw timi ruat lo in, capo saih kan hmanmi
17. Innpawng thei le tuktak, zohdawh an cinmi thei zong ei viar kan hmanmi
18. Innpa zawn ruat lo in, "nga-pih, ngachoh le a hmuimi kio kan hmanmi"
19. Lungzi, hni le phanat he hna, khuachung kan vahmi (inn man tlaknak asi)
20. Ngakchia yatkuat ah duhpoh in zohkhenh setsai lo in thlah kan hmanmi
21. Zu din bu in motor mawngh le innpa rem lo ding in aukhuan kan hmanmi
22. Puai-ni ah zudin kan hmanmi
23. "Motor horn tum" kan hmanmi
24. Pasal nih puan in nau puak riangmang i, lengchuah hmanmi
25. Hnapkhir coih kan hmanmi (Mirang nih an fih taktak)
26. Mi hmai ah, hakar coih kan hmanmi
27. Mi hmai ah hna-ek coih kan hmanmi
28. Pumpak (Kum, rian, nihlawh, umnak le chungkhar) kong hal kan hmanmi
29. Kan holh an thei pat lo ti in, mi nisawh le mi zoh pah in capo saih hman
30. Pa le pa hna kuh le dai kan hmanmi (Gay ah ruah bak asi)
31. Vawlei sawhsawh hna i, rawl ei kan hmanmi (cabuai hman ding)
32. Kut in rawl ei kan hmanmi
33. Pa nih zunzun tikah zunput hnawh ta lo in 'eng zuai' in chiahta kan hmanmi
34. Hnawmpawn pawng le parking hna ah zudin saei le phekah hna kan hmanmi
35. Inntual hna ah lang-sar tuk in lumeh kan hmanmi
36. Alanghlat in, min in thangpi auh kan hmanmi
37. Pawngkam zawnruat lo in, zan tlai tuk tiang nuamh kan hmanmi
39. Motor cung in cilchak, tii le juice thlen le hnawnhne hlonh kan hmanmi
40. Lam kal tikah, "orhlei kap in kallo in, mi he kalh in kal kan hmanmi"
41. Priavate in parking ah an mah nawlpeklo in motor park kanh
42. Mi motor chuahnak kham lak in motor park hman
43. Midang inn siseh, zung siseh, auhta hmasat lo in mithla chuah in va chuah
43. Rawlhrawn sawm tikah sawmmi kha ti-rawl hnek tuk hman
44. Lawmhnak bia chim "Thank you" ti philh le chim lo
45. "Thank You" ti an chim tikah "Welcome" ti chimlo pi in um
46. "Hmaikhahlo" timi ngeih tuk (Yes kha yes, no kha no ti ding)
47. Kawlram bantuk in innpa theih in aukhuan le sik hman (911 he zitnak asi)
48. Thin-hun sawhsawh ruangah 911 auh hman (kan shock taktak kho)
49. Caan upat lo le rian tlai (Time is money ti philh hlah)
50. Midang rian ah va sawhkhih tuk (Privacy buar ah an chiah)

Hi nunphung (50) hi ni fatin nunnak ah aa tel pengmi an si i, "Buar Sual A Fawitemi American Nunphung" an si.

Hihi Laimi nih kan buar cemmi le "Ameican pawl lau lak in kan tuah tawnmi hna zong asi." Laimi lawng silo in, ramdangmi nih an buar cemmi zong an si. Hihi na zulh khawh le na ralrin khawh ahcun, "thil a theithiammi le mifim ah American minung nih an in ruah lai." Fim coh a duhmi nih cun hi thil (50) hi zulh ding asi i, hruh coh a duhmi nih cun buar lengmang ding an si ko. Na buar paoh ahcun, American cu an lau cang "Culture shock an tong" timi theih zong aherh.

                                            -----------------------------------
                                                       Chinchiah

1. Culture Shock kong hi, nunphung buar lo ding timi capar dang ah zeimaw zat cu ka tial cangmi asi.

2. Culture Shock kong tling deuh tein rel a duhmi nih cun Paul G. Hiebert tialmi Anthropological Insights for the Missionaries timi cauk rel ding asi. Paul G. Hiebert hi mi za taktak asi. Missionary an fapa asi i amah cawnpiaknak ah Chicago ah lecture ka rak kai bal cang. Cauk zong tam ngai a tialmi asi.

White Hoouse Roosvelt Room ah WIFI A Um Lo

$
0
0
ClintonRooseveltRoom.jpg
Roosevelt Room (Bill Clinton chan)
USA cu vawleicung ah "technology" a sannak bik asi. Computer le internet sertu zong an si. Tu chun ni ah vawleicungah minung million 3,344 kuakap nih internet an hmang ti asi. A caan caan ah a hmangmi hna dihlak hi, million 4,000 tluk an si.

Tu chun ni ah, vawleicung minung dihlak i 40% cu internet an ngei i, vawlei hi computer chung in aa peh dih cang. 1995 ahcun 1% nak in an rak tlawm deuh ti asi. 1999-2013 karlah ah internet hman hi alet 10 in an tam deuh. A voikhatnak bik billion pakhat nih an hman kum hi 2005 ah asi. Billion pahnih nih ah hman kum hi 2010 asi. Billion pathum nih a hman kum hi 2014 asi.

Pre. Obama chan ah hin, USA hi technology a karh ngaingai i, amah zong nih tha a pek taktak i, US sipuazi zong hi internet thawng in tamtuk a karh ti asi.  Sipuazi lawng si lo in, politcis zongah internet cu tam tuk lehpek an hman i, Obama chan ah online technology hi tam taktak a karh ti asi.

Primary sianginn tiang in, khan kip ah internet bunh piak ding hi, atu cozah an i tinhmi asi i, sianginn thar deuh paoh cu, internet khan kip ah bunh an si cang. Sizung tam deuh zong, khan kip ah internet bunh an si. Hmunkip ah WIFI internet a ngah i, bank tampi hmanh ah a ngah i, motor mawngh pah le vanlawng cung hmanh in, wifi cu hman khawh an si lengmang.

Cu lio caan ah khuaruahhar ngai thil pakhat cu chim ah zumh ding asi setsai lo. White House i a ummi minthang taktakmi room pakhat Roosevelt Room cu WIFI a ngah setsai lo i, nizan ceu ah tha tein an bunh ti asi.

CBS nih capo an saihpah mi ah, Obama interview an tuah i, Roosevelt Room ah WIFI a ngah lo an timi cu asi maw? an ti. "Asi ko. A um ko nain, a line a chia tuk i, a caan ah a ngah lo" tiah ati. CBS nih, "Kum zabu 20 chungin White House chuahternak" tiah tlangpi tar in, capo in thawng an chim phah.

Vawleicung ah technology a sang cemmi ram, vawleicung President ropui bik asimi US President, vawleicung minthang bik inn pakhat asimi le President umnak "White House i Roosevelt Room" ah WIFI a ngah tha thi lo timi cu, zumh awk a har nain, a dikmi asi. Cucu zeitindah asi khawh hnga ti tu khuaruahhar asi.

Roosevelt Room cu US President a umnak bik le rian a tuannak bik hmun, White House i, "The West Wing" timi ah a laicer nawnte ah a ummi asi. Meeting tuahnak room asi. President zung a kainak Oval Office a luh hlan ah, upa pawl meeting an tuah ta nak zungkhan asi. Ramdangmi he an i ton lai ah, meeting an tuah ta nak le timhlamh ta nak zungkhan asi.

"Na zumh le zum, na zumh lo le zum duh hlah."




Chinchiah
1. Hmanthlak hi wikemedia ah lakmi asi

(Ref. By Pete Souza - Source; Story, Public Domain, https://commons.wikimedia.org)


                               











--------------------------Adih-------------------------


Victoria Camp le Masada Camp

$
0
0
CNF Ralkap Cer Lio (Victoria Camp) 
Masada Camp hi Rome Ralkap a rak dohtu hna Judah dothlennak ralkap pawl sakhan pakhat asi. Judah ramcar nichuah lei a donghnak, Rili Thi nitlaklei kapte ah a ummi, Rili Thi khi chuk zoh in a hei zohmi tlang pakhat asi. Hi Masada Camp kong ka ruah fate, Victoria Camp tuanbia hi ka ruat theu tawn.

1988 ah Kawlram buainak fak pi in a chuah tikah, Kawlram in college siangngakchia tampi le mipi mino tampi, cozah duhlo ruangah dothlennak bu an rak dirh. Cuticun CNF zong cu a hung chuak. Ka sianginn kaipi hawikawm tha tampi zong CNF ah an lut hna i, Champhai Refugee Camp, Mizoram ah an rak um hna. Champhai ka tlawn lio ah a cheu cu kan rak i hmu tawn hna.

1988 Kawlram ralzam pawl umnak Champhai
CNF cu kan miphun caah adirmi an si caah, tha kan pek hna. Kan rak dirkamh ve hna. Mipi nih tanpi a herh ti hi, ka rak chim peng. Mizoram kan kal caan zongah, CNF kan ton hna ahcun, angki, tawhrolh tuktak pek lo le tirawl danghlo in ka rak um bal hna lo. Acheu ka hawi le cu CNF an luh lai ah, "Zeitindah na na ruah? Luh ka tim ve ko hih?" tiah ruahnak arak ka halmi zong an rak um pah tawn. "Ram le miphun ca i nunnak pek ding in riantuan nan duhmi cu, a sunglawi taktakmi asi. Lut u" tiah ka rak ti tawn hna.

Champhai, Aizawl, Lawngtlai le Mizoram khuate tampi ah kan rak i hmu pah tawn hna. An tuanbia le sining tampi ka rak hal hna. Lakphak tii kan ding ti. Bia kan i ruah. Capo kan sai. College kai lio kong tuanbia hlun kan chimti tawn hna. Lung a rak leng ngaingai tawn ko.

Tuanbia tampi a um nain, mah vial in si ko rih seh law. Ka philh khawhlo bikmi pakhat cu khuate pakhat ka tlawn lio i a cangmi thil asi. 1997 May thla hrawng asi. Hakha ah Lt. General Chit Swe a rak tlung lai ti asi. CNF khuasak deuhnak khua paoh ah, ralkap an rak kuat hna.

Cu lio ah, khua pakhat ah Youth Conference an ngei i, cawnpiaktu ah an rak ka sawm. Cu khua ahcun College kan kai lio i ka hawi le asimi Lt. Uk Lian Thang he kan rak i tong. Bia kan rak iruah. Capo kan sai. Tirawl kan ei ti. Hman zong kan sinah a rak i thla ve.

Zarhpizan cu tian zan asi. Biakinn ah hawikawmhnak kan ngei. Kawi Uk nih cun, "Kawi Vung nih Mirang hla kan sak piak seh" tiah ati. Amah nih a rak ka dawh. Abia el ka duh lo caah, "Cotton Field" timi hla ka rak sak. Kan rak i nuam tuk. "Kawi Uk, nan ngam tuk leh pek! atu hi khua ah ralkap 30 tluk an um ko nain hi tluk nan ngammi cu?" tiah ka rak ti. KIA zong hi Myikyina khuachung tiang an um ko. Mipi kan cungah zumhtlak sinak (thit-sa) an ngeih paoh ahcun a pawi lo" tiah a rak ti. Amah a cawngtu ralkap pa he zong kan rak umti. Ni 2/3 chung khua kan rak sa ti. Hi tibantuk in hmun tam nawn ah, CNF ka hawi le he khua kan sa ti tawn. Hawikawm in kan i hmuh caah hrial awk kan rak tha lo.

Cucu College ka hawi pakhat he kan i ton a donghnak asi. 1997 ah USA ka phan. 1998 ah Lt. Uk Lian Thang le Ralbawi  That Ci cu "Kawlram ralkap nih an rak tlaih hna" ti ka theih. Ka theih zan cu, a hngih zong ka hngilh kho lo. Thantlang le chonh khawh asi fawn lo. Lungrethei taktak in ka rak um. Ka lung a rak fak tuk. Nihin ni tiang hi pasaltha pahnih an thihmi cu, ka ngaih a chia peng rih. Kan miphun caah sunghnak nganpi asi.

USA ah CNF upa cheukhat an rak phanh caan ah, ka va tonta ve tawn hna. CNF hruaitu upa tam deuh cu, college kai ti kan si hna. Acheu kan u le deuh an si. Miphun le ram caah pumpek riantuanmi an si pin ah hawikawm sinak zong in kan i tlaihchan caah, CNF kong hi ka umnak hmun in ka ruat peng. An tuanbia le cawlcanghnak thawngpang ka hlat peng. Thawngchia kan theih hna ah ngaih a chia tuk tawn.

CNF upate he kan i ton caan ah India ram Victoria Camp kongkau, eidin kongkau, khuacaan, zawtfah tibantuk le an camp hi a himbawm maw timi kong ka hal tawn hna. Ralbawi pakhat nih, "Victoria Camp cu, Kawlram lei in kah awk cu a rem tuk lo. A ngiar cu an rak ngiar pah tawn. Thil aphunphun (??) in kan kham ve ca an tih le an ra ngam taktak lo" tiah a rak ti.

India ram Victoria Camp cu a hmanthlak tlawmte lawng ka hmuh. 2005 ah India Assam Riffle nih an kah hna caah Victoria Camp cu an ra chuahtak. Laimi dihlak kan ngaih a rak chia. CNF leikap in minung pakhat hmanh an thih lo caah kan rak i lawm tuk. Victoria Camp aa rawh ruangah, CNF tanhnak thinlung kan ngei chinchin. Lai mipi thinlung zongah, CNF tanhnak a chuak chinchin.

Kawlram cozah he daihnak an tuahmi hnatlaknak bantuk in, CNF headquarter hmun thar caah 2012 ah survey an rak tuah. January 4, 2013 ah CNF Central Committee nih, Tlanglo kuapawng Tio kap ah sakhan ser i, cucu Victoria Camp tiah min pek ding le headquarter caah hman ding in bia an rak khiah. Cu camp cu India-Burma ramri ah a um i, hmunhm tha ngai asi. Motor zong luhchuah a fawi ngainak asi. India ram zongah fawi tein luh khawh asi i, Thantlang lei kal duh zongah Vanzangtlang lam in nuam tein kal khawh asi.


CNF Hruaitu Upa, Victoria Camp (Khonutung.org)
Victoria Camp an tuah thawng ka theih tikah, lunglawmhnak nganpi ka ngei. Kan miphun min thatnak asi tiah ka ruat. Kawlram caah daihnak asi lawng siloin Democracy lamlei ah duhsah tein a kal ziahmahnak asi lai timi zong ruahchannak a um.

Kawlram cozah he daihnak an tuah hnu ah, Ralbawi Solomon zong USA ah a rak kan tlawng. Tanghra kai ti kan si. An nih khan dang an si. Mah bantuk catang khatmi he kan i hmuh than tikah lunglawmhnak tampi a um. Victoria Camp thar an tuahmi kong zong cu, a kan chimh. A hmanthlak cu hmuh awk aum lo caah kan rak hmu lo.

2015 ah USA ah Lairam in a rak kan tlawngmi pastor pakhat nih, Victoria Camp an tlawnnak le hmuhtonmi kong a ka chimh. Hmanthlak zong tlawmpal a ka piah i atu ka tarmi hi an si. Pastor zong nih Victoria Camp an kal i tha an pek hna hi thiltha asi. Zeicatiah Laimi, Pathian le Victoria camp cu aa then kho ding an si lo. Victoria Camp ah pastor zong chiah ding a herh.

Victoria Camp i thil tlam a tlinloning, a linh ning, an harsatnak kong le tem-innak kong a ka chimhmi cu ngaihchia ngaingai asi. Kan miphun ralkap CNF hna caah zeidah Laimi nih kan tuah khawhmi a um timi a um? Ziah cu tluk har cun kan chiah hna hnga timi ka ruat. Tuanvo tampi kan ngei timi a lang.

Victoria Camp he pehtlai in, Kawl cozah nih tihzah le upat tlakmi sakhan asi zong a herh. Ziah Laimi ramdang ah mah zatzat kan kal i, innlo thatha kan i sak lio ah, nunnak pek in ramca riantuanmi kan harter hna hnga timi ka ruat. Keimah pumpak cu Chinland Club zong ah ka lut i, tangka zong ka thawh peng ve. Hi pin zongah thawh peng ding ka tim. Kan miphun ralkap headquarter khi Chin ti asimi paoh nih, dirkamh a herh taktak.

Victoria Camp cu kam miphun caah zei dirhmun dah a lawh ve kan zoh ta lai. Kachin miphun caah, KIA headquarter umnak Laiza khua cu uanthlar awk a tlak bantuk in le Karen pawl caah Manapalaw (atlu cang) uanthlar awk a tlak bang, Laimi caah Victoria Camp cu, kan i uanthlar dingmi camp asi ve.
Victoria Camp umnak Tio Tiva kam
Victoria Camp cu, Thantlang Peng, Vanzangtlang a donghnak India-Burma ramri ah a um. India ram Victoria Camp aa rawk hnu ah, hika hmun hi Cozah nawl peknak in an sermi asi. Camp hi, Tlanglo khuataw Tio Tivapi kamte ah a ummi asi. Tiva ral cu tio asi i, tiva in nichuahlei cu Tlangro ram asi (Rili in pe zeizat? Tlanglo in meng zeizat dah a hlat? ti pawl theih ka duh nain, ka thei kho rih lo).

Keimah bantuk in Victoria Camp phanh le hmuh a duh ko nain a hmu kho lo mi caah theihtlei asi theu lai timi ruahchannak he ka tarmi asi. CNF le Kawlram cozah karlak zongah daihnak um sehlaw, Victoria Camp hi Lai (Chin) Miphun zong miphun pakhat kan sinak a langhtertu kan "Hmelchunh" (Symbol) si. Miphun tetuai kan silo timi a langhtertu zong asi. Cucaah sunglawi deuh in tamhmawih le sersiam zong a herh taktak.

Amin zong "Victoria" ti asi bang in, Victoria Camp hi Laimi kan caah teinak a kan petu "Hmelchunhnak" zong asi caah, hi camp hi kum tampi a hmunhnak lai le fek tein a dir khawhnak lai, Laimi dihlak kutsih in dir ding kan herh. Thazaang, chawva, fimnak, thluak, lungthin le thlacamnak he zuam kan herh.

Victoria Camp hi, Israel mi nih an tuanbia ah an uar taktakmi Masada Camp bantuk asi.

Masada Camp
Masada ralkap sakhan hi, Herod the Great nih BC 37-31 ah a rak sakmi asi. Ral tuknak hna chuak zei sehlaw thuhnawhnak caah ti in ralrin ah a rak sakmi asi. Acungah "siangpahrang inn" (palace) zong a sak chih. Tichiahnak zong a tuah i, vanruahsurmi tampi an khawn. Edin le aherhmi tampi chiah khawh asi. Herod hi mifim taktak asi i, Engineering thluak a ngei tiah an timi asi. Hi hmun ngelcel hi sakhan a rak thimmi zong hi, thluak a ngeih tuk caah asi.

Masada hi rawn bak ah a ummi tlang asi i, lungpang nih a kulh dih. Thlanlung bantuk in aa bunhmi tlang asi i, tlangpar ah a um. Nichuahlei kam lungpang hi pe 1,300 a sang i, nitlaklei kam hi pe 300 asang. Achung hi a rawnmi asi i, pe 1,800 x 890 a kaumi hmunhm asi. Acung lungpang cung vialte hi, mirang vawlei bantuk in an kham i, pe 4,300 asau. Tlangpang hi a chen tuk caah, kai khawhnak lam fatete 3 lawng a um ti asi. Cu lam an phih ahcun kai khawh dingmi tlang asi ti lo. Cu sakhan ahcun Rome ralkap an rak um.

Judah miphun hi Rome Cozah nih an rak uk hna i, Rome uknak an duh lo caah AD 66 ral an rak tho. Cu ralthomi cu Sicarii ti an si. Cu hna nih cun Rome cozah cu an doh. Masada ummi Rome ralkap cu Sicarii pawl nih an thah hna i, cuka tlang ahcun an um. Rome ralkap nih Sicarii pawl cu an doh hna i, AD 70 ah Jerusalem Tenple Pahnihnak an rak hrawh. Cucaah atangmi Sicarii bu pawl cu, Jerusalem ah an um kho ti lo i, Masada tlangpar ah an zam.

AD 72 tluk ah, Judah ralthomi pawl cu Rome ralkap nih an nawr thluahmah hna i, Masada zong cu an kulh. Rome Ralkap (X) Ligion nih an kulh. Ralkap, thawngtla le Sicarii a duhlomi an zapite 15,000 nih Masada cu an kulh. AD 73 thal chuakka ah an rak luh hnawh khawh. Cuka tlangpar ahcun Sicarii 960 an rak um tiah Josephus nih ca a tial.

Tlangpar hi kai a har taktakmi asi. Kalnak lam a um setlo caah asi. Cucaah Rome ralkap nih tlangtang pawngah sakhan an chiah i, chuak kho lo in an erh hna. Tii lo le rawl lo in sau tuk an chiah hna. Tlangpar cung kainak caah, minung thawng tampi nih vawlei an chilh chawm i, hlei an donh chawm i, kainak lam an ser. Thla tam tuk an i zuam hnu ah, Masada a cung sakhan rawnpi cu an va phan.

Minung muisam an hmu ti lo; thawngpang a leng ti lo. Adonghnak ah tilu luannak ah aa thupmi nu (2) le ngakchia (5) lawng anung in an va hmuh hna. Sicarii pawl cu nu he pa he, ngakchia he, Rome kuttang in sal le thihnak tuarnak cha cun mah te thih a tha deuh an ti i, an rak i that dih ti asi. Pasaltha le nusaltha hna nunnak cu tuanbia ah a caam zungzal. Judah nusaltha le pasaltha hna an nunnak cu Masada ah a dong nain, Masada tuanbia cu a dong kho ti lo.

Israel ram cu 1948 ah ramthar an von dirh. Kum 18 asimi paoh kum 3 chung ralkap an tlakter dih hna (biaknak minung le Arab dah ti lo cu). Cu ralkap training an dih in sianginn kharni degree lakni ah, ralkap dihlak nih chiatserh in biakamnak an tuahmi cu, "Masada hi a tlu bal ti lai lo" (Masada Will Never Fall Again) ti asi.

Israel vanlawng ralkap hna degree an lakni ah Masada hi an hel ta hmsat dih hnu ah, biakamnak an tuah tawn. Cu tluk cun Masada hi Israel miphun nih an uar. Zeicatiah "An mahak let tampi a cakmi Rome ral ngan taktak an rak dohnak (resitance) hmun asi caah asi.

Israel Vanlawng nih Masada an hel lio
 Minung le ralkap hriamnam thazaang aa dan tuk caah, Masada cu Rome kuttang ah harnak tuar in tlu ko hmanh sehlaw, Israel tuanbia ah philh awk thalo in rolung tialtu sakhan le Israel miphun uanthlarmi thil pakhat asi. Cucaah Masada cu nihin ni ah Israel miphun hna an thawnnak le ralthatnak "symbol" (hmelchunh) pakhat asi i, Israel miphun uantlarmi (national pride) pakhat asi.

Cu vebantuk in Lai (Chin) miphun zong miphun pakhat kan si. Ram, nunphung le biaknak fek tein kan ngei. Holh le ca fek tein kan ngei. Nihin ni ah miphun pakhat kan sinak a langhtertu bik thil pakhat cu CNF hi an si. Cucaah hi cawlcanghnak hi kan miphun ning pi in thapek a herh. Demoracy ngah hnu zongah, mahte uknak nawl ngeih hlan chung paoh cu, CNF a um peng a herh i, mipi nih dirkamhpi zong a herh fawn.

Miphun ca nusaltha le pasaltha pawl
CNF pawl an umnak hmunpi Victoria Camp zong hi, Laimi caah Masada bantuk asi ve. Victoria Camp hi, Chin miphun dihlak i miphun pakhat kan sinak "symbol" (hmelchunhnak) a langhtertu a si. Masada zong rocar ngai ko nain Israel miphun uanthlarmi asi bantuk in, Victoria Camp zong rocar ngai ko hmanh seh Laimi nih uanthlarmi (Chin National Pride) a si ve.

Victoria Camp ah CNF ralkap pawl
India ram ah a rak ummi Victoria Camp cu tlu ko hmanh sehlaw, Kawlram ah a ummi Victoria Camp cu a tlu bal ti lai lo timi hi, CNF le Laimi dihlak kan biafung tlaih si ve ding a herh. Israel ralkap dihlak nih, training an dihni ah chiatserh in bia an i kammi cu, "Masada cu a tlu bal ti lai lo" ti asi bantuk in, CNF dihlak zong nih training an dihni ah "Victoria Camp cu a tlu bal ti lai lo" tiah ti ve ding asi.

--------------------------------------------------End----------------------------------

                                                       Zohchihmi Ca

1. http://khonumthung.org/2013/01/14/cnf-names-its-new-headquarter-in-chin-state/

Khonutung.org nih an tialnakah 1988-2012 karlak ah CNF ralkap 70 tluk nih ram caah an nunnak an pek cang tiah a tial. Cun UNF headquarter Victoria Camp hi, 2012 ah an rak zoh tiah ti asi.

2. Masada Hmanthlak hi Google.com in lakmi an si.

Masada Hmanthlak hna hi lungfiannak ah ka van tar chih hna. United Theological Seminary ah, Master of Arts in Theological Studies ka kai lio ah, Dead Sea Scrolls timi kan rak cawng i, cu ca ahcun Masada le apawngkam ummi Quram Lungkuat minung hna timi pawk kong kan cawn hnu i, Masada hi zeitluk in dah uar a um timi hi ka rak theih hmasat. Kawlram kan um lioa h tlawmpal cu ka rak rel cang nain, UTS ah tam deuh chinchin kan cawn tikah, khuaruahhar tuanbia pakhat a rak si. Masada kong ruah tikah, Pathian min le miphun dawtnak raungah an pum an i peknak le an ralthatnak ruah tik ah, khuaruahhar a rak si ko.

Hmanthlak pakhatnak zoh tikah Masada hi a rak cheng taktak i, hlan lio meithal um hlan ahcun ral nih fawi tein lak le tei khawh ding a rak si lo.



Masada Sakhan kainak lam

Atanglei bantuk in acung ah innkhan tampi an sak. Rawlchumhnak, siangpahrang inn, ti chiahnak, tirawl khawnnak, ralkap sentary cawnghnak, kutka le mipi i pumhnak tibantuk in phun tampi an then. Khuaruahhar engineering thluak pakhat a rak si. 

Masada cung inn le ti chiahnak an sakmi

Atanglei hmanthlak bantuk in, Masada hi acung hi a kau ngaingai. Pe 1,800 x 890 kaumi hmun asi. A sirlei cu lungpang darpi asi. Minung fa nih kai khawh ding hi a rak fawi lo. Hi tlangpar kainak nak ding caah kutka pathum lawng a um kho i, cucu an congh dih ahcun kai khawh ding a rak si lo. Cucaah Rome Ralkap zong nih an kai kho zawkzawk lo i, a kulh in sau tuk an rak kulh. 

Masada cung rawn

Atanglei map ah Atanglei hmanthlak i aa suainak bantuk in, "Roman Siege ramp" timi khi a kuarhnak hmun asi i, Rome ralkap nih minung 15,000 thazaang in lung le vawlei an chilh dih hnu ah, sakhan ah an kai. Zaamnak a um lo caah, hi sakhan ah minung 960 kuakap an rak i that. Rome kuttang i hremnak tuar le thih nak cha cun mahte thah a tha deuh an rak ti i, an rak i that dih hna. Ngaihchia tuk asi nain, nusaltha le pasaltha tuanbia cu, cuticun a dong theu tawn. 

Rome ralkap nih an tuk lio map







Hell Tlak Atih Taktak Hnga Lo Maw?

$
0
0
Duhnak le mithla hi tahchunh an si tawn. Duhnak zong atong taktak rihlomi hna nih cun, a din le fah an thei bal lo. Mithla zong a hmu ballomi nih cun tih a nunnak taktak an thei ve lo.

Mithla le hell zong an i lo ve. Mithla hmu ballomi nih tih a nunnak an theih ve lo bantuk in, hell tlak taktak hlan cu hell tihnunnak le harnak taktak hi theih asi ve rih lo. Cucaah mi tampi nih cun hell tlak hi zeihmanh ah an rel lo. Cu hna lakah, US President hlun Ronald Reagan fapa, Ron Reagan hi hell zei ah a rello cemmi le a tih lo cemmi si dawh asi.

Zeicatiah Freedom From Religion Foundation (FFRF) nih an buu riantuannak caah Ron Reagan biatawi cu "advertisement" ah hitin an thlah. A biafang ning tein Mirang ca in ka van thlah ve.

Hi, I’m Ron Reagan, an unabashed atheist, and I’m alarmed by the intrusion of religion into our secular government. That’s why I’m asking you to support the Freedom From Religion Foundation, the nation’s largest and most effective association of atheists and agnostics, working to keep state and church separate, just like our Founding Fathers intended. Please support the Freedom From Religion Foundation. Ron Reagan, lifelong atheist, not afraid of burning in hell.

Hell mei kangh atih lomi pa Ron Reagan
Hi advertisement tawite ah a chimmi cu "Keimah cu Ron Reagan, tihphannak ngeilo (unabashed atheist) ka si..... atheist le agnostics a dirkamhmi Freedom From Religion Foundation...dirkamh ding in kan nawl hna...Ron Reagan, nunchung atheist, hell mei kangh a tihlomi pa..." tiah aa chal.

Abia hi tih a nung taktak. Tuksapur asi. US President fapa ngengmang i, mah bantuk in Pathian aum lo timi "atheist" bak i a um khawhmi le hi tluk biafak a chim ngammi ruah ah, tuksapur asi. "Hell tlak a tih taktak hnga lo maw? Phaisa ruah ah dah a chim hnga?" timi ka ruat.

A nunchung ah hi a bia hi aa ngaihchih le aa chir a herh. Pathian le hell hi a hei zumh lo hmanh ah, hi ti bia a chimmi cu tuksapur taktak asi.

Russia communist hruaitu Starlin zong "atheist" pakhat asi i, a thih lai ciammam ahcun a tih tuk cang, tihnak in a khat i, a fanu nih "Ka pa hi a thih lai ahcun thih a tih tuk; cunglei a zoh i a tih tukmi thil pakhat hmu sehlaw a dawh ko" tiah a rak ti bang, Ron Reagan zong hi, aa ngaihchih lo ahcun a thih lai ah, Starlin bantuk zong in tihphan taktak bu in a thi sual te lai timi phan aum.

Hi FFRF hi Madison, Wisconsin ummi, non-profit organization asi. 1978 ah Dan Barker, Annie Laurie Gaylor le Anne Nicol Gaylor nih an dirhmi bu asi. Ramkulh 50 ah chungtel an ngei i, nihin ni ah minung member 22,500 an ngei. "Pathian zumlomi" (atheist) pawl an si. Biaknak le cozah uknak hi aa pehtlaih awk asilo tiah atimi an si i, President Bush i Faith-based and Community Innitiatives timi zong constitution asilo tiah a rak dotu an si. 2006 ah Freethought Radio show zong an tuah i, Pathian biaknak hi biatak tein an dohkalhtu an si.

Pathian cu minung nih doh len zong ah amah ning asi ko. Azeihmanh a pawi lo. Angaih zong a chia lo. Pathian caah, asunghnak a um lo. A caah a fahnak zeihmanh aum lo. Minung nih Pathian kan zuamcawhmi cu, arti in lung den bantuk ceu asi. Arti in lung den tikah azungzal in arti a kuai bantuk in, minung nih Pathian sersat le zuamcawh cu kuainak menmen asi.

FFRF le Ron Reagan zong "Arti bantuk menmen" an si.

Nikhat caan khat ah hi vawleicung an nunnak hna hi, dar bang an kuaiman tik le an thlarau nih HELL a van ton taktak tik ahcun, "HELL timi hi, hi maw a rak si? Tih a rak nung tuk hi teh? HELL kan rak tihlomi cu a pawi tuk ee..." tiah vansang au in, hell tlami Mirum pa bang an tah-aihram sualnak hgna lo, Pathian velngeihnak tu a thar in thei hram ko hna seh.

FFRF an riantuanmi le Ron Reagan biachimmi ruah ah, "Hell hi an tih taktak hnga lo maw? Hi tluk lungthin hak, Pharoah lungthin bantuk zeitindah an ngeih khawh hnga? Satan nih maw a ngeihter ve hna hnga? Asiloah Pharaoh lungthin hahtertu Pathian dah an thinlung hahtertu asi hnga?"



---------------------------------------

Chinchiah

Ron Reagan biachimmi tawite hi, hi website ah ngaih khawh asi.

https://www.youtube.com/watch?v=7INIhD9P0Pw


Ka Thlarau Ca A Tha (Is It Well)

$
0
0
Vawleicung thil vialte- nunnak ngei he ngeilo he-zungzal hmunmi an si lo. Nikhat caan khat ah aa rawk ding le a lolak ding lawngte an si. Caantawi (temporary) an si. Cucu kan hngalh ko nain i fiantaktak le thinlung ah nunpi cu a rak har tuk. Cucaah thihnak, sunghbaunak, rawhralnak le chiatnak kan ton tikah, lungthin kuaikek in kan um i, acheu cu mahthahnak tiang tuarmi an um. Acheu cu kan zumhmi Pathian lei ah zaangdernak le tluknak ah kan rak hman tawn.

Ataktak ahcun, hlaphuahtu nih "Zinglei tahnak, zanlei lunglawmhnak" tiah ati mi hi minung kan siningte asi. Tahnak le nihnak, ngaihchiatnak le lunglawmhnak hna hi an i chawhkanh lengmang. Phungchimtu nih cun, "Zeizong vialte caah caan a um cio. Tah caan a um, nih caan a um; ngaihchiat caan a um, lawmh caan a um" a ti bang in, ngaihchiatnak le lunglawmhnak hna hi, caan an ngei cio i, an mah le caan phak ahcun hrial khawhmi an si lo.

Cucaah, a caan ahcun nuamh silingpi ah kan thi i kan lolak ko. Mitthep karah kan lo ko. Job chungkhar tuanbia zoh tikah, an fale hna cu an i nuamh siling, nulepa (parents) zong an hnangam siling te, ngeihchiah le innlo remte an um lio ah, ni nikhat ah an lo viar. Anmah nupa lawng an tang. Cuticun minung nih thil tha bik ruahchan lio ah, thil chia bik kan tong theu tawn. Kan kalnak tii hi a dai ko rua kan ti lio caan ah, vanchiatnak tilet thomi cung ah kal kan rak i thawk khi asi.
Minung nunnak lam hi tilet bantuk asi
Cuticun harnak kan tong viar. Kan tonmi le tonning bel aa lo lo. Acheu cu chuahka thih tiang, nuamh mui hmu bak lo in thlankhur an liam hna. Minung sining ah, kan donghnak cu ngaihchiatnak le mitthli tlaknak in dongh asi. Nuamhnak le lawmhnak in a dong kho lo. Khawika hmun ah, zeitik caan ah le zeitin dah kan tongh lai ti bel minung nih chim khawh asi lo.

Minung nih hmailei zeitindah asi lai timi chim chung awk a tha lo. Zeicatiah a caan ah khawnden kan tong. A caan ah kan sipuazi ruahlo pi in a tla. A caan ah chungkhar kan i rawk. A caan ah taksa rawhnak kan tong. A caan ah thlawp khawhlomi khawhlomi zawtnak phunphun nih a kan tlunh. A caan ah hmurka te hmanh chawn manh lo in, kan i thihtian hna. Minung nunnak ah, hnangamnak tling a rak um lo. Kan i nuamh siling ah accident in kan thi theu tawn.

Cucaah, Jesuh zummi Krihfami kan caah zei bantuk ngaihchiatnak le lungkuainak ton tik le mitthli rual he kan um lio caan zongah, Jesuh bochan bu in,  "Ka Thlarau Ca A Tha Dih Ko" timi ruat kho u sih law, zumtu caah cun a tha bik asi. Kan tem-innak paoh ah, Jesuh tem-innak ruah ve a herh.

Keimah zong, ngaihchiatnak le lungretheihnak ka ton caan ah, hi hla hi ka hnemhnak asi tawn. USA ah kum 19 ka um; work permit lo in kum 12 khua ka sa. A har ngaingai. Driver license a thi i nunter khawh asi lo. Work permit ngeih hnu zongah kum khat voikhat in work permit athi. Work permit a thih bak in driver license a thi ve. Tangka a dih tuk fawn. Lungretheihnak le harnak tampi ka tong. Zeibantuk harnak ka ton caan zongah, "Ka Thlarau Caah An Tha Dih Ko" tiah ka ruat than tawn. America ah million 11 tluk zeihmanh ngeilo in pei an um cu? Kei cu ka zia tuk tiah ka ruat i, thluachuah tu ka rel than tawn.

Ka philh khawhlomi cu, MIT ah BD (II) ka kai lio harnak asi. Chim awk thalo in lungretheih vansannak ka rak tong. Khualei cu kan pam tuk. Ka chungkhar an i cawmnak ruah ah, lungdong taktak asi. Krihfabu nih keimah sianginn kainak khim cu an ka bawmh ko hnga nain, ka chungkhar nunnak ruah ahcun asi kho ti lo. Cucaah khua ah sau um lo in, sianginn kai hlan ah Maisho ah ka va kalta. Maisho a that tuk lio asi caah, ka nu le ca zeital ka hmu manh hnga maw timi ruah ah a si. April le May thla chung te ka va hlawhfa ta ve lai ka ti.

Maisho ka va phak tikah, ka tangka a dih. Eidin le tirawl a dih. Furpi a tla i riantuan awk a har. Lam a chia fawn. Ka tlung kho zawkzawk ti lo. A nica lawng in rian kan tuan cang. Lungretheih le harnak phun zakip lakah ka zi. Cuka zong ahcun, "Ka thlarau caah a tha dih ko" ti ka ruat thiamthiam.

Cuticun MIT kai ka tlai tuk cang le ka kai kho sual lai lo ti phan ah, a tha nalo in June thla canceu ah Yangon lei tlun ka khawh. Maisho in Namsam kar kan tlunnak lam cungah, Pathian hi Jehovah Jireh Pathian asinak voi tampi kan ton. Cuticun, June thla a dih bak te ah Yangon ka phan.

Yangon kan u le Pu Siang Uk te inn ah ka thum. Inn ah tlawmpal ka din i, MIT ahcun ka va kal colh.  Sianginn ka lut kho ti hnga maw tiah ka va hlat lai tiah ka va kalmi asi. MIT ka va phanh bak ah, MIT Saya/sayama vialte meeting an rak tuah i an dih bak he kan i tong. Acheu cu meeting khan in an chuak rih lo.

MIT 
Meeting khan in Rev. Dr. Sang Awr a rak chuah lio le MIT ka phak lio kha aa tong ngelcel. Sangpui Pa nih, "Pa Vung, thla khat bak na tlai cang. Na kong zeihmanh kan theih ti lo caah, atu bakte kha 1993 kum cu dinhter si ko cang seh tiah bia kan khiah. Sayamagyi zong a chuak rih lo. Cucaah meeting khan ah kal u sih law, bia kan khiah hlan ah a rak phan cang ko" tiah tha tein kan chimh hna lai i, na lut kho than ko lai" tiah a ka ti.

"Pu Awr, bia an khiahmi cu an khiah ning in si ko seh. Ka chungkhar zong an har tuk le tu kum cu ka din ko lai. Pathian remruat asi ko lai" tiah ka ti. Bia kan i ruah i, ka kir than. Ka kir pah cu ka ngaih a chia. Ka lung a nuam lo. Tangka le a um fawn lo. Zeitindah ka tuah lai timi zong ruah awk ka thei lo.

Inserin in Yangon lei a kalmi bus pi cu ka cit. Bus cungah ka ka lung ah a chuak tukmi hla cu, "Ka Thlarau Caah A Tha Dih Ko" timi hla hi asi. MIT kai ding in ka kal ko nain, ka tlai ruangah an ka chuah i, ka duhmi le tinhmi cu a tlamtling lo nain, hi zong hi "Ka Thlarau Caah A Tha Ko" tiah ka ruat than. Cucun ka khing a zaang ziahmah.
Lungvar tampi chuahnak Mokok khua
Ka tlung. Ka tlun pah ah Mokok ah ka lan. Ruah a sur tuk caah lungcawhnak a tha lo. Thil a tlamtling lo i ka kir than. Mandalay ah ka tangka vialte a dih dih i, tlunnak ngeilo ngacha in rak um lio ah, midang nih an rak ka khamh. Kalay-Kalaywa karlak ah meiti (yenan) ka va co. Asi kho lo i, Laitlang ah ka lan. Fak taktak in ka zaw. Pam le eidin har asi. Zawt asi. Phaisa ngeihlo asi. Ka nu nih a tar tuk fawn. Sianginn kai tlamtlin lo asi. Sunghbau le zatlak phunkip te aa tong.

Cu lio harnak phun zakip ton lio zong ahcun, "Ka Thlarau Ca A Tha Dih Ko" timi hlate hi ka thazaang petu asi. Tangka ka cawi i, khual ka tlawng. Leiba zeimaw ka chamta. Ka nu le zeimaw zat thazaang ka chanhta manh hna. Sianginn kum khat ka banmi zong, kan chungkhar caah thatnak tu a rak si ve than ko. Minung mithmuh ah chiatnak alo nain, Pathian mit hmuh ahcun thluachuah tu arak si.

Ka tonmi harnak hna nih thlarau in fim aka chimh. Acaan ahcun thil chia le thil tha lo ah kan ruahmi hi, kan nunnak caah thiltha hna an si tawn ko timi ka fiang. A caan ahcun titsa harnak le ngaihchiatnak hna hi, kan thlarau caah thil tha deuh hna an si tawn ko. Cucaah Horatio Spafford nih vawleicung ah tuar a harbikmi ngeihchiah sunghbaunak le telefa thihnak a rak ton tik ah, a ruat lengmang i hla a phuahmi cu "It is well" timi asi.

Atlantic Rili Tlami tilawng
Hla bia tialtu hi zumtu fek taktak asi ve ko nain, vawlei asi caah a nunnak ah harnak le ngaihchiatnak fak taktak a tuar. Cu atonmi chung in hi hla hi zumhnak in a phuahmi asi. Phillip Bliss timi nih hla-aw a bunh. 1876 ah Sankey le Bliss nih Krihfa Hlabu No.2 ah an chuah chih. Hi hlaphuahtu nih a phuah tikah, atonmi tuanbia ruat bu tein a phuahmi asi. Atuanbia cu hitin asi.

Spafford hi a tlamtling ngaingaimi sihni minthang pakhat asi. Zumtu tha zong asi fawn. Chicago area ah innlo leiah tangka tampi hram a rak chiami asi.  A nunnak ah harnak puicimh a ton hnu ah hi hla hi a rak tial. Pathian a thei tukmi asi ko nain, a nunnak ah tuar khawhlo dingmi ngaihchiatnak nih a tlun hnawh ve.

A ton hmasatmi cu a fapa dawt kum (2) a thihmi le 1871 Chicago Meikang Ngan timi asi. A fapa a thih hnu ah Chicago Meikangmi nih a innlo vialte a rak kangh thlu dih nawn. Sipuazi tumchuk he aa tong i, 1873 ah a riantuanmi sipuazi vialte fak taktak in a tumchukter chin hawi. Sunghbaunak tampi a tong.

Cu lio caan ah, an chungkhar tein Europe tlawn a rak i tim i, SS Ville du Havre tilawng nganpi cit ding in an rak i tim. Asinain Chicago Meikang Ngan nih innlo a hrawhmi ruangah vawlei kong (zonning) kongkau ah, a nupi le fale sin ah kal thiam lo i, hnu ah a van tangta i, a nupi le fanu le kha a kalter chung hna.

Atlantic Rilipi cung a kal lio ah, tilawng dang Loch Earn timi he an i pah sual i, an tilawngpi cu Atlantic Rilipi chung ah a pil. Spafford fanu (4) cu an thi i, Atlantic Rilipi chungah an tla. A nupi pakhatte lawng a him i, anupi nih thirhri a hei tukmi ca te cu, "Saved alone" (Keimah-lawng ka him" ti asi.

A nupi ton awk ah Atlantic Rilipi ah khulrang in a va kal. Aa citmi tilawng nih, a fanu pali an thihnak hmun zawn avan pal cuahmah lio ah, a thinlung ah a chuak tuk i, "Is it well" timi hla te cu, Atlantic Rilipi cungah a rak phuah i a rak tial.

Zumtu taktak nih cun, a fate a thih, a innlo  kangh dih, an bank tangka a tlau dih le a fanu 4 an thih tik zong ah, "Ka Thlarau Caah A Tha" tiah an ti khawh ko. Job zumhnak bantuk taktak asi. Job nih cun, "Ka nu pawchung in tak lawng in ka chuak; taklawng in ka kir than lai; Bawipa min thangthat in um ko seh" ati bang, zumtu taktak nih cun, ngaihchiatnak tonni zongah Bawipa min an thangthat khawh ko. Zeicatiah an tonmi thil vialte hna hi, Jesuh thawng in "Ka Thlarau Caah An Tha Dih Ko" tiah an ti khawh caah asi.

Atlantic Rilipi
Hla-aw tuahtu Bliss nih a hla key (tune) min ah tilawng min "Ville du Havre" tiah min a rak pek. Spafford fanu (4) an thihnak tilawng min asi.

Spaffords cu zumhnak a thawng taktakmi asi. A tonmi thil kip ah, "Ka thlarau ca an tha dih ko" timi kha aa fiang tuk.

Kum zeimaw zat hnu ah, tefa pathum an ngei than. Asinian, Feb 11, 1880 ah a fapa ngeihchun Hratio Goerther Spafford (k.4) cu tlangrai in athi. A fanu le pahnih Bertha Hedges Spafford (March 24, 1878 chuak) le Grace Spafford (January 18, 1881 chuak) an si.

Zumtu cheukhat cu sonhtarh le Pathian dantat timi rumro hi kan zumhnak ah a rak um tawn. Spafford zong cu, an Krihfabu Presbyterian chungtel hna nih, Spafford chungkhar hi tluk in ngaihchiatnak an tuarmi hi, "Pathian dantatnak ah an ruah." Cucaah Spafford cu a ngaih a chia tuk i, bu in a chuah hnu ah Messianic bu a dirh i, American tadinca pawl nih cu bu cu, "Teitu-hna" tiah min an rak phuah.

1881 ah Spaffords chungkhar cu an fanute Bertha le a chuakka Grace he Palestine ah an rak pem. Cu lio ah Palestine cu Ottoman-Turkish nih an rak uk. Jerusalem khua ah an pem i, "American Colony" ti in bu an va dirh. Ahnuah Swedish Krihfa pawl nih an rak pem hnawh hna. Cuticun Jerusalem ummi minung hna caah-Juaism, Muslim le Krihfa- biaknak le miphun thleidang lo in, tlawmngaihnak le pumpek rian (philanthropic work) an rak tuan.

Ralpi Pakhat lio le adih hnu ah, Ameican Colony cu Jerusalem mipi hna caah an harnak chungah bawmtu cak bik pakhat an rak si. Tirawl einak coka an tuah i rawl ei awk ngeilomi tirawl an pek hna. Sizung le ngaktah inn an ser i harsami le ngaktah tampi an rak cawm hna. Cuticun vawleicung ah philh awk thalo tuanbia an rak tial.

Cu American Colony tuanbia cu hrampi lak in, Swedish catial thiam Selma Lagerlof nih a tialmi "Jerusalem" timi in cauk cu "Literature ah Nobel Prize" angahmi cauk ah a rak cang.

Spaffords cu a nunnak a liamnak kum tampi a si cang nain, atonnmi thil hna, a nunnak in midang ca pumpek rian a rak tuannak tuanbia hna cu, vawlei a hmunh chung philh an si ti lo. Aphuahmi hla "Is it well with my soul" timi hla thawng in, minung tam tuk relcawk lo nih, thinlung, taksa le thlarau in hlawknak an hmuhmi cu, tangka billion thawng tam tuk nih a cawk kho lomi a si.

Jesuh Krih min in, zeibantuk harnak, ngaihchiatnak le lungretheihnak kan zong zong ah, Spafford bantuk in, "Ka Thlarau Ca An Tha Dih Ko" ti kho ve u sih law, nang le kei cu vawlei teitu kan si kho ko hnga. Zeibantuk ngaihchiatnak zong nih a kan tei kho ti hnga lo.

Paul nih, "Zeizong kongah Krih thawng in nun zia ka thiam cang" tiah ati bantuk in, kan tonmi thil kip ah, "Ka Thlarau Ca An Tha Dih Ko" tiah ati khomi zumtu si zuam cio hna u sih!

--------------------------------------------------------------------------------------------------
                              Ka Thlarau Ca A Tha Dih Ko  
                                                  By
                          Horatio G. Spafforf (1828-1888)
                         Awtuahtu Philip P. Bliss (1838-1876)

Ti dai ban-tuk in ka lam a daih tik le
Ngaihchiatnak tilet thawh tik ah
Zeikip si hna seh, ka cung a tlungmi kha
Ka Thlarau caah an tha dih ko

         Ka Thlarau... ca a tha
         Ka Thlarau...ka Thlarau ca a tha

Rulhreu tuah hneksaknak ah phan hmanh ning law
Ka zumhnak ka chungah hmun seh
Ka sicannak kha Jesuh a ka hmuh cang
Keimah ca a thi theng kha, a thlet

Maw nunnem dawtu tha kha ka ruah tik ah
Ka sualnak phunkip vialte kha
Hrengkhenh kha a in ca ka sualnak a tlengh
Ka thlarau Jesuh kha thangthat tuah

Tu hnu ah Jesuh thawng lawng in nun ka duh
Ka thih ahcun ka zei poi lo
Ka nun siseh, ka thih siseh ngaihchia lo
Ka thlarau kha biazik na nawh ko

                                           
                         

Zumhnak Timi Zeidah A Si?

$
0
0
"Zumhnak timi hi zeidah a si?"

"Zumhnak" kan timi hi, Mirang holh cun "faith" ti asi. Krihfa biaknak lei kap in leh ahcun, "Pathian zumh" ti khi asi ko. Asinain "faith" timi cu a lam kip in aa hmang kho i, vawleilei zong ah aa hmang kho ve. Cucaah "faith" timi hi hitin an leh: "complete trust or confidence in someone or something" tiah an aleh. Hi Mirang lehning hi a tling ngaingai. Laihloh in cun, "Minung pakhat asiloah thil pakhat kha, za ah za in bochan, nghatchan le lungsi tein in um" kha a chim duhmi asi.

Bible ahcun, "Zumhnak timi cu, mit in hmu khawh lo mi thil, an um ko tiah kan ruahchanmi khi asi" (Hebrew 11:1) tiah a ti. Cu zumhnak cu thawnnak a ngei i, Hebrew nih a peh thanmi cu, "Ataktak ah, hlanlio kan pipu hna nih zumhnak thawng in Pathian nih a cohlan hna" (Heb 11:2) tiah a ti. Cu tluk in, zumhnak cu vanram phanhnak ding tiang in thawnnak a ngei. Zumhnak lo cun Pathian lung zong ton khawh asi lo. Zumhnak timi nih cun ralthatnak, lungralthatnak le risk lak a ngamh. Sungh zong a ngamh. Cucaah zumhnak a ngeimi hna cu an lungthin ral a tha i, an thil timi ah khuaawng an tong.

Zumhnak hi, zeisette dah asi timi cu phun tampi in chim khawh asi men ko lai. Asinain zumhnak hi phun (2) a um tiah ka ruah. Pakhatnak cu  "Achialei Zumhnak" (Negative Faith) asi i, pahnihnak cu "Athalei Zumhnak" (Positive Faith) tiah ka ti.

1. Achialei Zumhnak

Hi zumhnak hi phundang in chim ahcun "Zumhlo" khi asi ko. Thuk deuh in ruah ahcun, "Zumhlo khi zumhnak pakhat asi ve." Cucu zeidah asi tiah aucun, "Asi kho lai lo? Kan ti kho lai lo? Acang kho lai lo? Atlamtling kho lai lo? An ti kho bal lai lo? Aphichuak  atha bal lai lo?" timi "Loh zumhnak" asi. Hi zumhnak ahcun thil tlam a tling kho bal lo. Zeicatiah ataktak in riantuan hlan in, 'hnabei donghnak le ruahchannak um ngei lo in aa thawk caah asi."

Hi a chialei zumhnak ngeimi hna cu, an ral a chia; hmailei ah ritlak in rian an tuan ngam lo. Thinphannak an ngei. Tihnak an ngei. Rian an tuan hlan ah, a theipar a chuak lo ding in an ruah cia. Cucaah zeithil hmanh an tlamtlinh bal lo. Catang sang an phan kho lo. An rum kho lo. Innlo tha an ngei kho lo. Hruaitu an si kho lo. Innchungkhar hmanh hmaileiah an kalpi kho tuk lo. Khuate lei a ummi an si hmanh ah, parathlei hmanh ah nga a tlai kho mi an si lo. An nunchung chimrel awk ngai in thil pipa an tuah bal lo.

Hi bantuk minung hna caah cun, Pathian le Thiang Thlarau zumh hna a rak har. Vancungkhua le Hell zumh zong a har. Thihhnu thawhthannak zong zumh a har. Hi hna caahcun, biatak nakin huaha lo in zaat deuh asi. Cucaah an thlarau ca zong ah, "Vancung phan taktak lo in, vanram kam ah i hel a fawite." Jesuh nih mirum tlangval pa cu, "Vancung pennak he na hlat lo" tiah a rak ti bang in, an zumhnak zong hi, vancung pennak he aa hlat lo mi an si. An phan taktak kho lo.

2. Athalei Zumhak 

Hi zumhnak cu, "Achialei Zumhnak" he aa ralkahmi asi. Abuaktlak in "Zumhnak" kan ti tawnmi khi asi. Hi zumhnak ahcun, "Mit nih ahmuh lo mi zong a um ko ti khi a zumh. Tahchunhnak ah, Pathian, thlarau le khuachia te hna zong mit nih a hmu kho lo nain, an um ko timi khi a zumh."

Athalei zumhnak kan timi cu, thilti khawh thawnnak a ngei. A umlomi hmanh an um timi a zumh. Cucu a dik timi zong tehte khan khawh asi. Zeicatiah hlanlio ah Atom, electron le proton hna a um timi cu minung fa nih theih le hngalh khawh an rak si lo. Kum tampi hnu ah, "atom" a um timi an zumh i, nihin ni ahcun cucu tehte an piah khawh ko cang. Electron le proton te hna a um lai tiah an rak ti i, cu zong cu tehte an piah khawh cang. An fim chin lengmang i, a fa deuh chin lengmang a um rih lai an ti i, a donghnak ah, "God's Particle" tiang aum ti asi. Cucu zeizong vialte aa thawknak a hrampi asi an ti cang.

Zumhnak Theipar

Achialei Zumhnak cu, theipar tha pakhat hmanh a chuah khawh lo caah, a kong tial awk ka thei lo i, a thalei zumhnak theipar ka van tial duh.

Athalei in zumhnak a ngeimi hna cu, minung zapi zaran thluak nih a phanh khawhlomi an ruat i, theipar an chuahter khawh. An mah chan i theipar a chuah lo zongah hmailei chan tampi ah theipar a chuak.

Abraham hi Pathian nih "tefa tam tuk kan pek lai; vawlei ah thetse zat, van ah arfi zat; ram kan pek lai.." tiah a rak ti ko nain, ram an ngeihnak ding caah kum 1,000 deng a rau. Sceintist nih thlapa kai khawh asi ko lai tiah an rak ruahmi cu, kum 100 in a rauh hnu lawngah an kai kho. Nihin ni ah thlapa leng MARS ah kan kai than lai ti asi. Cuticun mifim ram nih cun, kan phak khawhmi ram cu van asi (the sky is the limit) tiah an ti.

Ti cungah tilawng aa vuan kho lai timi cu zumhnak in asi. Hi tluk a ritmi vancungpi thli lak ah a zuang kho lai timi cu Wright Brothers zumhnak in aa thawk. Zumhnak in electric mei cu catang tang hnih asimi Thomas Edison nih a rak ser i, vawlei pumpi cu chunzan hngal lo bantuk in an tuah khawh.

USA ram lampi cung khat in motor a kal kho te lai timi cu motor serka ah ruah ding a rak um lo. Henry Ford nih a zumhnak ruangah US rampi lawng silo in vawlei cung lam tam tuk ah pumpak motor an i mawng kho ko. Minung kai khawh ding ah ruah lo mi Everest Tlangpar zong cu an kai  kho i, "Tlangpi cu minung kepha thangah a um" timi cu an fianter khawh.

Amiak ko lai timi zumhnak in, Wlliam H. Seward, US Secretary of State, nih 1867 ah Alaska ram cu Russia cozah sin in, US$7.2 million in a rak cawk. Killi meng 586, 412 kau i, acre khat ah pia 2 lawng tluk in a rak cawk. Azumlomi hna nih cun, "Mihrut. Zeihmanh hman awk a tha lo dingmi khi ram khi a cawk hnga an rak ti i, Alaska cu "Seward Ice Box" tiah min an rak sak. Nihin ni ahcun, vawleicung tangka dihlak vialte in US nih cawk asing ti lai lo. Cu tluk cun man a ngeimi ram asi. Alaska cu Mihrut timi pa zumhnak in USA nih a comi asi.

Mirum milian le cozah lawng nih computer ngeih khawh asi lio 1975 ah, Bill Gate le Paul Allen nih "US chungkhar kip cabuai cungah computer a um lai" tiah an rak timi cu, ahnu kum 20 1995 ahcun a dik taktak. US ram chungkhar tam tuk innchungah computer a rak um kho.

Jefferey Bezos timi Amzazon.com thawktu pa nih, cauk le thilri hi store hau lo in computer cungin kan zuar lai tiah ruahnak a rak chuahmi cu zumhnak asi. Nihin ni ahcun, cauk an chuahmi dihlak hi, a thaizing ahcun Amzazon.com ah cah khawh dih asi cang ti asi. 2013 ah  vawleicung world wide web (www) asi tiah Washington Post nih an ti. Riantuantu 132,000 an ngei kho cang. Voikhat cu minute 49 an website athat lo ruangah $4.8 million an sung manh ti asi. 2013 ah thilri second pakhat ah 428 an zuar khawh ti asi. Cucu mi pakhat zumhnak in aa thawkmi asi.

Tuluk Communist hruaitu Mao Sedong nih, zumhnak in dothlennak a rak thawk i, sifak santlailo lothlo le leikuang tuahmi hna bochan in, Tuluk ram cu communist ram ah a ser khawh. Kum 2000 deng ram ngei tilomi miphun Israel miphun nih Zionism timi zumhnak in Chanthar Israel ram cu an ser khawh. Kan chim cawk lai lo.

Cucah zumhnak timi cu, "Minung tuaknak ah asi kho men ko lai timi chungah a ummi asi lo" tiah vawleicung ah ngaktah tambik cawmtu George Muller nih ati phah. Cu zumhnak ruangah minung tampi nih thil tlamtlinnak an hmu. Asi kho lai lo timi a si kho. Atlamtling lai lo timi atlamtling kho.

Jesuh nih, "Mirummi hna vancung pennak chung luhnak cha cun, kalauk thimka chung luh a fawi deuh ding asi" tiah ati lio ah, zultu hna nih cun, "Aho dah khamhnak cu a hmu kho kun hnga?" an rak ti. Jesuh nih a lehmi hna cu, "Pathian caah asi kho lo mi thil a um lo" ti hi asi. Pathian zumh ahcun "Mi zeica paoh ah khamhnak hmuh khawh asi" ti kha a kan fianter. Cu zumhnak in pei vanram zong cu kai ding asi.

Cucaah, zumhnak timi umtuning cu hitin asi.

1. Asi kho lai lo timi agenda a ngei lo.
2. Asi kho lai lo timi vision a ngei lo
3. Asi kho lai timi vision a ngei zungzal
4. Ka ti khawh lai, kan ti khawh lai timi vision a ngei zungzal
5. Tihphannak a ngei lo.
6. Thil kha a chialei in a zoh lo i a thalei in a zoh zungzal
7. Tuah hmasat hlan ah a lung a dong bal lo
8. Bia lawng siloin tuahsernak in a lang
9. Huamlo le ngaihlah timi a ngei lo
10. Atlamtling lai lo timi a ruat chung lo
11. Zeithil paoh tuah hmasat le hniksak hmasat a huam
12. Ruahchannak a ngei zungzal
13. Lungsaunak le thinfualnak a ngei zungzal
14. Voikhat sungh zongah a thar in thil thawk than a huam
15. Theipar a chuahhlan lo tuah duhnak a ngei
16. Thil kha ahniksak ta hmasat lengmang. Hniksak hlan ah lungdongh a hmang lo
17. Ka ti kho lai lo, ka si kho lai lo, ka tlam a tling lai lo timi "lai-lo" agenda a ngei lo
18. Intuar khawhnak a ngei (khuasik, khualum, ruahsur tbk) aa thlen zongah a pawi a ti lo
19. Atu le tu aa thleng lo.
20. Zeibantuk thil ton zongah fek tein a dir peng i fawi tein a tlu lo

Zumhnak timi cu a thuk tukmi biafang asi caah tial cawk ding asi lo i, kan tial khawh tawk mah vial si rih seh. Biaknak, sipuazi, politics, raltuknak, chungkhar sernak le zeizongkong tiang in, zumhnak cu ahrampi a herh viarmi asi. Cu zumhnak lo cun zei thil hmanh a tlam a tling kho lo i, "Thlarau vancung kainak ding zong zumhnak lo cun a tlam a tling kho ding asi lo."

------------------------------------------------------------
Chinchiah

Zumhnak he pehtlai in atanglei Bible cang hna hi rel chih ding asi.

1. Gen 22:1-14
2. Hebrew 11
3. Matt 19:16-26








Tuluk Hruaitu A Rak Umnak Lungkua

$
0
0
Lungkua ah a rak ummi Pre. Xi Jinping
Jesuh Krih zong hi Bethlehem khuapawng lungkua ah a rak chuak. Cu lungkua cu caw le satil an rak chiahnak lungkua asi tiah an ti.

Hlanlio chan ah hin, lungkua um hi minung nih an rak tuah tawnmi asi. Kan ngakchiat lio ah, lo vah tikah lungkua ah kan rak riak theu. Ram riah le lo duah ka ah lungkua ah kan rak riak theu. Tuluk, Tibet le Afghanistan ram tibantuk hna ah hin, hlan ah minung tampi hi lungkua ah an rak um tawn.

Asinian lungkua ah a rak um balmi pa Tuluk ram hruaitu ah a cang timi cu khuaruahhar ngai asi. Hi bantuk thil hna hi, minung tuanbia ah tampi a um kho mi thil asi lo.

Atu lio Tuluk hruaitu Pre. Xi Jinping hi a ngakchiat lio ahcun, Liangjiahe timi khuate lungkua ah a rak thangmi a si an ti. October 19, 2015 news ah an chuah.

Cuka hmun cu Tuluk ram i sifak bik hmunhma pakhat asi caah, cu ka hrawng lungkua ahcun Tulukmi million a sawm in lungkua ah khua an sa rih ko ti asi. Xi Jinping zong hi cuka lungkua ahcun 1968-1975 tiang a rak um ti asi. BBC catialtu Carrie Gracie hi cuka hmun lungkua hrawngah khual a va tlawng i, Xi Jinping a rak umnak lungkua zong cu a va hmuh. Cu lungkua cu ralkap nih fek taktak in nihin ni ahcun an congh ti asi.

Xi Jinping a rak umnak lungkua
Vawleicung pasal thatha le mizaza hna hi an chuahka ahcun mi tampi cu sifak fate hna an si ve ko. Innlo ngeilo hna an si. Ngaktah buangro te hna an si. Nulepa aa thenmi hna an si i, a cheu cu umnak ngei setsai lo in nuei le paei sin thangmi hna an rak si. Cu bantuk minung nih cun kan vawlei hi an rak then ko.

Vawleicung khamhtu Jesuh zong cawlrawl kuang ah a chuak ko. Luchiahnak hmanh a ngei lo. Ralpi II thawhtertu Hitler cu apa a ho si set theihlomi asi. Vawleicung computer "dothlennak tuahtu" tiah timi Steve Jobs cu midang nih cawmmi pa pakhat a rak si ko. Kawlram siangpahrang ram lianbik pakhat a rak dirhtu Alaungpaya te hna hi, khuate Mushobo timi khua tein a rak chuakmi an si. Mirang ralkap hmanh nih an rak tih bikmi Kawlram ralbawi minthang Maha Bandoola cu Dabayin timi khua fate in a chuakmtei sifak fa a rak si. Hi bantuk mizaza tuanbia chim cawk lo aum.

Cucaah Xi Jinping nunnak zoh tikah, lungkua i a rak ummi pa Tuluk President a cang kho timi cu khuaruahhar thil asi. Cu bantuk minung zong President an si kho ko i, cucaah i zuam le caanrem caantha nih pek ahcun aho paoh hi hruaitu minthangthang ah chuah khawh asi ve ko. Cucaah Kawl phungtluk ah "Zuam ahcun pathian si khawh asi" an tinak asi.

Laimi tuanbia zoh u sih. Tikir khua cu, khua hmunhma tha asi ruam lo. Sathar le saza tlawnnak lawngah a rem komi khua bantuk asi ko nain, cu khua in pei Kawlram pumpi Vice President Henry Van Thio a chuah ve ko cu. Laimi dirhmun in tuak ahcun, Xi Jinping zong lungkua ah a rak um ve ko timi tluk asi. Tikir khua cu lungpang a tam; hmunhma a chia. Pacawmnak hmanh a har i, khuate taktak te asi ko nain, cu ka khua in Vice President a chuak timi cu, thil khuaruahhar asi. "A taktak si sehlaw a tha tuk hnga?" timi tuanbia bantuk asi.

Cucaah Xi Jinping le Pu Henry Van Thio an tuanbia le nunnak zoh in, Laimi mino vialte hna zong nih, "Kei zong President hna ka si kho ve ko" timi lungput ngeih khawh ding a herh.

Tikir khuate tein Vice Pre phan khomi Pu Henry Van Thio




Viewing all 597 articles
Browse latest View live